Мухтор Худощулов е синдбоднинг янги саргузаштлари

иб, кейин сизни тортиб оламан!»— деди у. Сўнг абж ирлик билан арқонга оёқларини ўраб юқорига кўтарилди. Кейин ке­

• 
  ага ўтдию тез орада Синдбодни ҳам тортиб олди.
  
  • 
    лар кемага чициш га чи^иш дию, лекин нима қилиш ла-рини, қаёққа ю риш ларини билмасдан туриб қолишди. М ана, ўша... арвоҳлар кемаси. Унинг қачон қурилгани, қай вақт-лардан бери денгизларда кўрқинчли ш арпадек сузиб юрга-нини ҳеч ким билмайди. Кеманинг баланд, аммо эскириб қолган устунлари ваҳимали ғичирлар, ўнгиб кетган, парча-
    

• 
  арча йиртилган елканлар худди улкан калхатлар цаноти-дай ш ам олда патилларди. Эндигина отиб келаётган тонгнинг гира-ш ира ёругида кема гаҳни бўм-бўш ва ваҳимали кўринар, ҳам маёқ кимсасиз, ҳувиллаган эди. Д имочка ачимтил могор ҳиди гупиллаб уриларди. Л екин елканлари йиртиқ, бошка-рувсиз бу кем а ўз-ўзидан денгизда гизиллаб сузиб борарди. «Кеманинг эгалари кўринмайдими?»— деб пичирлади Кўрк-
  

• 
  ас кем ачи Синдбодга. Синдбод ҳам ҳайратдан котиб кол-гандай эди. Бирдан Абулборий Синдбодни енгил туртди. «Ўни қаранг, хож ам», — деди у кеманинг бошцарув супаси томо-нини ишора қилиб. Синдбод царадию дахш атдан кич кириб юборишига сал қолди. К еманинг ёғочдан ясалган бош қарув чамбарагини мах.кам уш лаганича кимдир турарди, аммо унинг цимир этмай, овоз чикарм ай туриш идан — унинг тирик одам эмаслиги аник эди. Ҳ акицатдан бу кемани — кок усти-
  

хонга айланай деб цолган мурда бош^ариб борарди. Унинг чангалсимон қўл суяклари чамбаракка ёпишганича қотиб қолган, узоқларга тикилиб турган кўзларнинг ўрни эса бўм-бўш чуқурликдан иборат эди. Лекин унинг қоқ суяклари ке­

• 
  ани бир маромда ушлаб турар, ш унданми кема тўғрига ка­ раб сузиб борарди.
  

Синдбод билан Қ ўркмас кемачи ўлик дарғадан кўзларини узиб бошца томонга қараган эдилар — хам ма томонда котиб ўтирган ж уда кўп мурдаларни кўришди. К им чўзилиб ётар, ким деворга суянганича котиб колган, баъзи бирлари эса кўк-ракларига санчилган пичоқлари билан қийшайиб қолиш ган эди. Афтидан, кемада қаттиқ уруш -ж анж ал бўлгану ундаги одам лар бир-бирларини турли куроллар билан ўлдириш ган. М урдаларнинг қиёфасидан улар карокчилик билан ш угуллан-ганга ўхш арди. Б у конли воқеа бўлиб ўтгаиига анча бўлган, илло мурдаларнинг кўпларй ириб-чириб кетган, устларидаги кийим лари илвираб, осилиб турарди.

• 
  рвоҳлар кемасидаги манзара канчалик даҳш атли бўл-масин, Синдбод билан К ўрқм ас кемачи денгизга ғарц бўл-масдан бу ерга чиқиб олганликларидан ҳаркалай мамнун эдилар. У лар ўз кем аларида саккизоёцлар билан олиша-оли-ш а, кейин эса сувда уз®қ сузганларидан нихоятда чарчаган.
  

