Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkentaxborot texnologiyalari universiteti nukus filiali

2.2. Zaryad tashuvchilarning sochilishi. Harakatchanlik. Yarimo’tkazgichlarning aralashmali va xususiy elektr o’tkazuvchanligi
Yarimo’tkazgichlarda elektr o’tkazuvchanlikka asosan , xarakatchan elektronlar va teshiklar ishtirok etadi.Shuning uchun (2.8) ifodani quydagicha yozishimiz mumkin.


Xususiy yarimo’tkazgichlarning elektr o’tkazuvchanligi man qilingan zonaning energetik kengligiga xam bog’liq, chunki berilgan temperaturada xarakatchan zaryad tashuvchilar konsentratsiyasi Eg ga bog’liq bo’ladi. Bir xil sharoitda Eg kichik bo’lgan yarimo’tkazgichlarda xarakatchan elektron va teshiklarning konsentratsiyasi katta, bo’ladi, demak, o’tkazuvchanligi xam Eg katta bo’lgan yarimo’tkazgichlarga qaraganda ortiq bo’ladi.
Aralashmali yarimo’tkazgichlarda aralashmalar bergan asosiy zaryad tashuvchilar bilan asosiy bulmagan zaryad tashuvchilar elektr o’tkazuvchanlikda qatnashadi. Elektronli yarimo’tkazgichlarda elektr o’tkazuvchanlik

Agar aralashmalarda donorlar yoki akseptorlarning konsentratsiyasi etarli darajada ko’p bo’lsa, o’tkazuvchanlik aralashmalar xisobiga bo’ladi. Shuning uchun unga past va deyarli katta bo`lmagan temperaturalarda asosiy zaryad tashuvchilar xisobiga bo’ladigan o’tkazuvchanlikka nisbatan asosiy bo`lmagan zaryad tashuvchilar xisobiga bo’ladigan o’tkazuvchanlikni xisobga olmasak ham bo’ladi. Past temperaturalarda

bo’lsa, aralashmalar ionlashgan bo’lmaydi, yuqori temperaturalarda esa, valentlik zonasidan o’tkazuvchanlik zonasiga o’tgan elektronlar konsentratsiyasi elektronli yarimo’tkazgichlarda donorlardan o’tgan elektronlar konsentratsiya bilan bir xil tartibda bo’lib kiradi. Teshikli yarimo’tkazgichlarda xuddi Shunga o`xshash xol yuz 45 beradi. Natijada yarimo’tkazgichlarda xarakatchan teshiklar bilan elektronlar konsentratsiyasi bir xil tartibda bo’lib qoladi, o’tkazuvchanlik xususiy o’tkazuvchanlikka aylanadi. Agar yarimo’tkazgich p- yarimo’tkazgich bo’lib, donorlar to’liq ionlashgan bo’lmasa va teshikli o’tkazuvchanlikni xisobga olmasak, aralashmalar xisobiga bo’ladigan elektr o’tkazuvchanlik (2.14) ga asosan quydagicha yoziladi:

Bu ifodalar aralashmalarning konsentratsiyasi katta bo’lmagan, ya’ni aynigan xolatda bo`lmagan yarimo’tkazgichlar uchungina to’g’ridir. Zaryad tashuvchilar aynigan xolatda bo’lsa, Bolsman taqsimotiga buysunmay, Fermi—Dirak taqsimotiga buysunadi. Natijada temperaturaga juda ham bo’sh bog’langan bo’ladi. (2.17) va (2.18), formulalar temperaturaning kichik intervalidagi noto’g’ri bo’ladi. Shu kichik intervalda temperaturaga deyarli bog’liq bo’lmay qoladi.