Muhandislik -geologik tadqiqotlar

              
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
16.2-rasm. Bosimli  suvning  p’ezometrik  yuzasi: H-p’ezometrik sath o’lchami, m-
suvli qatlam  qalinligi, AA-p’zometrik sath 
         
Bosimli  suvlar  ikki  turga  ajratilishi  mumkin:  fontan    bo’lib  otilib 
chiqadigan  bosimli  suvlar  (16.1-rasm)  va    otilmasdan  chiqadigan  bosimli  suvlar 
(16.2-rasm),  otilmasdan  chiqadigan  bosimli  suvlar  subartezian  suvlari    deb 
ataladi.  Artezian  termini  Frantsiyadagi  Artua    viloyatining  nomidan  kelib  chiqib, 

---

134 
 
7.9 - rasm. Qatlamlarning 
monoklinal yotishidagi artezian 
suvi:  1–to’yinish manbai; 2–suv 
to’sar  qatlamlar; 3–suvli qatlam; 
4–fontan suvli burg’u  quduqlar; 
5–bosimning balandligi;6–
p’ezometrik yuza. 
qadimda  bu  viloyat    Arteziya  deb  atalar  edi.  1126  yilda  bu  viloyatda  kovlangan  
quduqdan  katta  bosimli  suv  otilib  chiqqan  edi.  Shunday    buyon  otilib  chiquvchi 
suv olish uchun kovlanadigan quduqlar  artezian quduqlari  deb ataladi. 
Artezian  suvlari  to’yinadigan  soha  bu  yerlardan    foydalaniladigan  joyga 
nisbatan  tamomila  boshqacha    balandlikka  bo’lishi  mumkin  (16.2-rasm)  Artezian 
havzasining  suv  bilan  to’lib  turadigan  qismi    manba  deb  ataladi.  Quduq 
kovlanganda  havza  suvining    sathi  quduq  og’zidan  ham  yuqori  ko’tariladigan 
qismi  bosimli qism deyiladi. Artezian bosimli suv resurslari  sarf bo’ladigan qismi 
bo’shaluvchi  qism  deb  ataladi.  Artezian  suvlari  to’yinadigan,  yig’iladigan, 
shuningdek  oqib chikadigan joylar artezian suvlari havzasini tashkil  qiladi. (16.3-
rasm).  Bizning  Respublikamizdagi  Sirdaryo,    Amudaryo  va  Ustyurt  artezian 
havzalari  va  boshqalari  bunga    misol  bo’la  oladi.  Sirdaryo  artezian  havzasi 
Farg’ona,  Toshkent  oldi,  Chimkent,  Qizilqum,  Orol  yaqini  havzalari  va  
boshqalarga bo’linadi. 
 Bu  artezian  havzalari  atrofida  suvli  bir 
qancha  gorizont    bo’lib,  ular  o’ziga  xos 
xususiyatlari bilan bir –biri bilan farq qiladi. 
Masalan,  Farg’ona  artezian  havzasi  atrofida 
yigirmaga  yaqin  suvli  gorizont  borligi 
аниқланган.  Shu  bilan  birga,  suvli 
gorizontlar 
katta 
(3500 
m 
gacha)  
chuqurlikda  joylashgan  bo’lishiga  qaramay 
bosim  kuchi   nihoyatda  katta bo’lganligidan 
murakkab nasos qurilmalar  ishlatishni talab 
etmaydi, chunki ko’p hollarda suv quduqdan  
o’zi  otilib  chiqib,  fontanlar  hosil  qiladi. 
Burg’u  quduqlar    orqali  suvli  gorizont 
ochilganda 
suvning 
sathi 
ko’tariladi. 
Suvning  bosimli  ekanligini  p’ezometrik  sath    belgilaydi.  P’ezometrik  sathning 
doimiy va  nisbiy   balandligi bo’ladi.           

---

135 
 
Bir  xil  absolyut  balandlikka  ega  bo’lgan  p’ezometrik    sathlarni 
birlashtiruvchi chiziq  gidroizop’ezlar deyiladi.