Muhandislik geologiyasi

1.4. Grunt zarrachalarining tarkibi

Barcha gruntlar xar xil kattalikdagi zarrachalardan tashkil topgan bo‘lib ularning xususiyatlari zarrachalarning ko‘rinishiga (formasiga) va o‘lchamlariga bog‘lik bo‘ladi.

Grunt zarrachalarining o‘lchamlariga qarab V.A.Priklonskiy gruntlarni qo‘yidagi guruxlarga bo‘ladi.
1 - jadval
Grunt zarrachalarining kattaligi bo‘yicha tasnifi.

Zarrachalarning nomi	O‘lchami, mm
Yalliglangan va yalliglanmagan xorsang toshlar Yalliglanganchakiktosh,shagalvayalliglanmaganmaydalangantosh,chaqiqtosh (galechnik),shagal,tosh-kotishma (galechnik) Shagal (yalliglangan) va yirik kum (yalliglanmagan) Kum Shu jumladan: Yirik Urtacha Mayda Juda mayda Chang Gil	200 200--40 40--2 2--0,5 0,5--0,25 0,25--0,1 0,1--0,05 0,05--0,001 < 0,001

Bu tasnifning asosida zarrachalarning bir guruxdan,ikkinchi guruxga o‘tishida ular xususiyatlarining o‘zgarishi etadi.Masalan diametri 2 mm dan katta bo‘lgan zarrachalar molekulyar suv sigimiga (molekulyarnaya vlagoemkost) suvni kapellyar bo‘ylab ko‘tarilish xususiyatlariga ega emas.Lekin,o‘zidan juda katta suv o‘tkazuvchanlik xususiyatiga ega.

Zarrachalar kum darajasigacha, maydalanganda ularning govakligi va suv o‘tkazuvchanligi kamayadi, kapellyar suv kuratish xususiyati oshadi va yaxshi zichlanadi.
Chang zarrachalari o’rtacha suv o‘tkazuvchanlik xususiyatiga ega bo‘lib,kum bilan gil zarrachalari urtasidagi zarrachalardir.
Gil zarrachalari ximik emirilish maxsuloti bo‘lib ular juda kichik o‘lchamga ega, diametrining o‘lchami 0,001 mm dan kichik. Mikroskop orqali qaralganda,ular plastinka eki ignasimon ko‘rinishda ekanligi aniqlanadi.Plastinkaning diametri 0,001 mm bo‘lsa uning kalinligi diametridan 50 va undan xam kuprok marta kichik bo‘ladi,ya’ni 0,00002 mm.Shuning uchun gil zarrachalarining solishtirma sirt yuzasi juda katta bo‘lib.10--100 m² gacha borib etadi.
Gidrotexnika inshoatlari kurilishda kuprok kullaniladigan grunt zarrachalarining tarkibini jadval ko‘rinishida (2 - jadval),eki 1 - rasmda tasvirlangan logarifmik egri chiziq ko‘rinishida ifodalash mumkin.

2 - jadval