Мукаддима


III-БОБ. Усимлик органлари



Download 0,82 Mb.
bet50/100
Sana14.06.2022
Hajmi0,82 Mb.
#668000
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   100
Bog'liq
Botanika Mustafayev 2010

III-БОБ.
Усимлик органлари.
(оргонография)
Уругли усимликлар хаёт фаолияти хайвонот олами ва бошка тирик мавжудотларнинг хаёт фаолиятидан кескин фарк килади. Унинг индивидуал тараккиёти даври (онтогенез), усимликнинг уругдан уруггача булган даврини уз ичига олади. Бу унинг индивидуал тараккиёт даври хисобланади. Усимликнинг индивидуал тараккиёт даври, хар хил усимликда турлича булади. Айрим кизгалдок, сули, жавдор сингари усимликларнинг индивидуал тараккиёт даври бир йил давом этиб, пиёз, саримсок, шалгом, сабзи сингари усимликларда бу тараккиёт даври 2 йил, бута ва дарахтларда бир неча ун, юз, хатто минг йил хам давом этади.
Бир йиллик усимликлар узининг индивидуал тараккиёт даврида бир марта уруг беради. Куп йиллик ут усимликлар, бута ва дарахтлар умри давомида бир неча марта уруг бериши билан характерланади. Лекин айрим куп йиллик усимликлар узининг индивидуал тараккиёт даврида факат бир марта гуллайди ва уруг беради. Бундай усимлик турларига монокарп усимликлар дейилади. Уз индивидуал тараккиёт даврида бир неча марта уруг хосил килувчи усимлик турлари поликарп усимликлар деб юритилади.
Уругнинг ахамияти усимликлар хаёти учун маълум, лекин у инсон хаётида хам мухим хужалик ахамиятга эга. Маълумки, донли усимликлардан бугдой, арпа, шоли, жухори уруги, дуккакли усимлдиклардан нухат, ловия, мош каби усимликлар уруги инсоннинг нонга булган эхтиёжини кондирса, ёнгок, бодом, кунжут, зигир, кунгабокар каби усимликлар уруги мой олиш учун, седана, зирк, зира, сингари усимликлар уруги эса зиравор сифатида ишлатилади. Усимликнинг хосилдорлиги экиладиган уругнинг сифатига боглик. Уруглик учун тук, тула пишиб етилган, яхши сифатли уруглар хиллаб олинади. Уругнинг энг мухим хусусиятларидан бири унинг унувчанлигидадир. Уругнинг унувчанлик кобилияти лабароторияларда текшириб курилади ва кейин экиб устирилади. Усимлик уругининг тулик униб чикиши учун сув, хаво, оптимал харорат булиши шарт. Усимликнинг хаммаси учун хам бир хил даражада харорат оптимал ёки минимал була олмайди. Умуман усимликнинг усиши ва ривожланиши учун оптимал харорат 25-350 С хисобланади. Шунингдек, минимал харорат хар хил иклим шароитларида таркалган усимликлар учун хам бир хил эмас. Масалан, Урта иклимли минтакада таркалган усимликларнинг нормал униб чикиши учун оптимал харорат (сербарга учун +0,5 градус С; жавдарда +1градус С; зигирда +2 градус С; бугдойда 4 градус С) анча паст булса, субтропик ва нам тропикларда таркалган усимликлар (шолида +10 градус С, ковунда +15 градус С, гузада +14-18 градус С) учун анча баланд харорат оптимал хисобланади.
Лекин айрим усимликлар, кулай шароитда хам хамма вакт униб чикавермайди. Купчилик усимликлар узок тиним даврини утайди. Уругда тиним даврининг утиши ва унинг канча вакт давом этишининг жуда куп сабаблари бор. Шулардан бири уругда уруг куртагининг пишиб етилмаганлигидадир. Бундай уругларда уруг муртаги униб чикишидан олдин муртаги хисобига етилади. Бундай усимликларнинг уругини униб чикиши учун узок вакт талаб килиниши мумкин. Уругда тиним даврининг мавжудлигига бошкалар хам сабаб булиши мумкин. Купинча энди, уруги усимликдан ажралиб табиатга таркалган уруглар сув ва хаво утишига тускинлик киладиган жуда калин пуст билан уралган булади. Айрим усимликларнинг пуст хужайраларида махсус усишни секинлаштирадиган кимёвий модда ингибатор (лотинча ingibitio- тускинлик киламан) лар булади. Лекин купчилик усимликлар уругининг тиним даври асосан уруг пустининг калинлиги билан боглик булиб, бу уларнинг узига хос биологик хусусияти хисобланади. Шундай килиб, уругнинг тиним даврини уташи. Усимликларда куп учрайдиган ходиса хисобланади. Уларнинг бу биологик хусусиятни тараккиёт жараёнида мухит шароитига мослашиш белгиларидан бири сифатида караш мумкин. Усимлик уруги тиним даври туфайли белгиланган вактдан олдин униб чикиш ва нокулай шароитда халок булишдан сакланади, маълум вакт утиши билан табиий шароитда уругни ураб турган калин пус парчаланади ва уруг куртаги униб чикади.
Хамма усимликлар уруги хам узок тиним даврига эга булавермайди. Айрим усимликлар уруги пишиб етилган захоти униб чикади ва агар улар белгиланган вакт ичида униб чикмаса, узининг унувчанлик кобилиятини йукотади. Усимликларда уругнинг тиним даврини давомийлигини унувчанлик кобилиятига караб бир неча группага булиш мумкин.

  1. Чукур тиним даврига эга булган ва узок вакт давомида унувчанлик кобилиятини саклайдиган усимликлар. Олиб борилган кузатишларда аникланишича, айрим ёввойи холда усадиган усимликлар уруги 50-100 йил ва ундан ортик вакт ичида хам уз унувчанлик кобилиятни йукотмайди. (С. Мустафаев, 1982, 1989 йил). Шунинг учун хам бегона утларга карши кураш кийин, чунки уларнинг айримларини уруги 250-300 йил мобайнида хам узининг униб чикиш кобилиятини йукотмайди.

  2. Уруги пишиб етилиши биланок униб чикадиган усимликлар. Бу хилдаги усимликларда униб чикиш кобилияти бир неча йилга кадар (7-12-18 йилгача) сакланади. Бу группага купчилик донли ва резавор усимликлар уругини киритиш мумкин.

  3. Уруги тез униб чикадиган ва унувчанлик кобилиятини киска муддат ичида йукотадиган усимликлар. Тол, терак усимликларининг уруги шундай хусусиятга эга.

  4. Уруги усимлик танасидан ажраламаган холда унадиган усимликлар. Бундай усимликларни купинча тирик тугар усимликлар деб хам юритилади. Буларга пиёзнинг айрим ёввойи холда усадиган турлари, тропикда кенг таркалган ризофоралар деб аталадиган усимлик турлари мисол була олади.

Усимлик униб чикишидан олдин у маълум микдордаги сувни узида сингидириб букади. Бу холат усимликнинг униб чикиши учун нихоятда мухим жараён хисобланади, чунки уругнинг букиши натижасида уруг пусти кенгайиб, запас озика моддалари эритма холатга утади ва ферментатив жараён бошланиб муртак тайёр озика моддалар хисобида уса бошлайди.
Натижада усимта деб аталадиган майда ёш нихол шаклланади. (расм-26) Усимтанинг шаклланган илдиз, поя ва барглари булади. Илдизнинг поя билан уланган жойига илдиз буйни деб юритилиб, ундан ер ости илдиз ва ер устига усимликнинг поя ва барглари уса бошлайди.

Download 0,82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   100




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish