Мухтор Худощулов е синдбоднинг янги саргузаштлари

Бешинчи саёҳат

• 
  а, Синдбод, «ш унча сарсон-саргардон бўлганим етар, эн­ ди уйимдан ҳеч каерга чиқмайман», дегани рост эди. Л екин кунлар ўтиб, у яна саёҳатга чиқиш ни қумсаб қолди, хаёлида турли реж алар туза бошлади, яна кемага ўтирсаму кўрмаган
  
• 
  ойларни кўрсам, деб ўйлай бошлади. Турган гапки, бу са-фарга яна ўзининг не-не чиғириқлардан ўтган содиц дўстла-ри— К ўрқмас кемачи Абулборий ва Қ ўрқоқ кемачи" Абулҳа-санлар билан биргаликда чицди. Қ ўрқмас кемачи йиллар ўт-са xaiM ҳам он ўш а-ўш а — ўктам ва чапдаст эди. Қўрцоц ке ­ м ачи эса яна ҳам тўлиш иб, этига эт цўш илган бўлса-да, ҳа-мон дўстларига содиқ эди. Синдбод дўстларини янги сафарга таклиф цилганда улар жон деб {5ози бўлишди, чунки саёҳат-сиз, саргузаш тларсиз одам тез қариб, сўлиб колиш ини яхш и билардилар.
  

М ана, дўстлар тушган кема яна янги кенгликлар, янги саргузаш тлар, янги хавф -хатарлар томонига дадил сузиб бо­ рарди. Инсон ўзи ш унақа, ҳеч қачон бир ерда тинч турол-

майди, доим излангани изланган, интилгани интилган. Бу саф ар саёҳатчиларни нималар кутаётган экан?

Синдбод ва унинг дўстлари ана шу хаёллар билан банд эдилар. Аммо кемадаги кўпчилик йўловчилар ўз иш лари би­

• 
  ан банд, баъзилари эса денгиздан эсаётган гир-гир ш аббода-дан роҳат қилиб мудраб бориш арди. К ем ачилар орасида оёк-ц ў л п чаққонгина, елиб-югуриб ю радиган бир йигит бор эди. Унинг исми ж уда ^изиқ— Абуҳаш паш экан. Сабаби — у ўзи-га буюрилган ишни ж уда ш ош калоқлик билан баж арар экан. Д арға ва бош қалар бир тарафдан унинг тезкорлигидан хур­ санд бўлишса, иккинчи тарафдан шошилиб, чала-чулпа иш қилиш идан ранж ир эканлар. Кунлардан бир куни кема дар­
  

гаси А буҳаш паш атрофии кузатиб боришни буюрди. Бир

оздан сўнг А буҳаш паш дарганинг олдига югуриб келиб, «рў-

6 3

• 
  парадан кема кўринди», деб хабар қилди. «К анала кема?» — деб сўради дарга ундан. А буҳаш паш яна югуриб бориб, ш у заҳотиёқ оркасига кайтди-да: *£гоч кем а»,— деб жавоб кил­ ди. «Кема ёғочдан бўлмай тиллодан бўдадими?— деб уни
  

• 
  еркиб таш лади дарга. — Мен сендан кема каттам и ё кичик-ми, деб сўраяпман». А бухаш паш яна кузатув кўпригига лу­ килла б югурди. «Анча катта кем а»,— деб хабар қилди у даргага. «Каёмка караб келяпти?»— деб сўради дарга дарга-заб бўлиб. А бухаш паш югуриб бориб яна югуриб кайтиб кел­
  
• 
  и : «Тўғри биз томонга».
  
  • 
    арга эса А буҳаш паш нинг акси бўлкб, ўтакеатан бегам одам эди. У ўрнидан кўзғолиб уёқ-буё^^а карагунча рўпара-дан келаётган кема ж уда якинлаш иб колди. Буни курган Қ ўркок кем ачи : «Вой, ўлдик!» — деб бакириб юборди. Ш у пайт Қ ўрқмас кемачи югуриб бориб кемани буриб юборди, рўпарадан келаётган кем а уларнинг ёнгинасидан тегар-тегмас бўлиб ўтиб кетди. Х айриятки, тўкнаш ув бўлмади, акс ҳолда улар асфаласофилинга кетиш лари турган гап эди.
    

Яна бир куни Қ ўрқмас кемачи ташвиш билан келиб кол­ ди. «Х ожам, оёгингиз остига бир царанг, иимани кўряп-си з?»— деб сўради у. Синдбод оёги остида бир оз ҳўл бўлган тахтани кўрди. «Ҳўл тахтани кўряпм ан»,— деб жавоб килди

• 
  . «Тахта нега ҳўллигини ўйладингизм и?»— деб яна сўради
  
  • 
    ўрқмас кемачи. «Кема сувда юргандан кейин тахта си хўл бўлади-да»,— деб жавоб килди Синдбод. «Йўқ, б у — кеманинг ости дарз кетганидан,— деди Қўркмас кемачи. — Буни дар-
    

хол кема даргасига билдириш керак». К ема даргаси эса КўрҚмас кемачининг гапларини эш итдш о: «Хах, арзимагач дарзга ш унча гапми», деб Абуҳаш паш ни чацириб, унга дарз-ки бартараф этиш ни топширди. А бухаш паш хам хаш -паш дегунча дарзни «тузатди». Аммо ш ош ганнинг иши ўнгмас де­ ганларидек, дарз батамом беркитилмаган, кемага сув кириш-да давом этарди. Кўп ўтмай кеманинг пастки ю кхонасини сув босди. К ем ада тўс-тўполон кўтарилди, йўловчилар ва хи-

• 
  ага тушиб колишди, хозиргина тинч турган кем а саҳни га-ла-ғовур бўлиб кетди. К ем ачилар сув йўлини тўсиш га урин­ ди лар, аммо ва1>т ўтган, дарз катталаш ган, кеманинг юкхо-наси сувга тўлган эди. «Хожам, аҳвол чаток, — деди Қўрк-мас кемачи, — ҳали замон кема чўкиб кетади. Тезроқ куту­ лиш чорасини кўрайлик». Аммо бегам бўлсанг — бекам бул, деганларидек бу кеманинг каш щ ларига ҳазй Абухаш паш ка-рагани учун хам маси илма-теш ик эди. Ш ундай килиб, кема
  

• 
  ў к а бошлади.
  