оёк устида зўрға туриш арди. Ш у боисдан улар кем а саҳни-нинг мурдалардан холироц жойига ўтирнб нафасларини рост-ламокчи бўлишди. Аммо улар шу ^адар холдан тойган эди-ларки, хеч нарсага қарам асдан бир-бирларига суянганларича тошдек котиб ухлаб қолиш ди. Бир пайт Синдбод аллакандай оёк товуш ларидан уйгониб кетди, ш артта кўзини очиб цара-са — кема саҳни одамлар билан тўла эди. Синдбод шоша-пи-

• 
  а Қ ўрқмас кемачини уйготди. У хам кўзларини укалаб, атрофга қараганча котиб қолди : арвоҳлар тўп-тўп бўлишиб саҳнда дайдиб юришар, гоҳ уёкқа, гоҳ буёқка бориб кели-
  
• 
  ар, ўзларича нималарнидир ғўлдираш арди. Улар вакти вакти билан бараварига «Оҳ! Оҳ! Оҳ!» деб кўйиш арди. Ал-батта бундай м анзарани кўриб сайёҳла'рнинг уйкуси қочди, улар нима қилиш лариии билмасдан туриб қолишди. Л екин арвоҳлар уларнинг ёнгинасидан ўтиб кетиш са ҳам эътибор бериш масди. А рвоҳлар кундузи донг қотиб ёт-ганларидан кўра ҳозир даҳш атлирок, уларнинг суяклари юр-ганда шақир-шуқур овоз чиқарар, ж ағлари ^имирлар, кора-чиқсиз кўз чаноқлари хунук ялтирарди. Синдбод билан Абул­ борий бу манзарани чурк этмасдан кузатиб туриш арди. «Хо­ ж ам , анувларни каранг, сал бош қачароқми?»— деди Қўрк-мас кемачи арвоҳлар орасидаги иккита ш арпани кўрсатиб. Ҳ акикатан хам бу икки ш арпа ж уда секинлик билан орцаси-га караб тисарилар, улардан бири эса ҳадеб учраган арвоҳга таъзим киларди. Сайёҳлар бу антиқа арвоҳларни кузатиб ту-риш аркан, улардан бири — дум-думалок, хўппасемиз арвоҳ тисарилганича Қўрқмас кемачининг олдига якинлаш иб кел­ ди-да, унинг оёгини босиб олди. У оёгини тортиб олмоқчи бўлганда ҳалиги арвоҳ агдарилиб тушди-да, ж он-ж аҳди би­ лан алланима деб бакириб юборди. У ш унчалик қаттиқ ба-кирдики, ҳатто ўз дарди билан дайдиб ю рган арвоҳлар ҳам чўчиб кетгандек бўлишди. Улар ҳалиги семиз арвоҳни ўраб олишди, бақалоқ арвоҳ чўнтагидан нимадир олиб уларга ца-раб отди ва ш унда... м ўъж иза юз берди: арвоҳлардан бири тилга кириб: «Хайрият, шунча йиллар кутдим-а!»— деб юборди. Буни эш итган семиз арвоҳ гурсиллаб йицилиб туш ­ ди. У тўппа-тўгри келиб Қ ўрқмас кемачининг устига агана-ди ва Абулборий ш унда семиз арвоҳни таниб цолди — у Қўр-кок кемачи — Абулхасан эди. «Бақалок, сенмисан, кўзингни оч!»— деди Қ ўрқмас кемачи Абулҳасаннинг бошини кўта-риб. Таниш овозни эшитиб Қ ўрқоқ кемачи кўзларини очди ва Абулборийни кўриб қўрқувданми ё хурсандчиликданми — йиглаб юборди. Кейин унинг ёнида Синдбодни кўриб, булар-нинг арвоҳ эмас, тирик одамлар— ўз дўстлари эканлигига ишонч хосил килди. Бу орада кўринган арвоҳга таъзим ки-либ келаётган арвоҳ хам — мурда эмас — Абутавозе эканли-ги м аълум бўлди. Т ўрттала дўст бир-бирлари билан қучоқ очиб кўриш дилар. «Хайрият, тирик экансизлар, хож ам», —
  

