Muhandislik -geologik tadqiqotlar

Soxta plivunlar - strukturaviy  bog’lanmagan, qumli va shag’alli  yotqiziq-
larda kuzatiladi. Soxta plivun hodisasi sababi - qumli  qatlamlardagi gidrodinamik 
bosimni  vujudga  kelishidir.  Gidrodinamik      bosim  oshgan  sari  qum  zarralarini 
o’rab olgan suv qatlami oshib borib,  buning ta’sirida qumlar orasidagi ishqalanish 
yo’qoladi,  pirovardida,    harakatga  kela  boshlaydi.  Ozgina  tashqaridan  dinamik 
kuch ta’sir etishi  bilan bu qum massasi siljiy boshlaydi.  
Haqiqiy  plivun  hodisasi  qumlok  va  qumoq  jinslarda  uchraydi.    Haqiqiy 
plivun  jins  suyulgandan  so’ng  ham    ancha  vaqtgacha    shu  holatda    turadi, 

---

116 
 
jinslardagi  namlik  to’la  namlik  sig’imi  miqdoridan  kam    bo’lganda,  suyuqlanadi. 
Jinsni  suyulib,  oqishiga  sabab  –  bu  uning    tarkibidagi  fizikaviy  bog’langan  suv 
bo’lib,  uni  ajratish  ancha  qiyin.    Plivunlar  turli  tebranishlar,  dinamik  zarbalarga 
sezgir  bo’ladi.  Shu    sababli  kuzatish  markazidan  uzoq  bo’lgan  joylarda  ham 
inshootlarga  xavf    tug’dirishi  mumkin.  Qurilishda  plivunlarga    qarshi  kurash 
choralari  5  guruhga bo’linadi.  
1.Qurilish  maydonidagi  plivunlarni  sun’iy  ravishda  qotirish.  Bu  usul  o’z 
navbatida 3 ga bo’linadi:  
a) kotlovandagi suvni maxsus nasoslar bilan chiqarib olinadi; 
b)  suyuqlanuvchi  qatlamlar  ustidan  fil’trlar    qoqiladi.  Qoqilgan  fil’trni  bir 
qismi plivun orasida bo’lsa, boshqa qismi uning ostidagi  qatlamda bo’ladi. Bunda 
plivun  suv  fil’trlar  orqali  ostki  qatlamlarga    o’tib  ketadi.  Bu  usul  plivunning 
fil’trlanish koeffitsientining qiymati  birdan kichik bo’lganda qo’llaniladi; 
v) nina fil’trlar orqali plivunga tok yuborib, konsistentsiyasi o’zgartiriladi. 
Buning  uchun  bir  -  biridan  ma’lum  masofada  joylashadigan    qilib,  elektrodlar 
qoqilib,  ularga  o’zgarmas  tok  yuboriladi.  Bu  usul    fil’trlanish  koeffitsientining 
qiymati 0,2 dan kichik bo’lmagan gil va  lyossimon jinslar uchun qo’llaniladi. 
2. Plivunlarning shpunt yordamida to’sib qo’yish. 
Buning  uchun  bino  yoki  inshoot  poydevori  o’rni  ochilib,  kotlovan 
qazishdan  avval  atrofi  bo’ylab  4 - 5 metrgacha chuqurlikgacha yog’och, temir-
beton,  metall ustunlarni qoqib kiritilib devor hosil kilinadi (14.10- rasm). 
  

---

117