15.2. Bozor imkoniyatlarini urganish.
Bozor uzgarmas emas va doimo uni urganishi, savdo imkoniyatlari masalasi buyicha
ma‘lumotlarni taxlil etishni talab kiladi. Bozorni urganish maksadni belgilash va izlanish
rejasini tuzishdan belgilanadi. Undan keyin bir necha yil davomida maxsulot sotish
natijalari taxlil kilinib, xato va noanikliklar aniklanadi, marketing buyicha mutaxassislar
fikri urganiladi. Axborot turli manbaalar: matbuot, reklama, telefon orkali, surov
anketalari tarkatish va yigish vositasida yigiladi. Anketa surovi intervyu olish yoki telefon
orkali surov utkazish bilan tuldirilishi mumkin. Bozorda mavjud vaziyatni bilgan xolda
korxonada ishlab chikarish va ta‘minlov - savdo faoliyatini rivojlantirish buyicha
tavisiyalar ishlab chikish mumkin.
Korxonalar davriy ravishda (yiliga bir necha marta) bozordagi uz xolatini anklash lozim.
Bozor potensial sigimi deganda ma‘lum vakt davomida amalga oshirish mumkin bulgan
savdo xajmi tushuniladi. Uzok istikbol uchun rejalar 15-2g yilni, urta mudatli 5 yil, kiska
muddatli 1-2 yilga muljallangan buladi.
Bozor yangi maxsulot chikarishda bozor sigimini aniklash muxim axamiyatga ega. Bozor
sigimi va konyukturasini urganish bilan korxonadan tashkari yoki uning tapshirigi bilan
boshka xujalik xisobida ishlovchi tashkilot (KITI, marketing izlanuvlari buyicha shirkat)
shugullanishi mumkin. Xujalik xisobi asosida ishlovchi pulli axborot-maslaxat beruvchi
bunday tashkilotlar barmogini tashkil etish maksadida muvofikdir. Bu tashkilotlar
urtasida rakobat munosabatlari bulishi xam muximdir.
Bozorni urganish buyicha tadkikotlar olib borish kup mablag talab etadi, shu sababli
mavjud axborot manbaalaridan iloji boricha keng foydalanish lozim. Tadkikot davomida
barkaror konun va konuniyatlarni aniklash muximdir. Bozor sigimini urganish buyicha
markting izlanishlarini olib borishda rakobatchilar faoliyatini, reklama, savdo siyosatini,
tovarlar assortimentini, texnik xizmati, bulimlartashkiliy tuzilishini taxlil etishni
unutmaslik kerak. Bozor bu orzu emas, balki kat‘iy, ba‘zan shavkatsiz, xayolni tan
olmaydigan, uylanib kadam bosish lozim bulgan xakikatdir.
Bozor korxonalarni demopollashtirish, kat‘iy rakobat kurashi, korxonaning butun xujalik
mexanizmini kayta tashkil etishni, ilgor texnologiyani joriy kilish, loyixa-konstruktor
mutaxassislarning malakasi yukori bulishiga, marketing buyicha tajribaga ega bulish va
boshkalarni kuzda tutadi. Juda ilgor goya va tajriba konstruktorlik loyixalari mavjud bulsa
xam, zamonaviy taxnologiyasiz jaxon bozori talablariga javob beruvi maxsulot ishlab
chikarib bulaydi. Yangi texnologiya sotib olish uchun valyuta ishlab topish kerak.
Umumiy xolda bozorni egallash strategiyasi kuidagicha buladi:
214
1.
Kator tadbirlarni amalga oshirish xisobiga dastlabki jamgarish (maksadni aniklash,
tashkiliy tarkibni takomillashtirish, kadrlarni tayyorlash va malakasini oshirish, ishlab
chikarish intizomini kuchaytirish, mexnat va moddiy xarajatlarni kiskartirish va x.k.).
2.
Yangi texnologiyalarni, imkoni bulsa kushma korxona tuzish yuli bilan sotib olish.
3.
Iktidorli menejer va konstruktorlarni jalb etish yuli bilan yangi, yukori sifatli maxsulot
ishlab chikarish.
4.
Xalkaro talabga javob beruvchi maxsulot ishlab chikarish va uni jaxon xamda ichki
bozorga olib chikish.
5.
Korxonani ulgurji savdo bilan shugullana oluvchi yukori samarali xujalikka aylantirish.