  • 
    ар галги кема ҳалокатларида бир мўъж иза билан куту-либ коладиган Синдбод ва унинг ш ериклари бу сафар хеч нарса килиш га улгуриш а олиш м ади: таги ёрилиб, сувга тўл-ган кема ш увиллаганича денгиз тубига чўкди, кўи одамларни лопиллаган тўлқии окизиб кетди, айримлари дахш атдан ўз-
    

ларини сувга отиб ҳалок бўлишди. Ф ақат Синдбод билан

• 
  ўрқм ас кемачи устунларни маҳкам қучоқлаганларича кема билан бирга чўкиш ди. «Наҳотки ш унча бало-қазолардан омон колиб, ш у арзимаган дарз туфайли чўкиб кетаверсак?»— деб ўйлади Синдбод. Унинг ёнгинасида турган К ўрцмас кемачи­ нинг хаёлидан хам шу гаплар ўтган эди. Аммо бошқа илож й ўц, улар нима килиш ларини билмасдан карахт эдилар. Сай-ёхлар ниҳоятда даҳш атли дақиқаларни бошдан кечирдилар: хам м аёкни ш увиллаганича сув босди, бутун атроф қоронғу-лаш иб кетди, пастдан чанг-тўзондек лойка кўтарилди. «Энди тамом», — деб ўйлади Синдбод. Аммо шу пайт м ўъж иза юз берди: кеманинг ости бир нарсага тақиллаб тегдию у кан­ дай чўккан бўлса ш ундай тезлик билан юкорига кўтарила бошлади. К ўп ўтмасдан кема касир-кусир килганча сув юзи­ га чикди. Ҳ уш идан кетган Синдбодни кимдир елкасидан сил-таб ўзига келтирди. У кўзини очиб, рўпарасида турган Қўрк-
  

• 
  ас кемачини кўрди: «Хожам, кўзингизни очинг, калайсиз?— деб мехрибонлик кўрсатди Кўркмас кемачи. — К аранг, мўъ-
  

• 
  и за — кем ам из сув ю зига цайтиб чикди!» Синдбод бу саф ар хам тирик қолганига ш укр қилиб, тўйиб-тўйиб нафас ола бош лади. К ема саҳнида улардан бошқа ҳеч ким йўк, афтидан халокат пайтида хам мани сув ювиб кетган эди. Ф акат нари-рокда бир одам корни меш дек шиш иб ётарди. «И-е, бу бака-логимиз-ку! — деди унга кўзи туш ган З^ўрқмас кемачи. —
  

• 
  ай , бай, бу очофат кўп сув ютиб қўйганга ўхш айди. Тезро^ чорасини кўрайлик, бўлмаса бу қурм ағур ўлиб-нетиб колма-син».
  

• 
  ўрқм ас кемачи ш ундай дедию Т^ўркок кемачини оёғини осмондан килиб даст кўтарганича уч-тўрт силкиди. К ўркок кем ачи бир оз қимирлаб қўйди. Ш унда Қ ўркмас кемачи уни кем ага ётқизиб қўйди. Бир оз ўтгач К ўрқоқ кемачи кўзини очди. «Тирилдингми, бакалоқ?— деди унга Кўрқмас кема­ ч и .— К емамизни ўз оғирлигинг билан чўктириш га чўктириб юбориб яна бемалол чўзилиб ётиш ингни қара-я!» «Н аҳотки биз ОМОН қолдик, а, — деди Қ ўрқоқ кемачи, — ё нариги дунё-дамизми?» «Сени билмадиму, лекин биз нариги дунёга бориб қайтдик», — деди Қўрқмас кемачи. Узининг тирик колганига ҳали ҳам унчалик иш онцирамаган Қўрқоқ кемачи ўрнидан туриб, атрофга қарар экан : «И-е, денгиз ж уда пастда қолиб кетибди-ку!» — деб ҳайрон бўлди ва: «Кемамиз ниманинг ус-тида турибди ўзи?»— деб сўраб қолди. «Ҳа, дарвоқе, тирик колганим издан қувониб, буёғини суриш тирмабмиз-ку?»— де­ ди Қўркмас кемачи. Улар ўз кемаларининг аллақандай катта бир тоғ устида турганини, денгиз сатҳи эса ҳув пастда қолиб кетганини кўриш ди. «Вулкон бўлиб тоғ ўсиб чиқаётган экан, кемамиз ш унга тўғри келибди»,— деб тахмин қилди Қўрқ-
  

• 
  ас кемачи. «И-е, кемамиз юряпти-ку, тоғ ҳам юрадими?» — деб колди Қ ўрқоқ кем ачи . Ҳ ақи қатдан ҳам кем а остидаги t o p
  

5 —4045 ^{6 5}

сувда сузиб борарди. Бу уларнинг ҳайронлигини янада ошир-ди. «Дунёда қандай м ўъж изалар бўлмайди!— деди Синд­ бод.— Энг муҳими — тирик қолдик, яна биргамиз. Кемани

• 
  аранглар-чи, тирик колганлар бормикан?»
  
  • 
    у пайт кема сарустуни тепасидан кимдир: «М ана, биз бормиз-да!»— деб овоз қилди. Сайёҳлар овоз ч и қ қан томонга караш ди: Абухаш паш устуннинг учига м аҳкам ёпишиб ту­ рарди. «Ҳ а?»— дейишди унга. «Ҳаш-паш дегунча чўкдим ҳам, чиқдим хам »,— деди у илжайиб. «Туш буёкка»,— де­ йиш ди унга. А бухаш паш гизиллаб тушди. У кема чўкаётга-нидан ж онҳолатда кема устунининг учига чикиб кетган экан. Кейин улар яна ким тирик экан, деб ҳаммаёқни қараб чи-кишди. Афсуски, улардан бошқа бирорта ҳам тирик ж он қолмаган эди. Сайёхлар арзимаган дарз туфайлидан ҳалок бўлиб кетиш ган дўстларига ачиниш ди. «Бўлар иш бўлибди, ўлганлар ўлибди, энди тирикларнинг ғамини ейиш имиз ке­
    

• 
  а к ,— деди Синдбод. — Бу сирли тог бизни ^ аё қ к а олиб бо­ рар экан?» «Саломат бўлсак буни ҳам кўрамиз-да, хож ам »,— деди Қўрқмас кемачи.
  

