MühaziRƏ MÖvzusu I : İQTİsadi NƏZƏRİYYƏNİn predmeti VƏ metodu. P L a n

5. Səhiyyənin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi və səhiyyə
iqtisadiyyatı
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində respublikamızda səhiyyənin inkişafı və əhalinin sağlamlığının qorunması sahəsində son ildə əldə edilən nailiyyətlər Ulu Öndər Heydər Əliyevin adı ilə bilavasitə bağlıdır. Məhz Ulu Öndərimizin yeritdiyi böyük siyasətin nəticəsində səhiyyə sahəsində də həyata keçirilən islahatlar xalqın sağlamlığına dövlət səviyyəsində göstərilən müstəsna qayğı və diqqətin əsl mənada parlaq nümayəndələri sayıla bilər.
İndi Azərbaycan səhiyyəsinin uğurları təkcə respublikamızda keçmiş postsovet məkanında deyil, həm də inkişaf etmiş ölkələrdə, o cümlədən, ABŞ, İngiltərə, Fransa, Almaniya, Kanada, İtaliya və s. tərəfindən təsdiq edilir və qəbul olunur. Əlbəttə, qısa müddətdə belə yüksək səviyyənin əldə edilməsi həm də onunla izah edilir ki, hələ 1969-1982-ci illərdə respublikamızda rəhbərlik edərkən, eləcə də 1982-1987-ci illərdə SSRİ rəhbərlərindən biri olarkən Ulu Öndər Heydər Əliyev respublika həyatının bütün sahələri kimi, səhiyyəmizin də yüksəlişini təmin etmiş, onun hərtərəfli inkişafı üçün bütün mümkün tədbirləri həyata keçirmişdir. Həmin dövrdə yüzlərlə müasir səhiyyə obyektləri inşa edilmiş, mövcud tibb müəssisələrinin yarıdan çoxu yenidən qurulmuş, Bakıda və respublikanın digər sahələrində ittifaq əhəmiyyətli ixtisaslaşdırılmış mərkəzlər açılmış və bunlar saysız-hesabsız miqdarda ən yeni cihaz və avadanlıqlarla, tibbi ləvazimatlarla təmin olunmuş, ittifaqda və xarici ölkələrdə çoxsaylı yüksək ixtisaslı elmi-tibbi kadrlar hazırlamışdır.
Beləliklə, səhiyyəmiz indiki mövcud ağır iqtisadi şəraitdə, ilk növbədə həmin möhkəm təməlin əsasında inamla yaşamış, uğurla tərəqqi etmiş və xalqımızın sağlamlığının keşiyində dayanmışdır.
Son illərdə ölkə Prezidentinin bilavasitə rəhbərliyi, diqqəti və dəstəyi ilə Səhiyyə Nazirliyi sistemində ardıcıl və məqsədyönlü iş görülmüş, islahatlar aparılmışdır. Bu işdə ilk əvvəl səhiyyənin hüquq-normativ bazasının təkmilləşdirilməsi və dünya standartları səviyyəsinə qaldırılması daim diqqət mərkəzində olmuşdur. Həmin məqsədlə bir sıra qanunlar (“Əczaçılıq fəaliyyəti haqqında”, “Qzəl tibb fəaliyyəti haqqında”, “Tibbi sığorta haqqında” və s.) işlənib hazırlanmış və Milli Məclis tərəfindən təsdiq edilmişdir və bu qanunlarla əlaqədar olaraq Səhiyyə Nazirliyinin islahatlar proqramı hazırlanmış və onun icrasına başlamışdır. Azərbaycan Prezidentinin respublikada “Səhiyyə sahəsində islahatlar üzrə Dövlət Komissiyasının yaradılması barədə” 13 mart 1998-ci il tarixli sərəncamı səhiyyənin bütün sahələrini əhatə edən islahatların daha geniş miqyasda və sürətlə aparılması üçün şərait yaratmışdır.
Səhiyyə orqanlarının idarəetmə aparatlarında bir-birini təkrarlayan struktur bölmələrin ixtisar edilməsi, müalicə-profilaktika müəssisələri tərəfindən göstərilən pullu xidmətlərin genişləndirilməsi; özəl, qismən və tam təsərrüfat hesabı ilə işləyən tibb müəssisələri yaradılması yolu ilə əhaliyə göstərilən tibbi xidmətin keyfiyyət və səmərəsinin artırılması və s. həmin islahatların əsasını təşkil edir.
Hazırda Səhiyyə Nazirliyi sistemi strukturu ümumi çarpayı fondu 746000 olan 783 xəstəxanadan, 1646 ambulator poliklinika müəssisəsi, 743 həkim ambulatoriyası, 12 elmi-tədqiqat institutu, Azərbaycan Tibb Universiteti, Ə.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutu və 9 orta tibbi təhsil məktəblərindən ibarətdir. Respublikanın tibb müəssisələrində 29 min həkim və 67 min orta tibb işçisi çalışır.
