Muhammadjon Jo’raboyev fonetika chortoq 2019 fonetika

Unlilar tovushlar tasnifi

Havo oqimi un paychalarini titratib, og‘iz bo‘shlig‘ida hech qanday to‘siqqa uchramasa, unli tovushlar hosil bo‘ladi.

O‘zbek tilida 6 ta unli mavjud. Ular quyidagicha tasnif (klassifikatsiya) qilinadi:

1. 
   Tilning gorizontal harakatiga ko‘ra:
   

1. 
   old qator unlilar – i, e, a;
   
2. 
   orqa qator unlilar – u, o‘, o.
   

II Tilning vertikal harakatiga ko‘ra Og’izning ochilish darajasiga,tilning ko’tarilish darajasiga ko’ra:

1. 
   yuqori tor unlilar – i, u;
   
2. 
   o‘rta keng unlilar – e, o‘;
   
3. 
   quyi keng unlilar – a, o.
   

III Lablarning ishtirokiga ko‘ra:

1. 
   lablangan unlilar – u, o‘, o;
   
2. 
   lablanmagan unlilar – i, e, a.
   

O unlisi ayrim manbalarda oraliq unli deb ham beriladi. Chunki (Eslatma) o unlisi sof turkiy so‘zlarda lablanmaydi: ona, tog‘, bog‘bon.

Rus va Evropa tillaridan o‘zlashgan so‘zlarda esa lablanadi: poyezd, revizor, kilogramm.

Unlilar vokalizm deb yuritiladi.