Muhandislik geodeziyasi

Chizg‘iy miqyoslar va ulardan foydalanish

Oddiy chizg‘iy miqyoslar AB bo‘laklardan iborat to‘g‘ri chiziq shaklida bo‘lib, AB chizg‘iy miqyosning asosi, odatda 2 santimetrga teng bo‘ladi (1-rasm ) , CB – miqyosning kichik bo‘lagi. CB = a = Masalan, agar soniy miqyos bo‘lsa (1 sm da - 20 m), AV= 40m va a = 4m ga teng bo‘ladi .

A C B

40 m=10 a 0 40 80 120


1-rasm. 1:2000 oddiy chizg‘iy miqyos. Miqyos asosi AB=2 sm


3-masala. Joyida o‘lchangan chiziq uzunligi L= 96m ga teng. Tarhning miqyosi . SHu chiziqqa mos tarhdagi kesma uzunligini chizg‘iy miqyos bo‘yicha topish kerak.
Buning uchun, chizg‘iy miqyosning 0 bo‘lagidan o‘ng tomonga ikkita asos olinadi (chunki 96m da faqat ikkita asos uzunligi bor), va unga o‘lchagichning o‘ng oyoqchasi qo‘yiladi. So‘ng 0 dan chap tomonga 4 ta kichik bo‘lak a olinadi (chunki 96-2∙40=16m qoladi va 16m:4m=4 bo‘lak bo‘ladi) va unga o‘lchagichning ikkinchi chap oyoqchasi qo‘yiladi. SHunda tarhdagi kesma uzunligi ikkita asos AV va 4 ta bo‘lak a lardan tashkil topgan chiziqqa teng bo‘ladi, ya’ni


L= 2 ∙AB +8 ∙ a =2 ∙40+4 ∙4 = 96m ni tashkil etadi.
Agar tarhdan kesmaning joydagi uzunligini aniqlash kerak bo‘lsa, tarhda sirkul bilan kesma uzunligini o‘lchab, chizg‘iy miqyosga qo‘yiladi. Bunda o‘lchagichning bir oyoqchasi o‘ng tarafdagi asoslardan birida, ikkinchisi esa chap tarafdagi birinchi asosni kichik bo‘laklaridan birida joylashishi kerak.
4-masala. Masalan, L= 152m. Tarhdagi kesma uzunligini chizg‘iy miqyos bo‘yicha aniqlash kerak.
Tarhda tegishli kesmaning uzunligini aniqlash uchun, joydagi kesma uzunligini AB va a bo‘laklarga ajratib olamiz:
L= 3· AB+ 8· a = 3·40+ 8·4 = 152m ga teng bo‘ladi.
Chizg‘iy miqyosda sirkulning o‘ng oyoqchasini 0 dan o‘ng tomondagi uchinchi asos (120m) ga qo‘yamiz. CHap oyoqchasini esa a bo‘laklarning 8 chisiga qo‘yamiz. SHunda, chiziqning erdagi uzunligi bo‘yicha, tarhdagi uzunligini aniqlagan bo‘lamiz.