Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy (780-847)

Al-jabr va muqobala» deb nomlangan mashhur asarining nomidan yangi «algebra» termini paydo bo`lgan va u alohida fan sifatida rivojlana boshlagan.

Xorazm halifasi ham mashhur olim Al-Xorazmiyga alohida e’tibor ko`rsatgan. Jumladan, Xazariyaga yuborilgan elchilar orasida Al-Xorazmiy ham bo`lgan. Olim ushbu safar natijasi ularoq o`zi borgan yurtlarga oid geografik ma’lumotlarni ustalik bilan tasvirlashga muvaffaq bo`ldi. Mutaxassislarning fikricha, Sharqiy Yevropa geografiyasi va etnografiyasiga doyr dastlabki ma’lumotlarga, aynan, Al-Xorazmiy asos solgan. Keyinchalik bu ma’lumotlar sharq mamlakatlarida yaratilgan geografik asarlarning biridan-ikkinchisiga o`tib, eng aniq va o`zgarmas ma’lumot bo`lib qolgan.

Al-Xorazmiy ilmiy faoliyatida Bag`dod shahrida VIII asr oxiri IX asr boshlarida Xorun ar-Rashidning o`g`li Ma’mun davrida tashkil etilgan olimlar akademiyasi - «Bayt al-hikma» («Donishmandlar uyi») katta rol o`ynagan. Bag`dod Akademiyasida Halifa Ma’munning topshirig`iga ko`ra, Al-Xorazmiy boshchiligida 70 dan ortiq; olim jahonning va osmonning batafsil tasvirini o`z ichiga olgan «Jahon xaritalari», ya’ni dunyo atlasini tuzish ustida faoliyat olib borishgan. Bu xaritalar yig`indisi «Ma’mun dunyo xaritasi», deb ham ataladi va manbalarga ko`ra, uni tuzish taxminan 840 yilda yakunlangan.

Ana shu xaritalarning tuzilishi munosabati bilan yozilgan Al-Xorazmiyning «Surat al-arz» kitobi o`z davrida juda mashhur bo`lgan va undan nafaqat bag`dodlik olimlar, balki birmuncha uzoq mamlakatlardagi ilm ahli ham keng foydalangan. Kitob bir necha unlab xaritalar va ularga berilgan izohlarni o`z ichiga olib, hammasi birgalikda «Kitobu surat al-arz» deb atalgan. U «Yerning qiyofasi kitobi» yoki boshqacha aytganda «Geografiya» ma`nosini ham bildiradi.

Mazkur asardagi izohlarda dunyoning turli qismlari iqlimlar bo`yicha joylashtirilgan va ularning georafik koordinatalari keltirilgan. Hammasi bo`lib 537 ta eng muhim joyning nomi, jumla­dan, shaharlar, so`ngra tog`lar (203 nom), dengizlar va orollarning nomlari, oxirida esa daryolar alohida-alohida qilib yozilgan. Kitobda keltirilgan jadvallarda «