Бу аснода уларнинг кем алари ўрнашиб колган дум-дума­ лок, сирли тог денгизда сузиш да давом этарди. Ш у зайлда бир кечаю бир кундуз ўтди. Қуёш аям ай нурини сочар, сай-ёҳларни очлик ва айниқса таш налик ёмон қийнарди. Синдбод билан Қўрқмас кемачи тиш ларини тиш ларига босиб чидаш иб келарди, ф акат Қ ўрқоқ кемачи бетоқатланиб «оҳ-воҳ» қила бошлади. «Сув, бир қултум гина сув беринглар, — деб зсрла-нарди у. — Денгиз суви бўлса ҳам майлига...» Унга А бухаш ­ паш ҳам кўш илди. «Ж уда сувсаб колган бўлсаларинг битта-ларингни арқонга боглаб туш ирамиз, томоқларингизни ҳам хўллайсизлар, кейин эҳтимол, сузувчи тогнинг сирини хам билиб чи^арсизлар»,— дейишди уларга. Аммо белига аркон тутиб пастга тушишга келганда Д ўрқоқ кемачи ўламан сат-тор — кўнмади. «Мен сув ичмасам ҳам майли»,— деб туриб олди. Н оилож А буҳаш паш ни туш ириш га тўғри келди. Ке­

манинг елканидаги узун арқонни олиб унинг белига боглаш - ди. «Ф акат ҳозир бўлиб туринглар, мен торт деганимда тор­ тиб оласизлар»,— деб ш ерикларини огоҳлантирди А бухаш ­ паш . Абухаш паш арқонга осилиб пастга туш а бошлади. Аммо кўп ўтмасдан унинг: «Тортинглар! Тез тортинглар!»— деган ваҳимали овози эшитилди. «Оббо, бу ш ош қалоқка нима бало

• 
  ўлдийкин?»-^ деди Кўркмас кемачи, уни тортиб олнш аркан, Абуҳаш паш нинг кўзлари қўрқувдан ола-кула бўлиб кетган эди. Буни кўриб Дўрқоқ кемачининг қўрқоқлиги ҳам ҳуруж цила кетди. «Вой ўлдик!» — деб бақириб юборди у. «Ж им бўл,
  

• 
  акало^!— деб уни жеркиб берди Қўрқмас кемачи, сўнг Абу-ҳаш паш га ю зланди:— Нима гап, тинчликми?» «Т-т-тирик экан!»— деди Абухаш паш қўркканидан дудуқланиб. «Узинг-ни бос, нима тирик экан?»— деб сўради ундан Қўрқмас ке-
  

• 
  ачи. «Т-т-тоғимиз...» — деди А буҳаш паш тиш и-тиш ига тег-
  

• 
  асдан. «Кана^асига тирик бўлади?» — деб сўради Қўркмас кемачи. «Ахир, тоғ ҳам тирик бўладими?»—деди Кўркок ке­
  

• 
  ачи кўрқа-писа. «Билмадим, — деди Абухаш паш , ф акат ци-
  
• 
  ирлаганини кўрдим холос». «Ниманинг қимирлаганини? »— деб кайтариб сўради Синдбод. «Билмадим»,— деган жавоб бўлди А буҳаш паш дан. Кейин у : «Нималигини билгани туша
  

."қолай бўлм аса»,— деди. Унинг белига аркон боглаб ян а ту-спирщиди. Бир оздан сўнг ян а тортиб олиш ди. «Қ им ирлаётган оёк экан»,— деди Абуҳаш паш. «Ниманинг оёги экан?»—деб сўраш ди ундан. «Билмадим»,— деди Абухаш паш . Қимирла-ётган ниманинг оёги эканлигини аниклаш учун уни яна паст­ га туш ириш га тўғри келди. Охири у: «Тош баканинг оёғига ўх-

• 
  айди »,— деди. «Демак, биз сузиб бораётган нарса тог эм ас—
  

•гошбака экан-да?» «Ш унақага ўхш айди», — деди Абухаш паш . «Наҳанг баликқа миниб сузган эдик, энди тош баканинг ус­ тида саёҳат қиладиган бўлибмиз-да»,— деди Синдбод. Қ ўр^ок кем ачи бирдан узоқни кўрсатиб: «Ана боши!»— деб юборди. У лар узоқда алоҳида бир чўқкидай бўлиб сувдан чиқиб сузиб бораётган дум алоқ нарсани кўришди. Ш у тарзда улар ўз ост-ларидаги сирли тогнинг улкан денгиз тош бақаси эканлигини ва бахтли тасодиф натиж асида уларнинг кемаси тўпиа-тўғри денгиз тубидан ухлаб ётган тош баканинг устига чўкканлиги-н и , у уйгониб кетиб сув ю зига сузиб чицканини билиб олиш ди. Энди уларнинг та^дири ана шу м ахлукка боглиқ: қаерга бо­ р а ди, қаерда туради, агарда тош ба^а яна денгиз остига шўн-гигиси келиб қолса — тамом, вассалом. «Энди нима қила-м и з?»— деди Қ ўрқоқ кемачи хам он даг-даг титраб. «Элдан олдин ваҳима кўтариб нима қиласан, бакалок! Тошбака хам сенга ўхш аган қориндор экан, дабдурустдан ш ўнгиб кетавер: мае ё сени аяр»,— деди Қўрцмас кемачи ҳазиллаш иб. Аммо Т^ўрқоқ кемачининг ҳазилга тоби йўк, ранги ўчган эди. «Не-не балолардан омон цолдик, бу сафар ҳам бирон илож топи-лар, тўгри айтяпманми, хож ам ?»— деди Кўркмас кемачи. Синдбод ҳаётга доим яхш и умид билан каровчи бу йигит-нинг гапларини маъцуллаб, унга караб жилмайиб қўйди.

• 
  лар ш у тахлит улкан денгиз тош бакаси устида ўз саё-хатларини давом эттирдилар. Абулборий кема ёгочларидан илгак ясаб, арқонга боглаб сувга таш лаб, балиқ овлаш ни ўр-ганиб олди. Гоҳ-гоҳ кемага учар баликлар хам ш апиллаб ту­
  

• 
  иб коларди. Йўловчилар баликларни офтобга тоблаб, чала пиш ириб ейиш арди. Ф акат сув масаласида бир оз қийналиш - ди, ам мо бир кечаси яхш игина ёмгир ёгди, сайёхлар елканни ёйиб, бутун колган идиш ларга сув гам лаб олишди. Х уллас, тош бака бирор қалтис ҳаракат килмаса унинг устида бемалол сайр этиш мумкин эди.
  

