Muhandislik kommunikatsiyalari va tizimlari

1.1-rasm. Nasos stansiyasining prinsipial sxemasi 1-suv kutargich; 2-nasos; 3-xarakatga keltiruvchi elektr yuritkich; 4-elektr kuchlanishni pasaytiruvchi transformator; 5-elektr uzatish tarmogi; 6-sikuv kuvuri; 7-suv chikarish moslamasi

Mazkur sxemada nasosni xarakatga keltirish uchun elektr tarmogini ulangan elektr yuritgichdan foydalaniladi. Bunda suv yoki boshka ishchi suyuklik, nasos bilan kuyi xavzadan surilib, sikuv kuvuri orkali yukori xavzaga, yuritgich energiyasini suyuklik energiyasiga aylantirish xisobiga uzatiladi. Nasosdan keyingi suyuklik energiyasi xar doim nasosdan oldin bulgan energiyasidan katta buladi.

Nasos stansiyasi jixozlarining tarkibini, tuzilishining uziga xosliklarini, shuningdek ish rejimini uzgarish doirasini aniklovchi asosiy kursatkichlarga, nasos xosil kiladigan sikuv, uzatish, kuvvati va foydali ish koeffitsenti kabi kursatkichlar kiradi.

Siquv metrlarda ulchanadigan, nasosdan oldin va undan keyin bulgan kesimlardagi suyuklikning solishtirma energiyasi farkini ifodalovchi kattalikdir. Nasos xosil kilingan sikuv, suyuklikni kutarish buyicha eng baland yoki xaydash buyicha eng uzok masofani aniklaydi (1.1-rasmda mos ravishda N va L).

Uzatish, ya’ni vakt birligida sikuv kuvuriga nasos uzatadigan suyuklik xajmi, odatda lGs yoki m³G soat da ulchanadi.

Quvvat, talab etilgan sikuvni xosil kilish va kuvurlar buyicha suyuklik xarakatda bulganda barcha energiya yukolishlarni engish uchun nasos sarflaydigan kuvvatdir. Kilovat (kVt) larda ulchanadigan nasos kuvvati, xarakatga keltiruvchi yuritgichni va nasos stansiyasining yigindi (urnatilgan) kuvvatini aniklaydi.

Foydali ish koeffitsenti (FIK), nasos yordamida yuritgich mexanik energiyasini xarakatdagi suyuklikning energiyasiga aylantirish bilan boglik bulgan energiya yukolishini xisobga oladi. FIK nasosning kolgan kursatkichlari (sikuv, uzatish, kuvvat) uzgarganda, nasosdan foydalanishning iktisodiy maksadga muvofikligini aniklaydi.

Nasoslarni paydo bulishi va rivojlanishi tarixi, ulardan dastavval fakat suvni kutarish uchun foydalanilganligini kursatadi. Xozirgi kunda shaxarlarni, sanoat korxonalarni va elektr stansiyalarini suv ta’minoti va kanalizatsiyasidan tashkari, nasoslar erni sugorish va kuritish, energiyani gidroakkumulyasiyalash, materiallarini transportlash uchun kullaniladi.

Issiklik elektr stansiyalar kozonxonalarni ta’minot nasoslari, kema nasoslari, neft, ximiya, kogoz, ozik-ovkat va boshki sanoat tarmoklari uchun muljallangan nasoslar mavjud.

Ishlash prinsipi buyicha nasoslar ikki turga bulinadi: dinamik va xajmiy (1.2-rasm).

Dinamik nasoslarda, suyuklik doimiy xajmga ega bulgan va uzatish xamda olib ketish moslamalari bilan jixozlangan kamerada ta’sir kuchi ostida xarakatga keladi. Suyuklikka ta’sir etadigan kuchning turiga kura dinamik nasoslar uz navbatida parrakli va ishkalanishli nasoslarga bulinadi.

Xajmli nasoslarning ishlash prinsipi, suyuklikni kamera xajmining kamayishi xisobiga sikib chikarilishga asoslangandir. Kamera xajmining davriy ravishda uzgarishi ishchi kismining ilgarlama-kaytish yoki aylanma xarakati xisobiga sodir buladi. Bunda kamerani xaydaladigan suyuklik bilan galma-gal tuldirilib bushatilishi, nasosning kirish va chikish kuvurchalarining klapan moslamalari bilan ta’minlanadi.

Parrakli nasoslarga markazdan kochma, ukli va diagonalli nasoslar kiradi. Mazkur nasoslarning ishlash prinsipi, ishchi gildirak parraklarini okib utadigan xaydaladigan suyuklik okimi bilan uzaro kuchli ta’sirlanishga asoslangandir. Lekin kayd etilgan turli xil nasoslarda uzaro ta’sirlanish mexanizmi xar xil buladi va shu sababli ularning konstruktiv tuzilishi va foydalanish kursatkichlari xam turli xildir.
Nazorat savollari:

1.Nasoslar deb nimaga aytiladi?

2.Nasoslarning asosiy ko‘rsatkichlari nechta?

3.Nasos ko‘rsatkichlari nimani ifodalaydi?

4.Parrakli nasoslar qanday nasos turiga oid?