деди А булҳасан кўзларида ёш билан. «Бўлган воцеаларни ке­ йин айтиб берарсан, ҳозир м ана буларнинг чора-тадбирини кўрайлик», — деб уни юпатди Кўрқмас кемачи. Ҳ аммалари тилга кириб кетган ҳакиций арвоҳга қараш ди. У кеманинг саҳнида чўзилиб ётар, аммо худди тирик инсонлардай гапи-рар эди. «Хайрият, ш у кунга етдим, — деди у ва худди ти-рикдай Қўркоқ кемачига қараб таъзим қилди: — Раҳмат сизга...» Аммо йигилганлар унинг нима учун миннатдорчи-лик билдираётганини туш унмасди. «Мен сизларга ҳамма-сини туш унтириб бераман, — деди арвоҳ каддини кўтариб.—

• 
  ўриб турибсизларки, бизлар ҳозирда арвоҳлармиз. Ленин качонлардир одамлар эдик!— Арвоҳнинг кўз ўрнидаги чукури ялтираб кетгандек бўлди. — Аммо биз ватанларимиз-ни таш лаб, қарокчилик йўлига кирдик, гуиохга ботдик, одам ўлдирдик, талончилик килдик, шунинг учун ж уда оғир ж а-зога мустаҳик бўлдик. Бизлар аллақачонлар ўлиб бўлганмиз, лекин ҳамон руҳимиз тентираб юрибди. Сабаби — биз учун
  

• 
  акат бир нарса — она ватанимиз тупроги етишмайди, ш у­ нинг учун сарсону саргардонмиз. М ана бу одам, — деб Қ ўрк-мас кемачини кўрсатди ҳалиги арвоҳ, — менга мисли йўк ях-ш илик қилди — она ватаним тупроғини бошимдан сочди. Мен энди хакиқатан ҳам ўлиб, руҳим безовта бўлмасдан абадий уйкуга кетаман... Раҳм ат сенга, эй яхш и одам!» Арвох ш ун­ дай дедию ж им бўлиб колди. Энди унинг бутун вуж удида такдирдан розилик аломатлари зоҳир эди. Бу вокеани кўрган-
  

• 
  ар лом-мим деёлмай колиш ди. «Бакалоқ, .сен бунга ним а се-пувдинг, а?»— сўради К ўрқмас кемачи. «Ж удаям яқиким га келиб қолганидаи кўркиб кетиб, чўнтагимдаги бир сиким
  

1сумни ю зига сочиб ю борувдим...»— деди Қ ўрқм ас кемачи.

• 
  ммо бу воцеадан кейин бош ка арвоҳлар безовта бўлиб колиш ди. У лар ҳам , «бизларга хам ватанимиз тупрогини то-пиб беринглар», дегандек сайёҳларни ўраб олиб, кеманинг бир четига суриб кела бош лаш ди. «Оббо, энди бу бало бормиди?— деди Кўркмас кемачи, сўнг Кўрқоқ кемачига ю зланди: — Бацалок, чўнтагингда куминг колганми?»' «Йўк, тамом бў-либди»,— деди К ўркок кемачи. Бош каларнинг чўнтаклари хам қуп-қурук эди. Арвоҳлар эса тобора ўраб келиш арди. Бирдан Кўркмас кемачининг кўзи кема четида тўнтарилиб ётган эски бир кайи^ка тушди. «Кайиқ, хож ам, биз кутул-дик!»— деди у ва тўрталалари қайикка ёпишишди. Кўрқмас кем ачи ка т щ остидаги борми-йўк тупрокдан олиб арвоҳлар-га караб сочди. Ш у йўл билан уларнинг кўзларини ш амга-
  

• 
  ат қилиш дию , қайиқни сувга тушириб, бирин-кетин унга сакраб тушишди. «Абулҳасан, эш какка кара!»— деб буйрук берди Қ ўр^мас кемачи ва улар тез орада арвоҳлар кемасидан узоклаш иш ди. Арвохлар ўз кемаларида гимиллаганларича колишди. «Хайрият, кутулдик, а ? — деди Қ ўр^мас кемачи.— Бўлмаса бу мурдалардан хамма нарсани кутиш мумкин
  