• 
  унлардан бир кун атрофии зийраклик билан кузатиб ке­ лаётган Қ ўрқмас кемачи бирдан: «Ер, ер кўриняпти!» — деб
  

бақирди. Х амма у кўрсатган томонга қаради ва узоц уфқда тасмасимон қоп-қора нарсани кўриб ўзларида йўк хурсанд бўлишди. Ш униси қувончли эдики, уларнинг тош ба1>ал^ри

х.ам худди ўш а томонга ^араб сузарди. Ш унинг учун қирғоқ тобора якинлаш иб келарди. М ана, ниҳоят теп-текис ^ум ли қиргоқ. кўзга таш ланди. Тош бақа тўғри қирғшдеа 1$араб суз­ ди. Ш унда Қ ўрқмас кемачи бирдан: «Хожам, бу тирик тоғи-миз 1$ирғок1$а чиқмоқчи ш екилли, ҳуш ёр бўлиб турайлик, та-гин кемамиз ағанаб кетмасин»,— деб цолди. Ҳ ақиқатан ҳам кўп ўтмасдан тош бақа қирғоққа тарм аш а бошладию тоғ қий-ш айиб, кема қасир-қусир қилиб оркага сурилди. Х айриятки, кирғоқ унчалик тик эмас экан, тошбака унга чиқиб олиб лапанглаганича нарига юриб кетди. Унинг устидаги йўловчи-

• 
  ар тараддудда қолиш ди: мана улар ўзлари кутган ^урқликка етиб келишди, аммо туш айлик дейиш са.— ж уда баланд, сак-раб бўлмайди, тош бака эса тўхтай демасди. «Таваккал, — де­ ди Қўркмас кемачи, — денгизда суздик, цани қуруқликда ҳам юриб кўрайлик-чи, каерга олиб бораркин?»
  

Тош ба^алар қуруқликда хам худди денгиздагидек бема­ лол кетиб борарди. Унинг устидан узоқ-узоқлар кўриниб ту ­ рарди. Тўрт томон қум тепаликлари эди, тош бака уларни сралаб борар, тўхтай демасди. «Бу ю рар тоғ бизни каёмка олиб борар экан, а ? — деб ташвиш цилиб қолди Қўрқоқ кема­ чи. — Л аънати тош бака бизни саҳронинг ўртасига олиб бориб таш ламасайди». «Вой бақалоғ-ей, ш ундай экан, аста туш иб тош бақангнинг қулоғига «тепангда биз бормиз, ё тўхта, ё ту-зукроқ ж ойга олиб бор», деб кўйсанг-чи»,— деб х.азил-лаш ди унга Ц ўрқмас кемачи. Аммо Синдбод билан у ҳам тош баканинг ҳаракатларидан анча таш виш га тушиб колиш-ганди. «Мен бу тош баканинг мақсадига туш ундим,— деб цол-ди бирдан Қўрқмас кемачи.— У тухум қўйгани кетяпти. Тош­ бака ўз тухумини сувдан узо^қа қўймайди, у бирорта денгиз ёки кўлнинг қирғоғига қўяди, демак, биз чучук сувли ж ойга етиб борсак керак!» Амм-о тош бака қанча ю рмасин, бирорта сал^инрок жой учрамасди. Абухаш паш гоҳ-гоҳ: «Ана кўл!»

• 
  Ана дарё!»— деб бақириб ^олар, аммо яхш илаб каралганда у сароб бўлиб чикарди.
  
  • 
    лар йўл юришди, йўл юрса ҳам мўл юришди, ниҳоят қум тепаликларидан ўтишиб, кўм-кўк ўсимликлар ўсиб ётган да-лаларга етиб келиш ди. «Хайрият, саҳродан қутулдик, — де­ йиш ди йўловчилар, — энди соя-салцин ерлар бошланди, яқин-орада сувга етиб олсак ҳам аж аб эмас...»
    

Л екин оғзи ошга етганда боши тош га тегибди, деганлари­ дек бирдан кутилм аган х.одиса юз берди. К ўм -кўк ўтлар ора-лаб бораётган тош бака кўп ўтмасдан ўзини бош қача ^ тута бошлади. У дир-дир қалтирар, ҳудди гарангсигандай ўзини уёқдан буёкка таш ларди. Ш ундай пайтда унинг устида бо­ раётган кема ҳам қисирлаб, уёқ-буёқка кийш айиб ағанагун-

дай бўларди. «Нима бало, юрар тогимиз чарчадим икин?»— деди Қўрцоқ кемачи. «Бирор нарса бўлганга ўхш айди,— деди

• 
  ўркмас кемачи, — ҳар эҳтимолга қарш и ҳушёр туришимиз керак». У бекорга таш виш цилмаган экан, тош бақа уёцка,-буё^қа лапанглаб яна бир оз юрди-да, кейин тақ^а тўхтади. Сайёҳлар нима қилиш ларини билмасдан тараддудда ^олиш ди. «Чарчагандир-да, балки юриб кетар»,— дейишди дастлаб. Л е­ кин тош бака юрай демасди, у ж онҳолатда типирчиларди. «Менимча, бир илож килиб пастга туш ганимиз дуруст»,— деди Қ ўрқмас кемачи. У яна арконларни бир-бирига боглаб ўзи пастга туш ди, кейин ш у йўл билан Синдбод тушди. Абу-ҳаш паш эса чидаб туролмасдан ўзини пастга отди. Қ ўрқоқ кемачи тепада имиллаб турган эди ҳам ки, тош бака секин-
  

аста бир томонга	агдарила бошлади. «Бақалоқ,	тезроқ
туш !»— деб унга	бақирди Қўрқмас кемачи. Аммо	Қўр^оқ
кемачи шошилиб	оёги арқонга ўралиб қолди, бу аснода эса

тош бака бор бўйи билан ёнбошга ағдарилди ва натиж ада Кўр-цоц кем ачи оёги осмондан келиб осилиб қолди. У зўр бериб

• 
  итирлар ва: «Абулборий, цаердасан? Ёрдам бер, дўстим, вой, ўляпм ан!»— деб бакирарди. «Сабр қил, ба.қалоқ!— деди унга Қ ўрқмас кем ачи.— Ҳозир сенга ёрдам бераман!» У тош бака­ нинг нариги ёнбош ига ўтди-да, агдарилиб ётган кеманинг ус-тунини кўтариб келиб К ўрқоқ кемачининг остига тиклади.
  

