Muhandislik -geologik tadqiqotlar

29. TOG’  JINSLARINING  DEFORMATIK  TAVSIFINI  VA     
MUTAHKAMLIGINI  ANIQLASH 
           Yer  qatlamida  joylashgan  tog’  jinslari  geologik  belgilariga  ko’ra  uch 
guruhga bo’linadi: magmatik (vulqondan otilib  chiqqan) yoki birlamchi, cho’kindi 
yoki ikkilamchi, metamorf  (shakli o’zgargan) jinslar (3.1-rasm). 
 
29.1.Otilib chiqqan tog’ jinslari 
    Chuqurdagi  yaxlit  toshib  chiqqan  vulqondan  otilib  chiqqan  granit,  sienit, 
diorit,  gabbro.  Qadimgi  topilgani:  kvarts,  porfir,  ortoklaz,  diabaz,  porfirit  Yangi 
topilgani:  liparit,  traxit,  andezit,  bazal’t  Sochiluvchan:  vulqon,  kuli  vulqon  qumi 
pemza Vulqon tufi; tuf; lava 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
29.1-rasm. Tog’ jinslarining xillari. 
Yer qatlamining quyi qismi magma deb ataluvchi  yuqori haroratda erigan 
bo’tqasimon  suyuqlikdan  iborat.    O’zining  tarkibiga  ko’ra,  u  yer  qatlamidan  kam 
farq  qiladi. Magmaning yer yuzasiga otilib chiqqan qismi  magmatik (yoki otilib 
chiqqan)  jinslar  deb  ataladi.  Tabiiy  sharoitda  shakllangan  magmatik  jinslar  turli 
minerologik  tarkibga  va  tuzilishga  ega.  Binobarin,    ularning  texnik  xususiyatlari 
ham bir xil bo’lmaydi.          

---

202 
 
Yer  qatlamining  yoriqlari  bo’ylab  ko’tarilayotgan  magma    haroratning 
pasayishi  natijasida  chuqurlikda  asta-sekin    soviydi.  Magmaning  yer  yuzasiga 
ko’tarilgan qismi esa tez  sur’atda soviydi.