Muhammed al-xorazmiy atindagi tashkent informatsiyaliq texnologiyalari universiteti

Faks-modem
- bul, faksimil xabarlardı qabıl etiw ha’m jo’neltiw
mu’mkinshiliǵin beriwshi modem. O’zinin’ sırtqı ko’rinisi ha’m ornatılıw ornına
qaray modemler ishki ham sırtqı modemlerǵe bo’linedi. Ishki modemler -
sistemalı blok ishine ornatılatuǵ’ın elektron platadan ibarat.
Sırtqı modemler
- bul komp’yuter sırtında bolǵ’an ha’m portlardan birine
jalǵ’anatuǵ’ın avtonom elektron qurılma bolıp esaplanadı. Sonǵ’ı jıllarda
modemler ha’m faks-modemlerǵe bolǵ’an talap artıp atır. Modemler bir
komp’yuterden ekinshisine hu’jjetler paketin jeterlishe tez o’tkiziw, elektron
pochta arqalı baylanısıwǵ’a imkan beredi. Sonday-aq shet elde birǵe islewshiler
menen baylanısıw ushın ǵlobal komp’yuter tarmaǵ’ı (Internet ha’m basqalar)na
kiriwdi ta’miyinleydi. 
Trekbol
– «awdarılǵ’an» tıshqanshanı esletiwshi qurılma. Trekbolda
onın’ korpusı emes, balkim sharsha ha’reketke keltiriledi. Bul bolsa kursordı
basqarıw anıqlıǵ’ın sezilerli tu’rde arttırıwǵ’a imkan beredi.
10

---

Skaner
– komp’yuterǵe tekst, suwret, slayd, fotosu’wret ko’rinisinde
an’latılǵ’an ko’rinisler ha’m basqa ǵrafikalıq informatsiyalardı komp’yuterǵe
avtomat tu’rde kiritiwǵe mo’lsherlenǵen qurılma. Skanerlerdin’ ha’r tu’rli
modelleri bar. En’ tarqalǵanı-stol u’sti, planshetli ha’m ren’li skanerler.
Plotter
– bul, komp’yuterden shıǵ’arılıp atırǵ’an maǵ’lıwmatlardı
qaǵ’azda su’wret yamasa ǵrafikalıq ko’riniste su’wretlew imkanın beriwshi
qurılma. A’dette onı ǵrafik jasawshı dep te ataydı. 
Strimer
(inǵl. Streamer – uzın jelbirewshi lenta)-vinchesterdeǵi en’
za’ru’r informatsiyalardı buzbastan asıraw ushun onın’ nusqasın ko’shirip
rezervte saqlaw ushın xızmet etetuǵ’ın qurılma. Strimer maǵ’lıwmatlardı
maǵnit lentalarǵ’a ju’da’ tez ko’shiriwdi sho’lkmelstiredi. Maǵnit lentalar
sıpatında audio yaki video lentalardan paydalanıladı. Joqarıdaǵ’ı qurılmalardan
basqa komp’yuterǵe reǵional tarmaqqa jalǵ’anıw mu’mkinshiliǵin beriwshi
tarmaq adapteri, qattı diskteǵi informatsiyani tez saqlaw ushın strimer,
didjitayzer, yaǵ’nıy elektron planshet, djoystik, web kamera, tsifrlı fotoapparat
ha’m vidiokamera sıyaqlı qurılmalar jalǵ’anıwı mu’mkin.
Kompyuterler insan turmısınıń túrli tarawlarında qollanıwı menen
paydalanıwshı, yaǵ`nıy kompyuterdi isletiwshi adamda onnan hár qıylı
imkaniyatlardı talap etedi. Talap etilǵen imkaniyatlardıń barlıǵ`ı qandayda bir
dárejede baǵ`darlamalı támiynatqa da baylanıslı boladı. İnformatikada kompyuter
texnikası to`mendeǵi eki bólimnin` birliǵi sıpatında qaraladı:
11

---

Házirde hár qıylı zamanaǵóy kompyuterler insanlarǵa xızmet etpekte. Olardıń
sırtqı kórinisi de túrlishe. Biraq, olardıń qurılmaları (yaǵnıy apparatlıq
támiyinleniwi) menen jaqınnan tanıssaq, túrli quramdaǵı mashinalardaǵı
qurılmalarda uqsaslıq barlıǵın kóremiz. Hár qanday kompyuter apparatlıq
támiyinleniwi, tiykarǵı hám qosımsha qurılmalardan quralǵan. Tiykarǵı qurılmalar
kompyuter islewin támiyinlese,qosımsha qurılmalar kompyuter menen islew
múmkinshiliǵin keńeytiredi. Kompyuterdiń tiykarǵı qurılmalarına sistema blokı,
monitor hám klaviatura kiredi. Qosımsha qurılmalarǵa "tıshqansha" manipulyatorı,
printer, plotter, skaner, nurlı pero hám basqalar mısal boladı. Sistema blokın
tiykarǵı yad, processor hám elektron sxema quraydı. Tiykarǵı yad óz náwbetinde
operativ yad qurılması (OYQ) hám turaqlı yad qurılmasınan (TYQ) ibarat.
Operativ yad qurılmasında kompyuterǵe kiritiletuǵın hám onıń jumıs processi
dawamında payda bolıwshı barlıq informaciyalar hám maǵlıwmatlardı islew ushın
zárúr bolatuǵın proǵrammalar waqtınsha saqlanadı. Sebebi, operativ yad
qurılmasında saqlanıp turǵan maǵlıwmatlar kompyuterler elektr derekten úzilǵende
yamasa qayta júklenǵen waqıtta óship ketedi.
12

---