• 
  Ёгочга тарм аш !»— деб кичкирди у ва бечора Ц ўрқоқ кемачи
  
• 
  ам бир ам аллаб пастга тушиб олди. Энди йўловчилар тўкис-тугал эдилар. Аммо уларни ўлимдан қутқариб колган халос-корлари — улкан тош баканинг оёги осмондан бўлганича тош­ дек ^отиб ўлиб ётганини кўриб дил-дилдан ачиндилар. «Ш ун­
  

• 
  а денгизда сузиб, ш унча саҳрода юриб ўлмаган бу беозор м ахлуқ нега кўм-кўк далада ўлди экан, а ? — деди * Синдбод ш ерикларига. — Ё ' унга бу ернинг ҳавоси ёқмадимикин?» Ш унга тааж ж убланиб турган Қ ўрцмас кемачи бирдан ўрни-дан ш арт туриб кетди: «Хожам, хож ам, тез бу ердан кетай-лик!»— деди у шошилиб. «Ҳа, нима гап?»— деди Синдбод. «Бу ўтлоц... заҳарланган!— деди Қўрцмас кемачи. — М ана буни қаранг!— У ўт орасида чўзилиб ўлиб ётган кичкина бир қуённинг мурдасини кўрсатди. — Бу ер хох катта, хоҳ ки-
  

• 
  ик — ҳар қандай тирик жонни ўлдиради!» Ҳ ақиқатан ҳам бу беозоргина бўлиб, кўм -кўк яш наб турган даладан ал л ак ан ­ дай ачимтил ҳид келарди. «Ҳа, тездан бу ердан кетамиз!» — деди Синдбод ва улар йўлга туш иш ди. «Қизиқ, бу бепоён да-лага заҳар каердан келиб колди экан-а?» — деб ўйлаш арди улар. Аммо сайёҳлар бу саволга жавоб топиша олмади.
  

Бирдан Қ ўрқок кемачи осмонни кўрсатиб титраб-қақш аб: «Қ-қаранглар, қаранглар!» — деб қолди. Ш унда саёҳатчилар ўзлари томонга якинлаш иб келаётган бир тўп катта цорақуш-ларни кўриб колишди. Улар қанотларини кимир этмасдан ёйганларича огизларидан бурқситиб заҳар сочиб келиш арди.

• 
  Темир қанотлар!— деб юборди Қўрқмас кемачи уларни кў-риб.— Хожам, тез бу ердан кетайлик!» Улар ж он-ж ахдлари билан қуш лардан ^оча бошлашди. А буҳаш паш эса ҳаш -паш дегунча аллаканча ж ойга бориб колган эди. Ф акат Кўркоқ кемачи чополмасдан каловланиб йи^илиб тушди ва қуш лар унинг устидан ўз заҳарларини сочиб ўтишди. Қўрқмас кем а­ чи билан Синдбод унинг олдига цайтиб келиш ганда Қ ўрқоқ кемачи хушсиз ётар, атрофидаги экинлардан ^уш лар сеииб кетган заҳарнинг қўланса ҳиди анқиб турарди. «Сенга нима бўлди?»— деб Кўрқоғу кемачининг бошини кўтарди Қўрқмас кемачи. А булҳасан кўзини очдию : «Сув-в»,— деди. Афсуски, сув йўк эди. «Дўстим, бир оз чида, албатта сувга етиб бора-
  

• 
  из»,— деди Кўрцмас кемачи ва К ўр^оқ кемачини оркасига опичлаб олди. Синдбод ҳам унинг орцасидан борар экан, ҳа-лиги куш лар қувиб етиш масин, деб тез-тез хавотир билан ос­
  
• 
  онга караб қўярди. Аммо темир қанот куш лар ҳамон ўша кўм-кўк экинзорлар устида айланиб, ўз заҳарларини пурка-ш ар эдилар.
  

У зоқда ёлғиз ўсган бир дарахт кўринди. «Шу томонга бо-райлик,— деди Синдбод Қўрқмас кемачига.— Ҳ арқалай, унинг соясида бир оз ҳордиқ чикарам из». Кўрқмас кемачи унинг таклифига кўнди. Кўп ўтмасдан улар ўш а дарахт ос­ тига етиб келишди. «Хайрият, — деди Кўрқмас кем ачи,— оролда дарахт деган нарса ҳам ўсаркан-а. Эй, бақалоқ, кўз-

ларингни

оч, мана бу

дарахтнинг

соясида м азза

^илиб

дам

оламиз»,— деб Қўрқоқ

кемачини

ерга

қўйди. Абулхасан

кў-

зини очдию яна

юмди. «Қани

соя?— деди

у,—бу

дарахт­

нинг сояси йўк-ку?»

«Нега

й ў ц

экан?»— деб

цайтариб

сў-

ради Кўркмас кемачи

ва

дарахтга

караб

ҳайрон

бўлиб

колди:

чинорга

ўхш аган

қадди

баланд

дарахтнинг

би­

рорта

ҳам

япроғи йў^ эди,

япроклар

ўрнида

эса

катта-

кичик

тиканлар

ялтираб

кўринарди.

Яхшироқ

тикилиб

караш са,

дарахт

танаси

хам,

ш охлари

хам,

тиканлари

хам — бошдан-оёк

темирдан

экан.

Ш унинг

учун

ҳам

унинг сояси йўц эди. «Оббо, бу

қанақаси, а ? — деди Щ 'рцмас

кем ачи пеш онасини тириш тириб, — умрим бино бўлиб соясиз дарахтни биринчи кўришим....» У ш ундай деб турган эди за м ­

ки чўзилиб ётган Қ ўрқок кемачи осмонни кўрсатиб: «Т-т-те-мир канотлар!»— деб бакириб юборди. Бир га ла ўш а қора куш лар шу томонга учиб келиш арди. Улар ж уда якинлаш иб колишган, энди дарахт тагидан чиқиб, яйдоқ далага кочиш-нинг фойдаси й ўз эди. «Буёзқа!» — деди Қўрқмас кемачи ва улар дарахтнинг йўғон танаси остига яш ириндилар. Темир канотлар пастлаб келиб дарахтга «жаранг-журинг» қилиб кў-ниш ди. Уларнинг панж алари ботйб бораётган куёш нурида совук ялтирар, кўзлари ўт бўлиб ёнарди. Улар оддий қуш лар сингари сайраш мас, гувиллаб келиб кўнгандан кейин ж им бўлиб золиш аркан. Хайриятки, қуш лар сайёҳларни сезишма-

ди. Улар нафасларини			ичларига ю тганларича			ётиш арди.
Ярим	кечага	борганда	улар	қуш ларнинг	кўзларини ш амга-
л ат	ж	Унаб колиш ди.		Абухаш паш	шош илиб	кетиб бо-

• 
  ар, К ўрқок кемачи эса инқиллаганича судралиб келарди.
  
  • 
    лар паст-баланд далалар, кирлар ошиб боришарди. Ш арқ-дан қуёш кўтарилай деганда ўша маш ъум темир дарахтдан аииа ^узоклашиб кетиш ганди. «Энди каёқк а ю рсак экан?» — деб ўйланиб колди К ўрқмас кемачи. Ўлар каердан бўлмасин ичимлик сув ахтариб топиш лари керак. Сув кадрини даш тда юргандан сўра, деган эканлар кадимгилар. «Мана ш у ёкда катта кўлми, денгизми бўлиши керак, мен тепадан кўрган-ман, ш уё^ка ю райлик!»— деб ш ерикларини бошлаб борарди
    

Қ ўрқмас кемачи. Аммо сув кўринмасди.					Айникса, Қўрқок
кемачининг		аҳволи тобора ёмонлаш а борарди, у ш ериклари­
дан	оркада	цолмасликка шунча ҳаракат		килса хам юролмас-
дан	кийналар,		ж и ц ка терга ботиб кетган,	боши айланиб, кўзи
тинар эди.		Ш у	аснода улар аллакандай		экинзордан ўтиша
бош лаш ди.		Д алада гирдугумдай келадиган			думало^ мевалар
қаторлаш иб		ётарди. «И-е, бу харбуза-ку, —			деди Қ ўрцмас ке­

• 
  ачи, — ж уда серсув бўлади». У ш ундай дедию, каттагина-сидан биттасини олиб бир уриб ёрди, ичидан кип-қизил гўш ти ўрни га аллакандай кўким тир нарса чицди, ўртасидан эса бир си^им оппок туз чикди. М еванинг таъми ниҳоятда шўр эди, сайёхлар уни таш налик билан ейишди, айниқса, Абуҳаш паш ҳаш -паш дегунча ярм идан кўпроғини тушириб қўйди, лекин кўп ўтмасдан кўнгли беҳузур бўлиб уёқдан-буёқка ю гуришга туш ди. Синдбод билан Қ ўрқм ас кемачининг ҳам кўнгиллари айниб, ўзларини ёмон сеза бошлашди. «Қизиқ, бу экинлар пиш тандан кейин тузини ҳам ичига солиб 1?ўйишаркан-да, лекин ким солса ҳам тузини ошириб ю борибди»,— деди Ь?ўрқ-
  

• 
  ас кем ачи. Энди бирдан-бир илож — бу ердан тезрок кетиш эди. Сайёхлар ян а шито б билан йўлга туш дилар. Абухаш паш цорнини қўллари билан маҳкам гиж имлаганича олдинда ги­ зиллаб борарди.
  

• 
  айёхлар сув излаб кўп йўл босишди. Қ атор-катор қилиб узун эгатларга экиб қўйилган, еб ҳам , ҳатто гулини ҳидлаб ҳам бўлмайдиган аллакандай экинзорлардан ўтишди. Темир-и^анот қуш лар бу экинзорлар устида ҳам парвоз қилиб, заҳар-ларини пуркаётганликларини кўришди. «Бечора тош бакамиз худди ш ун ақ а ўсимликни ҳидлаб ўлди, тезроқ бу ердан ж ўнаб
  

• 
  олайлик»,— дейишдию сайёҳлар қадамларини тезлатиш ди. Бирдан узоқда оппоқ ш аҳар кўринди. Унинг атрофи ҳам, баланд-паст уйлари ҳам кўзни камаш тирар дараж ада оппоц зди. Турган гапки, бу — йўловчиларни таш виш га солди. «Уша томонга ю райлик»,— деди К ўрқмас кемачи. «Йўқ, ж уда га-лати кўриняпти, бориб бирор балога гирифтор бўлм айлик»,— деб карш илик кўрсатди Қ ўркок кемачи. «Келиб-келиб энди ш ундан қўрқам изм и?»— деди Синдбод. Улар оц ш ахарга ка-
  

раб юришди. Аммо якинлаш ган сари ҳалиги манзара ўзгариб борарди. Етиб келиш ганда бу ерда ҳеч қакдай ш аҳар йўкли-ги м аълум бўлди: оппок окариб кўринга-н нарса бутун атроф-га— дала-кирларда ёйилиб ётган оппоқ тузли ш ўр тупроқ бў-

либ чикди . Д ам м аёқ ана ш у оппоқ қ атлам билан к on лани б ётарди.

• 
  ўрқоқ кемачи бекорга таш виш ланмаган экан, бирдан ғ:ў-тарилган кучли шамол еру кўкни қоплаб олди. Д ам маёққа оппок чан г тўзғиб, тўс-тўполон бўлиб кетди. С айёхлар бир-бирларини йўқотиб кўйиш ди. Улар оппоқ тўзон ичида ко­ лиш ди, оғиа-бурунларига ш ўр тупроқ тўлди. Гўё ер билан осмон битта бўлиб кетгандай эди. «Хожам, қаердасиз?»— деб бакирди К ўркмас кемачи. «Мен бу ердаман, Абулборий!» — деб кичцирди Синдбод. У лар ш ундоккина — ёнма-ён туриш са хам бир-бирларини кўриш масди. Қўлини олдинга чўзиб кела­ ётган К ўрқмас кемачи Синдбодни топиб олди. А ммо К ўр1>ок кемачи билан Абуҳаш паш ҳеч қаерда йў^ эдилар.
  

• 
  ўтарилган оц туз бўрони бир кечаю бир кундуз давом этди. Қ ўрцм ас кемачи билан Синдбод ш ам олда учиб кетмас-лик учун бир-бирларини маҳкам уш лаганларича мук тушиб ётиб олишди. Н иҳоят, шўрбўрон хам тинди. Улар ўзларини босиб колган оғир туз қатламини зўрға кўтариб кадларини ростлашди. Ҳ аммаёк яна оппок эди. Сайёхлар нима килиш ­ ларини, энди каерга бориш ларини билмасдан туриб колиш ди.
  

• 
  ирдан узокдан аллакандай қўнғироц садоси эшитилди.
  
• 
  ткиркўз Қўркмас кемачи ўш а томонга тикилиб қарадию : «Карвон келяпти!»— деб қичқирди. Ҳ акиқатан ҳам кўп ўт-масдан ўш а тарафдан тевалар тизими кўрииди. Олдинда одат-дагидай эш ак минган карвонбоши келарди. Сайёхлар улар­ нинг йўлига пешвоз чиқиш ди. Карвонбоши уларнинг салом-ларига а лик олиб, ҳол-аҳвол сўради. Сайёхлар ўз бош ларидан кечирганларини 1>искача айтиб беришди. М ўйсафид уларнинг аҳволига ачинди, нон-сув берди, кейин теваларидан бирига миндириб олди. Карвон хийла узун бўлиб, уларда, эркаклар-дан таш кари хотин-халаж лар, болалар хам бор эди. Синдбод одоб ю засидан карвонбош идан: «Йўд бўлсин?»— деб сўради. «Бошимиз оққан ёққа»,— деб ғамгин жавоб қидди карвонбо­
  

• 
  и. У лар ж им йўлга туш иш ди. Саркарвон теванинг бўйнида-ги кўнғироқ onnoi$ ш ўр даланинг совуқ сукунатини б узиб, «калдир-қалдир» килиб борарди. Синдбод билан Қ ўрқм ас ке­ мачи оғир фалокатдан омон қолганликларига хурсанд бўлса-лар хам Абулхасан билан Абухаш паш кўриниб ^олармикин, деган умидда чор-атрофга аланглаб караб бориш арди. А м м о
  
• 
  ерикларидан ному нишон йўқ эди.
  

Умрни ҳасрат қисқартиради, йўлни суҳбат, дейдилар. Иўл-

• 
  ўлакай карвонбоши ўз уруғининг бошига туш ган кулфат-ларни бирма-бир айтиб берди. У лар турган ж ойда бир вактлар катта, кўм-кўк серсув уммон бўлган экан. У лар ана ш у сув
  

бўйида йилқи боқиб, балиқ тутиб тирикчилик қилар экан­ лар. Н има бўлибдию- умм он суви бирдан қурий бошлабди.

• 
  аш -паш дегунча ҳайҳотдай денгиз қурибди-қолибди. Й ил-қилар сувсизликдан қирилиб кетибди, балиқ зоти курибди. «Бир култум сувга зор бўлиб болалар, ёш гўдаклар кирилиб кетяпти, халкимизни са^лаб колиш учун бошимиз оккан ёкка кўчиб кетяпм из»,— деди бечора мўйсафид кўзларига ёш олиб. «Ш ундай катта уммон нима сабабдан курир экан, а?»— деб сўраш ди сайёхлар кариядан. «У зунқулок гапларга Караганда бир ж одугар уммонга оқиб келадиган дарёларнинг сувини аф-сун билан тўсиб, тескарига окизганмиш , хеч ким бу жодугар-нинг сеҳрини 1?айтара олмасмиш », — деди карвонбош и. «Ка-нийди, ўш а лаънати жодугар қўлимга тушсаю парча-парча қилиб таш ласам !»— деб кўлларини мушт қилиб гижинди
  

• 
  ўркмас кемачи.
  
  • 
    арвон ш ўр босган бийдай саҳро бўйлаб кетиб борарди.
    

• 
  чинчи куни улар бир дўнгтепа олдида тўхташ ди. «Шу ерда кади*мги кудуқ бўларди, кўмилиб кетмадимикин»,— деди кар­ вонбоши ва қўлида челаги билан қудуққа қараб юрди. Синд­ бод билан Қ ўр^мас кемачи ҳам унга эргашишди. Қ ария ку-дукка эгилиб қарадию унинг ичида аллакандай бир шарпа. сезди. «Бу ерда ким бор?— деди қария кудуққа эгилиб. —
  

• 
  нсу ж ин бўлсанг — даф бўл, одам боласи бўлсан г— .жавоб кил». Ш у пайт ку д у ^ ичидан «М-м-мен, к-к-к...» деган товуш эш итилди. «Тузукрок гапирсанг-чи, ё соковм исан?»— деди к а р и я ҳайрон бўлиб. «М-м-мен, с-с-син...» деган товуш чикди
  

• 
  чкаридан. «Эй одам, — деб цичкирди карвонбоши.— Гапир-санг гапир, йўқса сени таш лаб кетворамиз, қолаверасан ко-ронғу кудуқда бир ўзинг!» Ш унда кудуқ ичидан жон-
  

ж ахди билан ай ти лган : «Мен Синдбоднинг шериги Кўр-

кок кемачи А булҳасакман!» — деган овоз аниқ эши­ тилди. Буни эшитган Қўркмас кемачи қудукка ка­

• 
  аб: «Абулхасан, сенмисан? Бормисан, бакалогим!»— деб кичкирди. Қариянинг кўлидаги челак боғланган арқонни таш-лашиб, Қ ўркок кемачини апил-тапил тортиб олишди. К ўркок кемачи чгщасолкб ўзини ш ерикларининг қучоғига отди, улар-
  

билан йиглаб кўришди. Синдбод билан Қ ўрқмас кемачи

• 
  булҳасаннинг кўнглига далда бериб, бир оз ўзига келти-ришди. Кейин бу ерга кандай келиб, қудукца қандай тушиб колганини сўрашди. «Уша қаттик ш амол мени чирпирак ки­ либ учириб келиб ш у қудуқка тиқиб таш лабди, — деб ўз бо-шидан ўтганларни ҳикоя кила кетди Қўркок кемачи. — Ку-дукдан чиқам ан деб шу уриндим чиқа олмадим. Энди ўлдим, деб ўйлагандим сизларнинг товуш ларингизни эшитиб кол­ дим...»— деди у хурсандлигидан дам йиглаб, дам кулис.
  

• 
  булхасан бу фалокатдан омон колганидан боши осмонда эди. «Хайрият ҳам ки куду^ка кум тушиб, кўмилиб колган экан, бўлмаса нақ чўкиб кетардим-а»,— деди Қ ўрқоқ кема-
  

I
чи. «Поёни йўц денгизларда чўкм аган келиб-келиб ш у кафт-дек кудуцда ғарқ бўлармидинг?— деди Қ ўрқмас кемачи. —

• 
  афасингни иссицроц қил, бацалоқ! Ҳ а, айтгандай, ҳалиги...
  
  • 
    буҳаш паш ни кўрмадин^ми?» «Йўқ*>, — деди А булҳасан.__
    
  • 
    ммо уни ҳам ш амол учириб кетгандир». Ш ундай ' килиб,
    
  • 
    бухаш паш ерда хам, осмонда ҳам йўк — зим ғойиб бўлган эди.
    

• 
  арвондагилар сайёхларнинг ш ериги топилганидан суюн-салар з^ам қуду^да сув йўқлигидан ҳафсалалари пир бўлиб
  
• 
  на йўлга тушишди. Қўрқоқ кемачи хам, турган гапки, улар­ га хамроҳ бўлди.
  

• 
  ўлда улар ш ўр туз тўфонидан ярим кўмилган хароба бир киш ло^дан ўтишди. Дезорлари ағанаб, эш иклари қийша-йиб ётган бир кулба олдидан ўтиб кетиш аётганда Қ ўркм ас кемачининг кўзига кичкина бир думалок кўзгу кўрйнди. У
  

• 
  ас1>отиб қолар», деб кўзгуни киссасига солиб кўйди. Синд-бодлар қўш илган карвон йўл ю ра-юра 6pip бот1>01>ликдан чи ­ киб қолди. «И-е,— деди карвонбош и, — илгари бу ерда бунака боткоцликлар й ўқ эди-ю... Бу ҳам ўш а я^одугарнинг иш ига ўхш айди. Дарёни тескари оцизганининг о^ибати бу>.
  

Карвон ботқокликдан зўрга ўтиб оЛди. Н иҳоят, улар бу оролнинг подшоси яш айдиган ш аҳарга якинлаш иб цолишди.

• 
  у ерда Соя пошшо деган подшо ҳукмронлик қиларкан. У аслида соя экану, лекин сеҳрининг кучи билац турли циёфа-га кирар, ўзини ж уда баҳодир, ж уда доно, сахий қилиб кўр-сатаркан. Вақти-вақти билан подшо, «бугун ф уқароларимга
  

осмондан чалпак ёгади», деб эълон киларкан, ўш а куни одамлар иш таҳа билан огизларини очиб осмонга қараб ту­ риш са осмондан чалпак эмас когоз ёгаркан. Аммо уни хеч ким когоз дея олмас экан, аксинча, «ана, чалпак ёгяпти, подшомизга офарин!»— деб чапак чалиш лари керак экан.

• 
  им ки бунинг аксини қилса унинг ҳолига вой экан, Соя под­
  
  • 
    онинг соясимон аъёнлари уни ўртага олиб турткилаб, тупта-тузук одамни сояга айлантириб цўйиш аркан. Соя пошшо ж у­ да ўткир сеҳргар экан, ҳамманинг кўзи олдида богларни саҳ-роларга, саҳроларни эса ботқоқлик тў^айларга айлантириб кўяр экан. Б у ш аҳарда ҳамма нарсани тескарисига айтиш о дат тусига кирган экан. У лар м асалан, меҳмонни «келинг», дейиш ўрнига «кетинг», «салом атмисиз?» дейиш ўрнига «қа-
    

лай, касалгина		бўлиб ю рибсизми?»			деб сўраш аркан. Буни
сайёхлар ш аҳар		дарвозасидан	кириш		пайтидаёқ билиб олиш ­
ди. Ўларга ш аҳар дарбонлари:				«К етинглар, мезбонлар!» —
дейиш ди.	Синдбод ва унинг ш ериклари бундай кутиб олиниш-
ларидан	ҳанг-манг бўлиб туриш ганда					карвонбош и чол: «Э,
меҳмонлар, парво қилманглар, бу ерда хам м а нарса							тескари­
сига ю ритилади,		шунинг учун хам		дарёлар тескарисига оциб,
денгиз лар саҳрога, сакролар			эса	денгизга айланяпти-да»,—
деди. Сайёхлар		индамасдан	ичкарига			кириш ди.	Ш а^арда

7 4

одамлар тўғрига караб эмас — ортларига караб ю риш аркан.

• 
  уни кўрган Қўркоқ кемачи шерикларига* қараб: «И-е, бу-ларда бир гап бор. К елинглар, биз ҳам ш уларга ўхшаб тес­ кари ю рамиз»,— деб таклиф қилиб қолди. Бундан Қўрцмас кемачининг ж аҳли чикди: «Бекоргинани айтибсан, бакалок,— деди у. — Ш у пайтгача одамга ўхшаб ю рдикми бундан ке-йин хам ш ундай бўлади!»— дедию дадил юриб кетди. Сайёх­ ларнинг келгани ва бу хилда юришлари кўп ўтмасдан Соя пош ш онинг кулогига етибди ва подш онинг буйруги билан уларни саройга таклиф килиш ди. Аммо бу ердаги одатга кў-ра хам ма нарсани тескари қилиш ди: олдин Қўрқоц кемачи­ ни Қўркмас кемачи деб иззат-ҳурмат билан кабул қилиш ди, Қўркмас кемачини эса К ўр^оқ деб пастда уришди. Синдбодга эса хизм аткор деб умуман эътибор беришмади. Ҳа, бу сарой­ да нодон хурматдаю доно кулф атда эди. Бу ерда ям окчилар шоир, ш оирлар эса ям оқчи хизматида эдилар.
  

Соя пошшо ва унинг аъёнлари ёругликдан, офтоб нури-дан ўлгудек қўркйш арди. Негаки, офтоб уларни хакгщий сдам эмас — соя эканликларини билдириб кўярди-да. Ш унинг учун улар доим катта кора соябон остида юриш ар, ўзларига «ялт» этган нурни туш ириш масди. К унлардан бир куни Соя пошшо ва унинг аъёнлари сарой олдида туриб калька ўзла-рини кўз-кўз килиш аётганларида Қўрқмас кемачи «бор, та­ ваккал», дедию кўлидаги кўзгуни ^уёш га тўғрилаб туриб тиғини Соя пошшо ва унинг аъёнларига каратди. Офтобнинг ўткир нури С оя. пошшо ва унинг соясимон аъёнларини ке­ сиб ўтди. Ш у он мўъж иза юз берди: Соя пошшо ва унинг аъёнлари худди килич билан қирқилган алаф лардек ш илкил-лаб тушишди. Ҳ амма нарса а слига қайтди: одамлар тўғри ю радиган бўлди, дарёлар ўз ўзани бўйлаб ока бошлади. «Раҳ-м ат сизларга, — деди мўйсафид карвонбош и, — сизлар юрти-мизни жодугар Соя пошшонинг макридан цутцардингиз. Унинг жодусини ха^икат нури енгди!»
РСуридим дарё ю ртининг аслига кайтиб, яна боғ-бўстонга айланаётганлигини кўрган сайёхлар энди ўз ю ртларига кай--, тиш тараддудига тушиб колишди. Аммо Абухаш паш хеч ка­ ердан топилмади. Ш ош калоқни ш амол учирганича бадар кетди.

Синдбод ва унинг ш ериклари не азоблар билан ўз ю ртла­ рига цайтиб боришди. Синдбод энди ҳар кандай саёҳатнинг ба^ридан ўтам ан, деб сўз берди. Л екин, кани, кўрайлик-чи»

•