Oraliq nazorat
Saidkarimov Mirsaid, BT-80
7-variant
Savollar:
1. “Mumtoz menejment” maktabi mohiyati.
2. Boshqarishda axborot va kommunikatsiya.
3. Tashkiliy ma’muriy usullar
Javoblar:
1. “Ilmiy menejment” maktabi XIX asrning oxiri XX asrning boshlarida Amerikada shakllana boshlagan. Bu maktab boshqacha nom bilan, ya’ni “boshqaruvning mumtoz maktabi” deb ham yuritilgan. Bu maktab ibtidosida amerikalik muhandis va ixtirochi F. Teylor (1856-1915) turgan edi. Uning nazariyasi keyinchalik “Teylorizm” degan nom olgan. U yaratgan tizim esa ishchilarning “siqib suvini olish” ning ilmiy tizimi deb atalgan.
"Mumtoz" menejment namoyandalari mehnatni tashkil qilish(mehnatni texnokratik boshqaruv G.Ford zavodlarida)usullarini ishlab chiqarish chiqishdi.
Bunga ko'ra ular quyidagi usullarni ishlab chiqishdi:
- rahbarning xodimga bo'ladigan munosabatlari alohida ajratildi ;
-mehnatni rag'batlantirish qat'iy normalashtirildi ;
-mehnatni rejalashtirish va nazorat qilish qat'iylashtirildi ;
- mehnatni jismoniy majburlash joriy qilindi ;
-yollanma ishchidan fikrsiz robot sifatida foydalanish usuli qat'iy o'rnatildi ;
- konveyer usulida boshqarish orqali markazlashtirishga, mehnatni ilmiy tashkil etish, unumdorlikni keskin oshirishga erishildi.
Ushbu yo'nalish namoyondalaridan biri Anri Fayolning boshqarish tamoyillarini ko'rib chiqamiz:
Mehnat taqsimoti. Ixtisoslashuv natijasida ko‟p miqdorda va yuqori sifatli maxsulot ishlab chiqariladi. Bu e'tibor qaratilishi lozim bo‟lgan maqsadlar sonini keskin qisqartirish evaziga erishildi.
Vakolat va mas'uliyat. Vakolat-bu buyruq berish uchun berilgan xuquq. Mas'uliyat esa buning aksi qayerda vakolat berilgan bo‟lsa o‟sha erda mas'uliyat vujudga keladi.
Intizom. Intizom raxbar bilan xodim o‟rtasida o‟zaro xurmat, quloq solishni talab qiladi. Shartnomalarning so'zsiz bajarilishini taqoza etadi.
Yakkaboshlik. Xodim bevosita boshlig‟idan buyruq olishi kerak.
Yo‟nalishning bir xilligi yagona maqsad doirasida faoliyat ko‟rsatayotgan xar bir gurux, yagona reja asosida ishlashi va bitta raxbarga ega bo‟lishi kerak.
Shaxsiy manfaatlarni umumiy manfaatga bo‟ysindirish. Ayrim xodim yoki guruxdagi kishilarning manfatlari birbiriga zid kelmasligi kerak.
Xodimlarni taqdirlash. Xodimlarning ishonchini qozonish va ularning xamdardligini oshirish uchun ularga adolat yuzasidan barcha mexnatiga xaq
to‟lash lozim.
2. Axborot bu ma’lumotlar va xabarlar to’plami bo’lib, mazmunan yangilik unsurlariga ega bo’ladi va boshqaruv vazifalarini hal etish uchun o’ta zarurdir.
Ishonchli va va zarur axborotlarsiz boshqarishni amalga oshirib bo’lmaydi.
Axborotlar boshqaruv negizi hisoblanadi.
Boshqaruv organ boshqariluvchi ob’ektning holati hamda boshqariluvchi ob’ekt bog’liq bo’lgan tashqi muhit holati haqida axborotlar olib turadi. Bu axborot boshqaruvchi organ tomonidan qabul qilinadi va shu axborot asosida u boshqaruvchi axborot (qaror, buyruq)ni ishlab chiqadi. Shundan keyin axxborot boshqariluvchi tizimning ijroiya organiga yuboriladigan va bajarilishi nazoratga olinadi.
Shunday qilib, boshqaruv tizimida axborotni uzatish, olish, qayta ishlash va berish jarayoni amalgam oshiriladi. Ishlab chiqarishning borishi to’g’risidagi ichki axborot boshqaruvchi tizimga mutasil kelib tushadi. Bu:
ish o’rinlariga xomashyoning kelib tushishi;
stanok, uskunalarning ishlashi;
ishchilarning ishlab chiqarish normalarini bajarish;
tayyorlangan buyumlar miqdori va ularning sifati;
mahsulotlarni sotishi haqidagi axborotlar.
Tashqi axborotlar, ya’ni:
yuqori tashkilotlardan olinadigan farmoyish va qaror va topshiriqlar;
mahsulota iste’molchilarning ilg’or tajribalari;
raqobatdoshlarning xatti – harakatlari;
bozorlarda holat, ulardagi muvozanat;
inflyatsiya va ishsizlik darajasi;
byudjetga to’lovlar va hokazolarga oid ma’lumotlar shu turkumdagi axborotlar sirasiga kiradi. Bular tashqi muammolardan kelib chiquvchi axborotlar hisoblanadi.
Agar korxona ichida axborot oqimlarining kelishi va tashqi dunyo bilan aloqalar buzilsa, korxonaning yashashi xavf ostida qoladi.
Boshqarishda foydalaniladigan va bajarilishi uchun uzatiladigan axborotlarga quyidagi talablar qo’yiladi:
ishonchlilik;
tushunarli, bir ma’nolik;
tezkorlik;
to’liqlik;
tejamlilikdir.
3. Boshqarishning tashkiliy-ma'muriy usullari ikki shaklda:
- tashkiliy ta'sir ko’rsatish usullari;
- farmoyish berish usullari shakllarida namoyon bo’ladi.
Tashkiliy usullarning bu ikkala shakli birgalikda qo’llaniladi, bir-birini to’ldiradi va rivojlantiradi. har ikkala shaklning uyg’unlashuvi ishlab chiqarish sharoitlarini hisobga olingan holda optimal bo’lishi kerak.
Tashkiliy ta'sir ko’rsatish turli tashkiliy choralarni, ya'ni:
- ishlab chiqarish va boshqarishning tashkiliy strukturalarini belgilash;
- ichki tartib-qoidalarini o’rnatish;
- boshqariluvchi va boshqaruvchi tizimlar o’rtasida optimallik va oqilona nisbatni o’rnatish kabilarni o’z ichiga oladi
Farmoyish berish yo’li bilan ta'sir ko’rsatish barcha boshqarish bo’limlari va organlarining (uyg’un) ishlashini joriy ta'minlab turishdan iborat bo’lib, bunga e'lon qilinadigan yozma yoki og’zaki ko’rsatmalar berish, yozma shaklda nashr etilgan yoki og’zaki buyruqlar vositasi bilan erishiladi.
Tashkiliy ta'sir ko’rsatish boshqariladigan ob'ekt (korxona)ni loyihalash bosqichidan boshlanadi. So’ngra reglamentlash, normalash ishlari bajariladi.
Jinoiy javobgarlik - bu mansab bilan bog’liq jinoyat sodir etilganda sud tomonidan qo’llaniladigan jazodir. Shunday qilib:
Moddiy javobgarlikka - moddiy zarar etkazish, intizomiy javobgarlikka - intizomiy nojo’ya harakat, ma'muriy javobgarlikka - ma'muriy huquqbuzarlik, jinoiy javobgarlikka - jinoyat asos bo’ladi.