Ölkə Prezidentinin tövsiyyəsinə uyğun olaraq, səhiyyə sistemində islahatlar yuxarıdan, yəni Səhiyyə Nazirliyinin aparatından başlanılmışdır. Nəticədə Səhiyyə Nazirliyi və Bakı Baş Səhiyyə İdarəsinin aparatında struktur dəyişikliyi aparılaraq bir-birini təkrar edən paralel vəzifələr və idarələr ləğv edilmiş, struktur bölmələrinin sayı azaldılmışdır, respublikanın şəhər və rayon səhiyyə orqan və müəssisələrində də analoji struktur dəyişiklikləri aparılmışdır; respublika rayonlarının demokrafik, coğrafi-iqlim xüsusiyyətlərini, müalicə-profilaktika müəssisələrinin iş yükünü nəzərə alaraq, onların strukturunun və ştat vahidlərinin sanitar-texniki normativlərə və əhalinin tələbatına uyğunlaşdırılması istiqamətində geniş iş aparılmış, artıq struktur və vəzifələr ixtisar edilmişdir.
Ulu Öndər Heydər Əliyevin səhiyyəmizə qayğısı möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Qısa müddətdə ölkəmizdə səhiyyənin qanunvericilik bazası təkmilləşdirilmiş, səhiyyə sahəsində 15 qanun işlənib hazırlanmış və qəbul edilmişdir.
Azərbaycan Tibb Universitetinin yeni tədris-terapevtik klinikasının təməlqoyulma mərasimində möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyevin dediyi kimi, son illər Azərbaycan dövləti səhiyyəyə çox böyük diqqət göstərir. İndi Azərbaycanda həm regionlarda, həm də Bakıda yeni, gözəl tibb müəssisələri yaradılır. Bakının ən iri tibb müəssisəsi olan Klinik Tibbi Mərkəz əsaslı təmir edilir, faktiki olaraq, yenidən qurulur və ən yüksək dünya standartlarına cavab verəcəkdir. Tikintisi 20 il yarımçıq qalmış Milli Onkoloji Mərkəzdə yeni korpus inşa edilib və istifadəyə verilmişdir. Elmi-Tədqiqat Oftalmologiya İnstitutunun yeni binası tikilib, istifadəyə verilmiş, o da ən yüksək dünya standartları səviyyəsində olacaqdır. Travmotologiya İnstitutunun yeni inzibati korpusunun tikintisinə bu il başlanmalıdır. Yaxın vaxtlarda respublika uroloji xəstəxanasında böyrəkköçürmə mərkəzi tikilmişdir. Böyrəkköçürmə mərkəzinin yaradılması ilə yanaşı, bütövlükdə uroloji xəstəxana tamamilə yenidən qurulacaqdır.
Son zamanlar səhiyyənin statistik və informasiya bazasının təkmilləşdirilməsi üçün müəyyən işlər görülmüşdür. Əhalinin milli sağlamlıq monitorinqi sisteminin konsepsiyası işlənib hazırlanmışdır. Korporativ sistemlərin ən yeni kompyuter texnologiyası əsasında yaradılacaq bu sistem xəstəliklərin yayılmasına və immunlaşdırmanın gedişinə nəzarət etməyə, ucqar rayonlarda xəstələrin müalicəsi zamanı teleməsləhətlərin təmin edilməsinə və telediaqnostika aparmağa, kadrlardan və maddi ehtiyatlardan nə dərəcədə səmərəli istifadə edilməsini qiymətləndirməyə imkan verəcəkdir.
Bu, onu göstərir ki, dövlət tərəfindən səhiyyəyə çox böyük diqqət göstərilir, bu məqsədlərə qısa müddət ərzində, kifayət qədər vəsait ayrılır. Bu gün Azərbaycanda müasir səhiyyə infrastrukturu yaradılır. Bir müddət bundan əvvəl Müdafiə Nazirliyinin hospitalı istifadəyə verilib. O da müasir tələblərə cavab verir. İndi Daxili İşlər Nazirliyinin hospitalı tikilir. Yəni, bütün bunlar Azərbaycanın səhiyyə potensialını xeyli dərəcədə artırır. Nəzərə alsaq ki, bölgələrdə də buna oxşar proseslər gedir, əminliklə demək olar ki, yaxın zamanlarda Azərbaycanda səhiyyə infrastrukturu müasir tələblərə cavab verəcəkdir. İndi Dövlət Neft Şirkətinin xətti ilə Azərbaycanın bölgələrində müxtəlif yeni, müasir diaqnostika-müalicə mərkəzləri tikilir. İlkin mərhələdə müxtəlif bölgələrdə 12 mərkəzin tikintisi nəzərdə tutulubdur. Artıq onlardan ikisi – Lənkəranda və Naxçıvanda istifadəyə verilibdir. Bu gün həm Lənkəranda, həm də Naxçıvanda artıq ürək əməliyyatları aparılır. Hər bir müalicə-diaqnostika mərkəzində süni böyrək aparatları quraşdırılır və hemodializ üçün imkanlar yaranır. Çünki indi insanlar müxtəlif rayonlardan Bakıya axışırlar. Bu, həm böyük əziyyətdir, həm də əlbəttə ki, paytaxt xəstəxanalarda sıxlıq yaradır. Hazırda respublikada bütün bu məsələlərə kompleks şəkildə yanaşılır. Azərbaycanda həm regionların sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı çərçivəsində yeni tibb müəssisələrinin yaradılması nəzərdə tutulub, eyni zamanda, Bakının qəsəbələrinin inkişafı proqramına əsasən, bu yaxınlarda 35-dən çox tibb müəssisəsi tikiləcəkdir.