эди...» «Афсус, тупрокдан кўпроқ олволмаган эканмиз», — деб ачинди Қўрқок кемачи. «Йўк, буларга ф ақат ўз ватани-нинг тупрогигина эм бўлади, — деди Синдбод, — афсуски, ҳар бирига ўз ватанининг тупрогини олиб келиб сочиш га им-конимиз йўқ». «Менга қаранглар, — деди Қўрцмас кемачи,— ҳозир аллакандай арвоҳларнинг ғамини еб ўтирадиган вақт эмас. Агар ўзимиз тезро^ қуруқликка чиқиб олмасак' ё биз ҳам ўш алардек арвоҳларга айланамиз, ёки очофат саккизоёқ-ларга ^ем бўламиз...» «Айтгандай, сизлар бу очофатлардан кандай омон колдинглар?»— деб сўради Синдбод Қ ўркоқ ке­ м ачи билан Абутавозедан. «Мени иккита саккизоё^ тала-шиб цолишса бўладими?— деб ҳикоя *;илди Қўрқоқ кема­

• 
  и .— Ш у тўполон орасида мен уларнинг кўлидан секин сир-галиб қочиб колдим...» «Қўйсанг-чи, у сени ялаб кўргану бе-мазалигингни сезиб таш лаб юборган бўлса керак»,— деб ун­ га ҳазиллаш ди Кўрқмас кемачи. «Балки ш ундайдир,— деди К ўрқоқ кемачи пинагини бузмай. — Аммо менинг ўйлаб ўти-риш га вақтим йўқ эди. Ж он-ж аҳдим билан сузиб, улардан кочдим. Бир пайт энди қаёққа сузсам экан, деб турсам бах-тимга ёнгинамдан бир кема ўтиб қолди. Мен, хайрият, йўлов-чи кема келиб қолди, деб суюниб, қичқириб одамларни ёр-дамга чакира бошладим. Лекин ҳеч ким жавоб бермади. Ш унда кемадан тушиб турган бир арцонни кўриб қолдим. У нга тармашиб чиқсам, не кўз билан кўрайки — арвоҳлар ке­ маси...» «Хўш, м анави А бутавозени қаердан топиб олдинг?» — деб сўради Қўркмас кемачи. «Узим кем ада дир-дир титраб турсам кимдир «қутқаринглар» деб бақиряпти. Қ арасам — Абутавозега ўхш ади, униям арқон таш лаб тортиб олдим. К е­ м ага чиқиб олиб дир-дир титрайди-ей, кўринган арвоҳга таъ­ зим киладими-ей...» «Ҳа, кўрдик, ўзингнинг қўрқмаганинг-
  

• 
  и ,— деди Қ ўр^мас кемачи, сўнг Абутавозега ю зланди: — Х айрият, лаънати очофатлар сени ютиб юборишмапти...»
  
  • 
    Ишкилиб, камсуқумлик яхши-да, — деди А бутавозе.—Ўша кечаси бир кўл келиб мени тортиб кетди, энди ўлдим деб турсам — у мени оғзига яқин олиб бордию кейин қўйиб юборди...» «Балки букилиб турган бўлсанг саккизоёқнинг ог-зи га сигмагандирсан?»— деб ҳазиллаш иб цўйди Қўрқмас ке­ мачи. Хуллас, улар йирткичлар ҳуж умидан, кейин эса арвоҳ-лар сиқувидан соғ-омон қолганларидан ўзларида йўқ хур­ санд эдилар. Энди денгиз тутқунлигидан ҳам қутулиш учун тўртовлон эш какка зўр бердилар.
    

• 
  лар уч кечаю уч кундуз қайиқда сузишди. Тўртинчи ку­ пи узок уфқда нотаниш соҳил кўзларига элас-элас кўринди. Сайёҳлар ўш а соҳилга ж он кўзлари билан тикилиш ди. Ана ўш а ерга етиб олиш са омон колиш ади, денгиз асоратидан ҳам ҳар хил йиртқичлар хавфидан қутулиш ади.
  

