Muhandislik -geologik tadqiqotlar

14.12-rasm. Suvga to’la 
to’yingan  va tabiiy 
namlikdagi  lyossimon 
jinslarning zichlanish 
grafigi . 
14.13-rasm. Oldindan 
ivitilgan (1)  va tabiiy 
namlikdagi (2) 
lyossimon tog’ 
jinsining zichlanish grafigi 
14.14-rasm. Lyossimon tog’ 
jinsining zichlanishini 
ifodalovchi egri chiziq. 

---

123 
 
jinslarni,  inshoot  og’irligi  va  jins  ustida  yotgan    massalariga  teng  bo’lgan 
yuklamadagi kuch bilan sinab ko’riladi. 
Cho’kish  hodisasi  xalq  xo’jaligida  juda  katta  qiyinchilik    tug’diradi  va 
zarar  keltiradi. Lyoss  va  lyossimon  jinslar  ustiga  bino va    turli  inshootlar qurilsa, 
zamindagi  jinslar  ozgina  zichlanadi,  ammo  bir    oz  ta’sir  etsa,  ular  juda  tez 
zichlanadi, o’z hajmini kamaytiradi va  cho’kish vujudga keladi. Bino va inshootlar 
zamindagi jinslar bilan birga  cho’kadi. Cho’kish bir tekis, oz va sekin bo’lsa, bino 
va inshootlar uchun  uncha xavfli bo’lmaydi, agar cho’kish notekis, bir joyda tez, 
ikkinchi    joyda  sekin  bo’lsa,  bino  yoki  inshoot  qiyshayadi,  ba’zan  esa  qulab 
tushadi.    Cho’kish  hodisasini  o’rganish  bino  va  inshootlarni  loyihalashda  kata 
ahamiyatga ega. 
Cho’kuvchanlik  hodisasiga  qarshi  kurashda  quyidagi  muhandislik    chora-
larini ko’rish mumkin: 
1.  Cho’kuvchanlik  oqibatida,  binolar,  inshootlar,  qurilmalarni    shikast-
lanishini oldini olish uchun qilingan konstruktiv choralar. 
2.  Lyoss  va  lyossimon  jinslarni,  atmosfera,  yer  osti,  maishiy  va  ishlab 
chiqarish  suvlari  bilan  namlanmasligi  uchun  maxsus  saqlovchi  moslamalar 
o’rnatish. 
3.  Gruntlarni  su’niy  ravishda  qotirish,  buning  uchun  silikatlash  yoki  
kuydirish usullaridan foydalanish mumkin.  
Imoratlar  asosidagi  cho’kuvchan  gruntlarni  imkoni  bo’lsa,  ko’chirib,  
o’rniga, zich, cho’kmaydigan  gruntlarni  joylashtirish lozim.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

124