Mulohaza. Mulohazalar ustida mantiqiy amallar. Formulalar. TENG KUCHLI Formulalar. Aynan chin, aynan yolg’on va bajariluvchi formulalar

3.3.3. Bajariluvchi formulalar. Endi berilgan formula uning tarkibida qatnashuvchi elementar mulohazalarning ba’zi qiymatlar satrlari ucnun ch, ba’zilari ucnun esa yo qiymat qabul qilish holini qaraymiz.

5- ta’rif. Tarkibidagi elementar mulohazalarning kamida bitta qiymatlar satrida ch qiymat qabul qiluvchi aynan chin bo‘lmagan formula bajariluvchi

formula deb ataladi.

5- misol. , , , va formulalar bajariluvchi formulalardir, lekin , va formulalar bajariluvchi formulalar emas (1-, 2- va 3- jadvallarga qarang). ■
Sinov savollari

1. 
   Quyidagi gaplarning qaysilari mulohaza bo‘lishini aniqlang:
   
   1. 
      “Qarshi shahri O‘zbekiston Respublikasida joylashgan.”;
      
   2. 
      “Bir piyola suv bering.”; d) “ ”;
      
   3. 
      “Oy Mars planetasining yo‘ldoshidir.”; f) “ ”;
      
   4. 
      “Yashasin ozodlik!”; h) “Soat necha bo‘ldi?”.
      
2. 
   Quyidagi mulohazalarning chin yoki yolg‘on ekanligini aniqlang:
   

a) ; b) ;

b) “Yoshi o‘z otasining yoshidan katta odam yo‘q.”.

3. 
   Quyidagi implikatsiyalarning qaysi birlari chin?
   
   1. 
      agar bo‘lsa, u holda bo‘ladi;
      
   2. 
      agar bo‘lsa, u holda bo‘ladi;
      
   3. 
      agar bo‘lsa, u holda bo‘ladi;
      
   4. 
      agar bo‘lsa, u holda bo‘ladi.
      
4. 
   “Qodirova talabadir.” mulohazasi bilan, “Qodirova ingliz tilini biladi.” mulohazasi esa deb belgilangan bo‘lsin. U holda , , , , , , , , va ko‘rinishdagi murakkab mulohazalarni so‘zlar vositasida ifodalang hamda mumkin bo‘lgan barcha vaziyatlarda bu mulohazalarning chin yoki yolg‘on bo‘lishini tekshirib ko‘ring.
   
5. 
   Mulohaza bo‘lishi mumkin bo‘lgan va mumkin bo‘lmagan gaplarga 10tadan misol keltiring.
   
6. 
   Quyidagi murakkab mulohazalarga mos elementar mulohazalarni qandaydir harflar bilan belgilab, ularni mantiqiy algebra amallari vositasida ifodalang:
   
   1. 
      “100 natural sondir va u 10ga qoldiqsiz bo‘linadi.”;
      
   2. 
      “Botirning yoshi o‘z singlisining yoshidan katta emas.”;
      
   3. 
      “Agar fuqaro o‘rta ma’lumotga ega bo‘lsa, u holda u oliy o‘quv muassasalaridan birida o‘qishi mumkin.”.
      
7. 
   Quyidagi mulohazalarni elementar va murakkab mulohazalarga ajrating va murakkab mulohazalardagi bog‘lovchilarni toping:
   
   1. 
      “Natural son 10ga qoldiqsiz bo‘linishi uchun uning o‘nli sanoq sistemasidagi yozuvi 0 raqami bilan tugashi zarur va yetarlidir.”;
      
   2. 
      “Sanamning yoshi o‘z opasining yoshidan katta emas.”
      
   3. 
      “O‘zbek alifbosida 38ta harf bor.”;
      
   4. 
      “Agar fuqaro o‘rta ma’lumotga ega bo‘lsa, u holda u oliy o‘quv muassasalaridan birida o‘qishi mumkin.”.
      
8. 
   Sheffer shtrixi ishtirok etgan mulohazaga misol keltiring.
   
9. 
   Pirs strelkasi ishtirok etgan mulohazaga misol keltiring.
   
10. 
    Ikkilik sanoq sistemasida yozilgan natural sonlar ustida qo‘shish va ko‘paytirish amallarini mos ravishda mantiqiy yig‘indi (diz’yunksiya) va mantiqiy ko‘paytma (kon’yunksiya) amallari bilan solishtiring.