• 
  иҳоят, узоқ орзиқиб кутилган дақиқалар келди. У лар­ нинг ^айиқлари цум тепалардан иборат соҳилга келиб тўх-
  

5 8

тади. С аёҳатчиларнинг цуруц ерга туш гандан кейинги би­ ринчи орзулари — мирициб ухлаш эди. У лар қирғоқ бўйида ўсган бир дарахтнинг соясига таппа таш лаш дию цотиб ухлаб

• 
  олиш ди.
  

Синдбод қандайдир ўткир тиш ларнинг бўйнига ботаётга-ни, ўзини кимдир судраб кетаётганидан сапчиб уйгонди. У ўзига човут солган йиртцични кўраман, деб кўзларини катта очиб атрофга ^аради. Лекин ҳеч қандай йиртқич кўринмади. Бўйнига кадалган ўткир тиш лар катталиги одам жимжилоғи-дай келадиган чумолиники бўлиб чиқди. У баданига ёпиш-ган чумолиларни ж аҳ л билан териб таш лар экан, «шерикла-римнинг ҳоли не кечди», деб ўйлади. Ьуўркмас кемачи ҳам чумолилар чақиш идан уйғониб кетган, лекин Қ ўрқоқ кемачи

• 
  ойида йўк эди. Ш оша-пиша уни излай кетиш ди, ҳув нари-даги чумоли ини оғзидан топишди. Чумолилар уни ш ундан ш унгача судраб кетиш са ҳам уйцусидан уйғонмабди. «Тур-е, бақалоқ, ш унча балолардан омон цолиб келиб-келиб чумо-лига ем бўлишингга сал колибди-я»,— деди К ўрқмас кемачи уни туртиб уйғотаркан. Қ ўрқоқ кемачи уйғондию, ўзини ш ун­ дай ширин маш ғулотдан маҳрум цилган бу лаънати чумоли-ларнинг бошини чўрт-чўрт уза бошлади. Л екин чумолилар бўш келадиган эмас эди. Саёҳатчилар ўзларига ёпиш ган қис-цичлари даҳш атли бу ҳаш оратлардан аранг халос бўлиб, бу
  

• 
  ойдан қочишди. Аммо нарироода боришгач, бу очофат чу-
  
  • 
    олиларнинг кучига қойил қолиш ди: улар бутун бошли фил-ларни хам судраб, бир зумда талаб еб кетиш аркан. Бу чумо­ лилар сира тўйдим демас, нимаики кўриш са ўш анга ёпишиб, инларига таш иш пайида эканлар.
    

• 
  ўп ўтмасдан узокда бир ш аҳар кўринди. Саёҳатчилар ниҳоят одамларга дуч келиш ганидан ўзларида йўқ хурсанд эдилар. А хир, одам — одам билан тирик, деб бекорга айтма-ганлар-да. Синдбод бу ерликлар билан суҳбатлаш иб бу мам-лакатнинг номини, подшоси кимлигини билиб олди. Ш уни-си қизицки, бу м амлакатнинг номи — Олган-олганники экан, подшоси ҳам шунга мос — Олавер подшо экан. Йўловчилар бунака антиқа номни сира эш итмаганликларидан олдин ҳай-рон бўлиб туришди, кейин одамларнинг қилиқларини кўриб, бунинг сабабини туш униб олиш ди. О дамлар йўл-йўлакай кўл-ларига нима илинса олиб кетавериш ар, бунга хеч ким тўс-^инлик қилмас экан. «Подшойинглар буни май қилмайдими, ўғриларга ж азо бермайдими?»— деб сўради Синдбод. «Йўғ-е, бизда кимки кўпро^ нарса ўмарса ўш а энг ҳурматли одам ҳисобланади, — деб жавоб цилиш ди оролликлар. — Подшо-миз унга мукофотлар беради, баланд мартабаларга кўтара-ди. Яш асин, Олавер подш о!»— деб ўз сўзларини тугатиш ди
  

улар.

• 
  аҳарга киравериш да ер дан бошланиб боши осмонга ета-диган бир ҳайкал турарди. «Бу кимнинг ҳайкали?» деб
  

сўраш ди сайёҳлар. «Улуғ Олавер подш омизники. Олавер под-ш ога ш он-ш арафлар бўлсин!» — деб хитоб қилиш ди ороллик­

лар. Караш са подшонинг бунақа ҳайкаллари хам маёкда тў-либ-тошиб ётибди.

