Muhammad yusuf she’rlarida jins tushunchasini ifodalovchi birliklar poetikasi

O‘ZBEK TILIDAGI O‘ZLASHMA QATLAMGA OID MAISHIY LEKSIKANING LEKSIK-SEMANTIK XUSUSIYATLARI
Suyunova Tilloxon
O‘zbek tili va adabiyoti fakulteti magistranti

Til va tarix madaniyatning uzviy, bir- biri bilan chambarchas bo‘g‘inidir. Milliy o‘zlikni anglash, o‘rganish esa millatning kelajagi va ertasi o‘rtasida ko‘prik hosil qilishdir. Zotan, ijtimoiy hayotning barcha jabhalarida tarixiy taraqqiyotni tilsiz tasavvur qilish mumkin emas.

O‘zbek tilshunosligida ba`zi leksik, grammatik va til tarixiga oid dolzarb muammolar o‘z yechimini topib, muayyan bir tartibga tushirilgan bo‘lsa ham, tilimizning leksik tarkibi va atamashunosligimizga doir hal qilinishi kerak bo‘lgan masalalar anchagina.
O‘zbek tilida uy-ro‘zg‘or va kundalik faoliyatimizda qo‘llaniladigan so‘zlar sof turkiycha va turli tillardan o‘zlashgan leksik qatlamni tashkil etadi.Bu so‘zlarning aksariyati fors-tojikcha, arabcha va rus va u orqali boshqa tillardan o‘zlashgan so‘zlardan iborat.
Fors-tojik tilidan o‘zlashgan so‘zlarga sepoya, qanddon, sarparda, badya, angishvona, dekcha, guldon, barkash, dasturxon, sopol, surmadon, xushqi, changak, chambarak, changak, lo‘la, mo‘ndi, obkash, oftoba, obgardon, olovdon,gilam, kosa,lagan, parda, rapida, taba, savat, pashshaxona, oshtaxta va h.k
Oftoba – asli kelib chiqishi fors-tojikcha bo‘lib, obdasta so‘ziga sinonim variant.O‘zbek tilining izohli lug‘atida obdasta so‘ziga “Bet-qo‘lni yuvish uchun ishlatiladigan uzun va ingichka jo‘mrakli, og‘zi tor idish. Sopol obdasta, chinni obdasta”, deya ta`rif beriladi.¹ Oftoba so‘zi esa ikki qismdan tashkil topgan fors-tojikcha so‘z bo‘lib “tushmoq” ma`nosidagi “aft” fe`li va “suv” ma`nosidagi “ob” so‘zlarining birikishidan “suvning tushishi” ma`nosidagi so‘z hosil qilingan²
Mahmud Koshg‘ariyning “Devoni lug‘otit turk” asarida ko‘nak, cindu, tamg‘aliq shakllarida uchraydi.
Changak fors-tojikcha go‘sht ilish uchun yog‘och, temir va sh.k yasalgan panjarali ilmoq, ilgak.Go‘shtni changakka ilmoq³.Bu so‘z qo‘llanilishiga ko‘ra tarixiy qatlamga aylanib bormoqda.Changak “kanora” so‘ziga sinonim sifatida qo‘llaniladi. “Devoni lug‘otit turk”da etlik ko‘rinishida uchraydi.