Muhandislik geologik tadqiqotlar

endogen jarayonlar
deb ataladi. Endogen kuchlar ta’sirida - yer qobig’ining 
tuzilishi harakati, tebranishi, ko’tarilishi va pasayishi singari tektonik hodisalar 
yuz beradi. Yer yuzida sodir bo’ladigan tashqi kuchlar ta’sirida yer yuzasi 
o’zgaradi va bu kuchlarni 
ekzogen kuchlar
deb ataladi. Endogen va ekzogen 
kuchlarni birgalikdagi ta’sirida, Yerning hozirgi qiyofasi - ya’ni quruqliklar, 
tog’lar, tekisliklar va okeanlar ko’p yillar davomida vujudga kelgan. 
12.1. Tektonika. Yerning tuzilishida tektonik hodisalar o’rni. 
Yerning ichki, (endogen) kuchi ta’sirida yer qobig’ida harakatlar ro’y 
beradi va buni 
tektonik harakat
deb ataladi. Tektonik harakatlar tufayli yer 
qobig’i massasini ko’chishi kuzatilib, oqibatda yerning ayrim qismlari 
ko’tarilishi, pastga tushishi va ezilishi mumkin. Tektonik harakatlarni va ular bilan 
bog’liq bo’lgan yer qobig’ini deformatsiyasini o’rganuvchi geologiya bo’limi -
tektonika yoki 
geotektonika
deb ataladi. Zamonaviy rel’efning asosiy negizlarini 
hosil etgan yangi tektonik jarayonlarni o’rganuvchi geotektonika bo’limi –
neotektonika
yoki 
geotektonika
deb ataladi. Ko’pchilik tadqiqotchilar fikricha 
neotektonik jarayonlari hosil bo’lishi sabablari - to’la o’rganilmagan. Taxminlarga 
ko’ra - tektonik harakatlarga ichki issiqlik to’plamidan hosil bo’ladigan 
zo’riqishlar sabab bo’lishi mumkin. Yer qobig’idagi deformatsiyalar va tektonik 
harakatlarga dengiz sathidan 7 - 8,9 km ko’tarilib turadigan baland tog’ tizmalari 
yoki okeandagi 6 - 11 km chuqurliklar, 4km balandlikdagi And tog’larida dengiz 
qoldiqlaridan tashkil topgan dengiz yotqiziqlari bo’lishi; baland dengiz va daryo 
terrasa (supachalari) misol bo’la oladi. Masalan; Qora dengiz, Kavkazoldi 

---

63 
sohillaridagi eng Qadimiy terrasa hozirda 900 m balandlikda joylashgan. Dengiz 
yotqiziqlarining tarqalish xarakteri, ularni ayrim maydonlarda to’planish vaqti - 
vaqti bilan ro’y berishi, dengizni bir necha marta quruqlikka kirib borishi va 
qaytishi bilan izohlash mumkin. Yer qobig’ining tektonik harakatlar bo’yicha 
siljuvchan va turg’un hududlar bo’lib, ular shunga mos ravishda