• 
  ўловчилар муҳташ ам дарвозалардан ўтиб, ш аҳар ичка-рисига кириб борар эканлар, бу ю ртдаги аж ойиботларни кў-риб ёкаларини уш лаш арди: Олган-олганникилар ж уда ғала-ти киёфада эди лар: уларнинг баъзилари олдинга эгилиб, бук-чайиб юришса, бош калари эса оркада қаққайиб юришар, тўғ-ри ю рган одам кўринмасди. «Хожам, буларнинг ҳам маси бе-лангимикин, а, бирортаси ҳам қаддини ростлаб юрмайди-я»,— дёди К ўркм ас кем ачи Синдбодга. «Йўқ, бу ерда бош қа сир борга ўхш айди, ш ош масак билиб оларм из»,— деди Синдбод.
  

• 
  екин бу мам лакат Абутавозега ж уда ^ўл келди. У доимо
  
• 
  кки букилиб ю рганидан ш у оролликларга ўхш ади-кўйди.
  
  • 
    бутавозе бу ерда ўз тавозесини яна хам ошириб юборди: у икки қўлини кўкеига кўйганча ярим букилиб юрар, гоҳ ўнг, гоҳ чапга караб, кўрган одамига илж айиб таъзим килиб борарди. Буни кўриб К ўрқок кемачи хам бир оз эгилиб олди. «Келинглар, бизлар ҳам сал эгилиб ю ра ^олайлик, бу орол-ликларнинг важ оҳати ёмон», — деди у қўрқа-писа. «Эй, ба-калок, мунча ^ўр^асан, каддингни кўтариб юр, сени еб цў-йиш арм иди?!»— деб уни койиб берди Абулборий.
    

Сайёхларнинг келгани орол подш осига м аълум бўлибди

• 
  екилли, уларни подшо саройига таклиф килиш ди. Сарой дарвозасидан — турган гапки А бутавозе эгилиб-букилиб, Қўр-кок кемачи кўрқа-писа, Синдбод билан Қ ўркм ас кемачи эса кадларини тў^ри тутганларича кириб келишди. Саройда улар­ га муносабат ҳам ш унга цараб бўлди: сарой аъёнлари Абу­ тавозега алоҳида ҳурмат-эътибор кўрсатиш ди. «М арҳамат, зтр ^ам ат, келсинлар»,— деб уни ю ^орига олишди, тўрга ўт-казиш ди, зиёфатлар қилиш ди, зарбоф чопонлар кийгазиш ди. Синдбод билан унинг ш ерикларига эса хеч ким қайрилиб ҳам карамади, улар бир бурчакда қолиб кетишди. Аммо улар «қа-ни, бу маш маш алар нима билан тугаркин», деб сабр-тоқат билан кутиш ди. К ўп ўтмасдан уларнинг олдига Абутавозе келди. Л екин у энди олдинга эгилиб эмас, оркасига кавдайиб турарди. «Ҳа, — деди унга К ўрқмас кемачи. — Ҳозиргина и кки букилиб турган одам бунча кекаймасанг!» «Ишинг бўл-масин, таги паст, сен ким билан гаплаш аётганингни била-санм и?— деди гердайиб Абутавозе. — Мен — ким сан — Ола-вер подшонинг арбобларидан бўламан. Ў йнаш магин арбоб би­ лан, арбоб урар ҳар боб билан, деганлар. Тагин адабингни бе­ риб кўймайин!»— деб дағдаға қила кетди Абутавозе. Кечаги-
  

• 
  а кўринганга эгилиб таъзим қилиб юрган бир кимсанинг бу хилдаги керилиши ҳаммани тааж ж убга солди. Кўрқоқ кема­ чи буни кўриб «дағ-дағ» титрай бош лади, аммо Қ ўрқм ас ке­
  
  • 
    ачининг бу беодобликдан ж аҳли чиқди: «И-е, бу гаплар сен-
    

• 
  ан чицяптими, сертаъзим?— деди у ғазаб билан. — Бош қа-ларнинг олдида икки букилиб, бизкинг олдимизга келиб кек-каясанм и? Ж ўна, келган ж ойингга!»— деди у. «Сен безори мени — Олавер подшонинг сую кли фу^аросини ҳақорат қи-лаяпсанм и?— деб қичқирди Абутавозе қўлларини пахса ки­ либ. — Мен сеига кўрсатиб қўяман! Сен ха ли менинг сову-ним га кир ювмабсан!» Абутавозе билан Қ ўрцм ас кемачи ўр-тасидаги бу даҳанаки ж ангни Синдбод тўхтатиб қўйди. «Қўй, унга эътибор берма, — деди Синдбод ^ ў р ^ м ас кемачига. —
  

• 
  у ерда бир гап бор. М енимча у сеҳрланганга ўхш айди . Uyi?-са дарров бунака ўзгариб қолмасди. Қ араб турайлик-чи, бу-ёғи нима билан тугар экан?» Синдбод ш ундай дедик Қўр^-мас кемачига кўз ^исиб кўйди, сўнг Абутавозега караб: «Эй, улуг арбоб, ҳамма гапларингиз ўроадан ҳам тўгри; сиз ях­
  

• 
  и, сиздан ҳам ма нарса яхш и»,— деб,хушомад қилган бўл-ди. Бу сўзлардан Абутавозе яна хам талтайиб кетди. «Шу-н ақа бўлсин, — деди у қўлини пахса қилиб. — Улуг Олавер подшонинг сояи давлатларида яш аб қолиш керак».
  

• 
  ундай килиб, Синдбод билан унинг щ ериклари Олавер подш о саройининг сирларини аста-секин билиб олиш ди. Б у ерда ҳам м а нарса чаппасига айтилар экан. «Оь$»ни «цора», «кора»ни эса «оқ» дейиш керак экан. Уғри-тўгри саналаркан, тугрики эса ғирт угри деб ж азолаш аркан. Одамлар олдинга букилиб ёки орқага қаққайиб юришга мажбур эканлар, гав­ дасини тик тутиб, тўғри юрганга кун йў^ экан, ундайларки уриб, камаб, зиндонларда чиритиб ю бориш аркан. Буни эшит­ ган К ўр^о^ кемачи ш ерикларига цараб титраб-цацш аб: «Ке­ линглар, бизлар хам эгилсак эгила цолайлик», — деди. «Бош эгиб яш агандан тик туриб ўлмоц аф зал», — деди унга Қўрц-мас кемачи магрурлик билан. Аммо Қўрцок Кемачи Олавер подшо одамларнинг уларга ж уда ёмон куз билан цараш аёт-танидан ю раги така-пука бўлиб: «Ана караб туришибди, хеч бўлмаса бир марта эгилайлик»,— деб илтиж о килди. «Бир м арта эгилсанг — тамом, ундан кейин эгилаверасан», — деди Қ ўркм ас кемачи цаддини гоз тутиб. Синдбод хам тик тура-верди, заррача ҳам эгилмади. Ф акат Кўркок кемачи гох эгилиб, гоц туриб — аросатда эди.
  

Олавер подшонинг аъёнлари эгилмаганларни кўриб га-забга туш иш ди. У лар бир-бирларига сайёҳларни кўрсатиб, ал-ланарсаларни пичирлаш ар, бегуноҳ йўловчиларни гаж иб таш лаш га тайёр эдилар. Синдбод ва унинг ш ериклари боши-га огир кунлар тушиши муцаррар эди. Аммо шу аснода юз берган вокеа уларни азоб-уцубатлардан халос цилди.