Bozorni egallash strategiyasi asosiy maksadga erishishni oliy sifatli maxsulot yetishtirish,
korxonada ishlovchilar turmush farovonligini oshirish, belgilangan ijtimoiy dasturlarni
bajarishini ta‘minlashdan iborat. Belgilangan tadbirlar muvaffakiyatli bajarilishi mexnat
jamoasining xar bir a‘zosi ishning oxirgi natijasidagi manfaatdor bulishiga boglikdir.
Jamoa moddiy manfaatdorligi ijtimoiy faolligi va javobgarlik xissini oshirishi zarur.
Bunga erishish uchun egalariga yiliga 1g-15% foyda keltiruvchi aksiyalar chikarish kerak.
Bozor imkoniyatlrini aniklash va baxolash odatda kuplab yangi goyalarni vujudga
keltiradi. Asosiy vazifa-ularning eng yaxshi, korxona maksadlariga tugri keluvchilarini
ajratishdan iborat. Masalan, korxona bozor imkoniyatlariga baxo berish natijasida, eng
kizikarlisi - «bolalar velosipedi» bozori ekanligini anikladi. Raxbariyat bolalar
velosipedini ishlab chikariluvchi maxsulotlar ruyxatiga kiritish korxona maksadiga xam,
resurslariga xam tugri keladi deb xisoblashi mumkin. Bunday turdagi tovar mavjud
marketing doirasiga tugri keladi. Lekin korxona bolalar velosipedi bozori vakillari bilan
yaxshi ishlay olishi, iste‘molchilar bilan yaxshi aloka urnata olish, rakobatchi korxonalar
ishlab chikargan velosipeddan xaridorgir velosiped ishlab chikara olishiga ishonishi kerak.
Bunday imkoniyatning xar birini bozor xajmi va xususiti nuktai nazaridan urganish zarur.
Bu jarayon turtta boskichdan iborat: talabni ulchash va prognoz kilish, bozorni
segmentlarga ajratish, bozorning maksadli segmentlarini ajratish, tovarning bozordagi
urnini aniklash. Korxona bozor kulamini baxolash maksadida unda sotiluvchi bolalar
velosipedini aniklab xar bir model sotilish xajmiga baxo beradilar. Korxona bozorni
egallamokchi bulsa bolalar velosipedi bozorining istikboldagi xajmini bilish xam
muximdir.
Bozorni segmentlarga ajratish - bu iste‘molchilarni extiyojlar, xususiyatlari, xulkidagi
farklariga asosan guruxlarga bulishdir. Narxiga karamay eng yaxshi velosipedlarni stib
oluvchi xaridorlar bir vegmentni tashkil etadi. Birinchi xolda narxga e‘tibor beruvchilar
boshka segmentni tashkil etadi. Bozorning xar bir segmentini, ularga xos xususiyatlarini
urganish asosida tasvirlash ularning xar birini marketing imkoniyatlari nuktai nazaridan
korxona uchun kizikarli ekanligini baxolash zarur. Korxona bir bozorning bir yoki bir
necha segmentiga chikishga karor kilishi mumkin. Xaridorlar negabir tovarni xarid
kilishini yaxshirok tushunishi uchun tovarlarning asosiy xususiyatlarini solishtirishi kerak.
Solishtirish natijalarini tovarlarni pozisiyalash sxemasi tarzida keltirish mumkin.
Shunday kilib bozor strategiyasini ishlab chikish tovar ishlab chikarish uchun muximdir.
Kupchilik AKSH kompaniyalarini tadkik kilish buyicha ma‘lumotlar u yoki bu tovarga
talab shakllanishi va uni iste‘molchiga yetkazib berish amsalasi ishlab chikarsh va
texnologiyasidan muximrok ekanligini namoyon kiladi. ularning fikriga kura, yangi
215
tovarni ommaviy ishlab chikarish texnologiyasi masalalarini xal etish ularni bozorda sota
olish masalalariga nisbatan ancha oson.
Iktisodiy amaliyotda marketing nazaryasidan ijodiy foydalanish korxona xujalik
muxanizmini am xarajat tizimlar tomoniga ogishtirish, ishlab chikarishn boshkarishni
iste‘molchilar va jamiyat xayotiy manfaatlariga boglashni ta‘minlab berish lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |