|
Pul agregatlari, ularga tavsifnoma va pulni tartibga solish amaliyoti.
Pul agregatlari pul massasini o'lchovchilardan (ko'rsatkichlaridan) iborat. Pul agregatlari statistikada pullar harakatining muayyan sanaga bo'lgan yoki muayyan vaqt davridagi o'zgarishini tahlil etish uchun qo 'l1an iladi. Pul agregatlarini qurish uchun moddiy ne'matlarning likvidliligi darajasiga qarab ularning bosqichma-bosqich joylashtirilishi asos qilib olingan. Moddiy ne'matlarning likvidliligi deganda ushbu ne'matlarning tez va unchalik ko'p zararlarsiz pulga aylanish qobiliyati tushuniladi. Moddiy ne'matlarning likvidliligi vaqt bilan o'lchanadi. Moddiy ne'matni pulga aylantirish uchun qanchalik kam vaqt talab qilinsa, uning likvidliligi shunchalik yuqori bo'ladi. Naqd pullar mutloq Iikvidlilikka ega, chunki ularni pulga aylantirish uchun zarur bo'ladigan vaqt no'\ga tengdir. Muomaladagi naqd pullar Mo agregatmi tashkil etadi. Naqd pullar banknotalar, xazina pattalari (biletlari) (agar mamlakatda ikkita emissiya markazi mavjud bo'lsa) va metal! t:mgalardan iborat bo'ladi
Ushbu pul agregatlari asosan to'lovning turli shakllarda ifodalangan u yoki boshqa vositalarini hisobga olish asosida ajratiladi. Odatda, har bir agregat nominal raqamga ega bo'ladi. Raqamning o'sib borishi bilan ushbu agregat yordamida hisobga olinadigan vositalar soni ham oshadi. Shunday qilib, katta sonli koeffitsientli agregat kichik indeksli (raqamli) agregatlarda hisobga olingan barcha pul mablag'larini o'z ichiga oladi. Faqat muomalada bo'lgan naqd pul mablag'larini hisobga oladigan Mo pul agregati o'z ma'nosi va mohiyatiga ko'ra birinchi bo'Jib hisoblanadi. Ml - muomaladagi naqd pul mablag'lari (ya'ni. Mo agregati), korxonalarning hisob-kitob, joriy va maxsus hisobvaraqlaridagi mablag'lari, sug'urta kompaniyalari mablag'lari, aholining tijorat banklaridagi «talab qilib olingungacha» hisobvaraqlaridagi depozitlari. M2 - Ml agregati + aholining bankiardagi muddatli omonatlari. M3 - M2 agregati + davlat zayomlarining sertifikatlari va obligatsiyalari . M4 - M3 agregati + xorijiy valutadagi depozitlar. Shuni hisobga olish kerakld, bunday agrcgatlarning belgilanishi turIi mamlakatlarda turlicha amalga oshiriladi. Ushbu agregatlar o'z holicha mamlakat to'lov oboroti sohasida yuz beradigan jarayonlar, jamg'armalar hajmlari, shuningdek, ushbu jamg'armani amalga oshirishda qo'Uanilgan vositalarning sonli ifodasi vositalari hisoblanadi. Ular iqtisodiyotning joriy holatini belgilashga imkon beradi va keyingi vaziyatni prognoz qilishda kO'maklashadi. Pul massasi agregatiari, iqtisodiyot monetizatsiyasi koeffitsicntini hisobga olish yordamidagi hisob-kitob eng namunali hisob-kitobdir. Monetizatsiya koeffitsienti iqtisodiyotning pullar bilan ta'minlanishi darajasi yoki tovar aylanishining to'lov vositalari biJan ta"mll11anishi darajasini aks ettiradi. Bunday koeffitsient M2 pul agregati summasi va ushbu iqtisodiyotda mavjud bo'lgan xorijiy valutadagi depozitlarning YAMI hajmiga o'zaro nisbati sifatida hisoblab chiqiladi. U~hbu koeffitsientni hisob-kitob qilishda suratga birdaniga M2 agregatini va xorijiy valutadagi depozitlarni o'z ichiga oladigan M4 pul agregatini qo'yish qulayroq bo'ladi.
Pul massasi tijorat banklari tizimidagi pul bazasining oshishi natijasida vujudga keladi va muomaladagi naqd pullardan hamda mijozlar hisobvaraqlaridagi pullar qoldiqlaridan iborat bo'ladi. Bank multiplikatori pullaming bir tijorat bankidan boshqa tijorat bankiga harakati davrida tijorat banklarining depozit hisobvaraqIaridagi puJlarning ko'payishijarayonidan iborat. Pul massasini ko'paytirishning ushbu mexanizmi faqat ikki darajali bank tizimi (marka.liy va tijorat banklari) amal qiladigan va to'liq faoliyat yuritadigan sharoitd3 ishlashi mumkin. Bank multiplikatori mexanizmining amal qilishi jarayonida banklar mijozlarining hisobvaraqlarida pul mablag'larining to'planishi yuz beradi. Ushbu mexanizmning amal qilishi intensivligini hisob-kitob qilish uchun bank multiplikatori koeffitsientini hisob-kitob qilish formulasi qo'llaniladi: l-R . 100% yoki pul massasi - R, bunda: R -- markaziy bank belgilab qo 'ygan majburiy zaxi ralash me 'yori.
Do'stlaringiz bilan baham: |