Олавер подшонинг бир одати бор эди: у тацинчоцларни яхш и кўрарди. Кўзмунчоцми, тугмами, чопнакнинг цопцоги-ми — ним аики курса бўйнига осиб оларди. Бора-бора унинг такинчокларга иш таҳаси яна ҳам ошиб борди, энди у майда такинчокларни писанд цилмай цўйди. У бўйнига катта, огир

нарсаларни осишга киришди. Подшо тацинчоцлар канчалик

• 
  агга булеа узин и ш унчалик улугвор деб биларди. Унинг йў-гон бўйнига осилган тақинчо^ларнинг оғирлигидак зўрга ка-дам босса хам бас, тўйдим, демасди. Охири унинг истаги би­ лан тегирмон тошидан ҳам каттароқ тақинчок тайёрланди. О лавер подш о бу улкан тацннчоқни бўйнига илиб бир кадам: босган эди хам ки, тегирмон тоши гилдираб, думалаб прдш они хам ж арликка судраб кетди. Ясанчоқ подшо барча жангир-жунгир такинчоқлари билан жарликнинг чуқур каърига қу-лади. Огир тош думалаганда ф акат Олавер подш огина эмас, унинг барча аъёнларини хам босиб, м аж аклаб кетди. Ҳамма-
  

• 
  ^ тўс-тўполон бўлиб кетди, кий-чув кўтарилди, чакм ок ча-киб момакалдирок гумбурлади. Дабдабабоз подшо тавқи лаъ-нат тоши остида м аж ақландию унинг сеҳри ҳам тугади. Псд-ш о саройининг ҳам кули кўкка соврилди. Олавер подшо ва. унинг лаганбардорлари асоратидан цутулган одамлар енгил нафас олишди. Синдбод билан К ўрқмас кемачи бундан фой-даланиб, ўз ю ртларига кайтиш тараддудига тушишди. К ур­ ков кемачи хам уларга кўш илди, у ш ерикларидан: «Мени кечиринглар, яна кўркоклик килдим-а»,— деб узр сўради. «Эй, бакалок, сен качон мард бўлувдинг?— деб кесатди Қ ўрқ-мас кемачи, кейин дўстининг елкасига к о қ ди : — Ҳ а, сен кур-кок лик цилдингу, лекин сотқинлик қилганинг йўқ, м айли, кани олдимизга туш, кетдик»,— деди.
  

Улар анча жойга етган ларида орқаларидан: «Тўхтанглар, мени хам олиб кетинглар», — деган товуш ни эш итиш ди. Қай-рилиб караш са ўзлари томонга ҳарсиллаб югуриб келаётган

• 
  кки букилган букрини кўришди. «К имсан?»— деб сўраш ди ундан. «Мен — Абутавоземан, — деди ҳалиги қадди эгик одам
  

йигламсираб, — мени	кечиринглар, хато		килдим».		«Кани,
қаддингни кўтар-чи»,— деди		Қўрқмас кемачи		унинг	юзини
кўриб таниш учун. «К ўтара		олмайман, — деди		ҳасрат	билан:
Абутавозе. — Л аънати	Олавер подш онинг		макри билан ш ун­

дай бўлиб колдим». «Йўқ, сен азалдан ш ундай эдинг, — деди истеҳзо билан Қ ўрқм ас кемачи. — Сенинг ф ақат белинггина эмас, дилинг хам эгик эди. А фсуски, сен абадий ш ундайли-гинча қоласан...»

• 
  бутавозе бу даҳш атли, аммо одил ҳукм ни эшитиб ҳўиг-ҳўнг йиғлади. Аммо барибир фойдаси йўц, вақти ўтган эди.
  

• 
  умрининг охиригача ш ундайлигича колди.
  

Синдбод ва унинг дўстлари денгиз бўйига келиб бир ке­

• 
  ани ёллаш дию ўз ю ртларига равона бўлишди. Етиб келиш-гач, ш унчалик балолардан омон қолганликларидан хурсанд бўлишиб, хайр-хўш лаш иб ҳар ким ўз уйига қараб йўл олди. Синдбод ҳам хонадонига келдию , «энди бас, етар, ш унча сар-сон-саргардонликларни кўрдим, энди уйимдан хеч каерга
  

• 
  илм айм ан»,— деб ўзига сўз берди. Қ ани, у ўз сўзида тура олармикин ёки йўкми кўрайлик-чи?..