Dövlətimizin qayğısı sayəsində ötən 2010-cu ildə 50-dək tibb müəssisəsi tikilib və təmir olunubdur.
Respublika Prezidentinin bu yaxınlarda imzaladığı digər sərəncamına uyğun olaraq Azərbaycanda, ilk növbədə, Bakıda təcili tibbi yardımın bütün infrastrukturu dəyişdiriləcəkdir. Xaricdən alınmış 150 yeni, müasir təcili yardım maşınları gətilmişdir. Əhalinin zənglərinə operativ qaydada cavab verə bilən yeni rabitə sistemi quraşdırılacaqdır. Bütün təcili tibbi yardım sistemi dərmanlarla təchiz olunacaq və beləliklə, insanlara yüksək xidmət göstəriləcəkdir.
“Ana və uşaqların sağlamlığının qorunması üzrə Dövlət Proqramı” da uğurla həyata keçirilir. Bu proqram çərçivəsində həm paytaxtda, həm də ölkənin müxtəlif regionlarında ən müasir aparatlarla təchiz olunmuş 7 perinatal mərkəzin yaradılmasına başlanılıb. Onlardan ikisində - Bakı və Gəncədə təmir-tikinti işləri artıq yekunlaşır və bu il onlar artıq ilk pasiyentləri qəbul etməkdədir.
Səhiyyəyə dövlət qayğısına nəhayət, ən son nümunə kimi Azərbaycan Tibb Universitetinin tədris cərrahiyyə klinikasının yaradılması haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 13 mart 2008-ci il tarixli sərəncamınını misal göstərmək olar. Məlum olduğu kini, son illər ərzində Azərbaycan Tibb Universitetinin maddi-texniki bazasının yaxşılaşdırılması istiqamətində bir sıra əhəmiyyətli tədbirlər həyata keçirilmiş, ölkədə tibbi kadrların hazırlanması səviyyəsinin yüksəldilməsi məqsədi ilə bəzi tədris klinikaları yaradılmışdır. Cərrahiyyə kafedralarının Bakı şəhərinin müxtəlif rayonlarının ərazisində yerləşməsi Azərbaycan Tibb Universitetində bu ixtisaslar üzrə tədris prosesinin normal təşkilində müəyyən problemlər yaradır. Dövlət başçısı bu problemləri həll etmək, bütün cərrahiyyə kafedralarını bir mərkəzdə birləşdirmək, nəticə etibarilə tədris prosesinin təşkilini yaxşılaşdırmaq, həmçinin ixtisaslaşdırılmış tibbi təhsilin və tibb elminin inteqrasiyasını təmin etmək, nəzəri bilikləri praktik təcrübə ilə daha sıx əlaqələndirmək məqsədi ilə Azərbaycan Tibb Universitetinin tədris cərrahiyyə klinikasının yaradılması qərar alınmış və bu məqsəd üçün Azərbaycan Prezidentinin Ehtiyat Fondundan 3 milyon, sonra isə 5 milyon manat məbləğində vəsait ayrılması nəzərdə tutulmuşdur.
Odur ki, səhiyyənin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi dövlətin daim diqqət mərkəzindədir. Bunu a.ağıdakı cədvəlindən daha aydın görmək olar.
Səhiyyənin əsas göstəriciləri (ilin əvvəlinə)

1992 1996 2001 2006 2009 2010 2011

Bütün ixtisaslardan olan
həkimlərin sayı, min 28,1 29,2 29,0 30,6 32,5 32,8 33,1
nəfər əhalinin hər
10 000 nəfərinə 39,0 38,4 36,3 36,3 37,0 36,9 36,8
Orta tibb işçilərinin
Sayı, min nəfər 69,9 67,0 60,0 60,8 62,5 62,9 60,1
əhalinin hər
10 000 nəfərinə 97,0 88,1 75,1 72,1 71,2 70,9 66,8
Xəstəxana
Müəssisələrinin sayı 749 768 735 729 752 756 516
Xəstəxana
çarpayılarının sayı,
min 71,9 74,6 69,9 68,9 67,8 67,4 45,8
əhalinin hər
10 000 nəfərinə 99,8 98,1 87,4 81,7 77,3 76,0 50,9
Əhaliyə
ambulatoriya-
poliklinika yardımı
göstərən müalicə
müəssisələrinin sayı 1 726 1 779 1 614 1 595 1 695 1 692 1 688
Ambulator-
poliklinik
müəssisələrinin gücü
(bir növbədə
gəlişlərin sayı), min 102,7 102,7 105,6 104,1 104,2 102,7 102,1
əhalinin hər
10 000 nəfərinə 142,6 135,0 132,1 123,4 118,7 115,7 113,6