ichki nutq
deb atalgan turi nutq faoliyatining alohida turi
hisoblanadi. Ichki nutq amaliy va nazariy faoliyatni rejalashtirish fazasi sifatida namoyon bo’ladi. Biz so’zni chala-
yarim aytishimiz bilanoq tushunaveramiz. Ichki nutq ayrim og’zaki nutq aktlaridan ilgariroq, xususan ixtiyoriylik
darajasi ancha yuksakroq bo’lgan og’zaki nutqdan ilgariroq sodir bo’lishi mumkin. Yozma nutq monologik
nutqning turlaridan biri bo’lib, yozma nutq monologik nutqqa nisbatan batafsilroqdir. Noverbal
kommunikatsiyaga belgilarning optik-kinetik tizimi kirib, ularga jestlar (qo’l harakatlari), mimika (yuz harakatlari)
va pantomimika (qo’l, oyoq, tana harakatlari) kiradi.
Jestlar –
insonning qo’l harakatlari bo’lib, u orqali insonning
ichki holati, biror bir ob’ektga munosabati va tashqi olamga yo’nalganligi ifodalanadi. U yoki bu xalqlarda jestlar
turlicha qabul qilinadi. Italьyan va frantsuzlar o’z muloqotlarini jestlarsiz tavsavvur eta olmaydilar. O’zbek xalqida
nutqda jestlardan foydalanish yaxshi odat sifatida qabul qilinmaydi. Lekin shuni ham ta’kidlash lozimki, noverbal
kommunikatsiya og’zaki nutqda aytilmay qolgan fikrlarni ifoda etish imkonini beradi.
Mimika
– inson yuz
harakatlarining bir qismi bo’lib, u orqali insonning o’ylari, xatti-harakatlari, tasavvurlari, xotirlashi, taajjubi va
hokazolarda namoyon bo’ladi.
Pantomimika
– insontanasi yoki uning qismlari yordamida ifodalanadigan
harakatlar tizimidir.
5-ilova
Мулоқотнинг инсон филогенетик ва онтогенетик ривожланишидаги аҳамияти.
Инсон мулоқотда шаклланади, ривожланади ва шахс сифатида намоён
бўлади. Ижтимоий мулоқотда руҳият тараққий этади ва индивид ўзини
ҳаётга жорий этади. Руҳий жиҳатдан ривожланган одамлар билан мулоқотда
бўлиш орқали, илм олишга бўлган кенг имкониятлар эвазига инсон ўзининг
барча юксак қобилият ва сифатларини эгаллаб бориб, шахсга айланади.
Тирик мавжудотлар мулоқоти фило- ва онтогенезда ривожланади. Бу
ривожланиш жараённинг барча асосий томонлари: мазмуни, мақсадлари ва
воситаларини эгаллайди. Мулоқотнинг филогенетик тараққиёти мулоқот
мазмунининг ўзгариши билан боғлиқ бўлиб, қуйидаги фикрларда ўз
ифодасини топади:
- бир мавжудотдан иккинчисига етказиладиган мулоқот мазмунининг
янги ахборот билан бойитилиши. Аввало – бу организмнинг ички, биологик
ҳолатлари ҳақидаги маълумотлар; сўнгра – ташқи муҳитнинг ҳаётий муҳим
хоссалари ҳақида ахборот. Шундан сўнг мулоқот мазмунига когнитив
хусусиятга эга бўлган, объектив, тирик жонзотнинг хусусий эҳтиёжларидан
мустақил бўлган тушунчалар кўринишидаги олам ҳақида билимларини
ифода этувчи ахборот киради. Бу, энди, инсон даражасида, мулоқот
эволюцион ривожланишининг биринчи икки босқичи эса ҳайвонлар
даражаси содир бўлади;
6-ilova
Do'stlaringiz bilan baham: |