Muhammad-al xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti radio va mobil aloqa fakulteti

4.3. Radioqabullash qurilmalarida chastotani sozlash usullari
Chastotani avtomatik qayta sozlash nobarqarorlashtiruvchi omillar ta’sir qilganida qabul qilgichning sozlanishi aniqligini ta’minlashi kerak. Geterodin f_g chastotasi yoki qabul qilinadigan signal f_s chastotasining tasodifiy o‘zgarishlari f_or = f_g – f_s oraliq chastotaning o‘zgarishiga olib keladi. Shuning uchun chastotani avtomatik qayta sozlash (ChAQS) masalasi f_or oraliq chastotani OCh trakt sozlangan chastotaga aniq mos kelishi uchun geterodinning chastotasini sozlash bilan amalga oshiriladi.

ChQAS uchun O‘E o‘lchovchi element, filtr va ChR chastota rostlagichidan tashkil topgan maxsus ChQAS zanjiri kiritiladi. O‘E o‘lchovchi element E_rost rostlash kuchlanishini ishlab chiqaradi. O‘E o‘lchovchi elementning turiga bog‘liq ravishda ChQAS chastota bo‘yicha va faza bo‘yicha ChQASlarga ajratiladi. ChQAS tizimida o‘lchovchi element ChQAS zanjiri chiqishidagi kuchlanish chastotasini etalon qiymatdan og‘ishini baholaydi. O‘E sifatida chastotaviy detektor ishlatiladi (4.5- rasm).

Chastotaviy detektor oraliq chastotaning f_or0 nominal qiymatiga sozlanadi. f_or = f_or0 bo‘lganda uning chiqishidagi kuchlanish nolga teng bo‘ladi. f_or chastota f_or0 chastotadan og‘ganida chastotaviy detektor (ChD) chiqishida nosozlanish qiymatiga proporsional kuchlanish hosil bo‘ladi, kuchlanishning qutbi nosozlanish yo‘nalishiga bog‘liq bo‘ladi. E_rost rostlash kuchlanishi past chastotalar filtridan o‘tish bilan chastotani rostlagich (ChR) vazifasini bajaradigan reaktiv elementga (RE) ta’sir etadi. RE sifatida odatda geterodin konturiga ulanadigan varikap ishlatiladi. Sozlash f_or chastota birmuncha ruxsat etiladigan xatolikli f_or0 chastotaga teng bo‘lmaguncha olib boriladi.


4.5- rasm. Chastotaviy detektor
Faza bo‘yicha ChQAS (4.6- rasm) geterodin va TG tayanch generatori tebranishlarining fazalarini taqqoslashga imkon beradi. Faza bo‘yicha ChQASda o‘lchovchi element sifatida FD fazaviy detektor ishlatiladi.

4.6- rasm. Fazaviy detektor

Tovush chastotasi kuchaytirgichlarida asosan kuchaytirishni ravon potensiometrik rostlash qo‘llaniladi (4.7- rasm).

4.7- rasm. Kuchaytirishni rostlash

Bu rostlash turi tovush balandligini rostlash deyiladi. Rostlash qarshiligi odatda detektor chiqishi va birinchi tovush chastotasi kuchaytirgichi kirishi orasiga qo‘yiladi.

Potensiometrik rostlash bilan bir qatorda kuchaytirishni rostlash ko‘pincha rostlanadigan MTA yordamida amalga oshiriladi (aniqsa, videosignallarni keng polosali kuchaytirish kaskadlarida) (4.8- rasm).

4.8- rasm. Rostlanadigan MTA yordamida kuchaytirish

R_rost rezistorining qarshiligi qiymatini o‘zgartirish bilan MTA chuqurligini va mos ravishda kuchaytirgichning kuchaytirish koeffitsientini o‘zgartiramiz. R_rost rezistorning qarshiligi qiymati ortganida MTA chuqurligi ortadi, kuchaytirgichning kuchaytirish koeffitsienti kamayadi va aksincha.

Radiochastota va oraliq chastota kuchaytirgichlarida (4.9- rasm) MTA chuqurligini o‘zgartirish bilan kuchaytirishni rostlash S_rost sig‘imni o‘zgartirish bilan amalga oshiriladi. Sig‘im rolini VD1 varikap bajaradi. E_rost rostlash kuchlanishining ortishi bilan VD1 varikap kuchliroq yopiladi, uning S_rost sig‘imi kamayadi, MTA chuqurligi ortdi, kuchaytirgichning kuchaytirish koeffitsienti kamayadi.

U_bosh qanchalik katta bo‘lsa, I_e shunchalik katta bo‘ladi va tiklik shunchalik katta bo‘ladi va K_u shunchalik katta bo‘ladi.

4.9- rasm. Radiochastota va oraliq chastota kuchaytirgichi

4.10- rasm. Bipolyar tranzistor tikligi o‘zgartiriladigan kaskad sxemasi

Rostlanadigan kuchaytirish koeffitsientili zanjirning asosiy ko‘rsatkichi bo‘lib rostlash koeffitsienti xizmat qiladi:

Masalan, qabul qilgichning sezgirligi 2 mkV, eng quvvatli radiostansiya kirishda 20 mV kuchlanishni hosil qilsa, chiqishdagi kuchlanishning ruxsat etiladigan o‘zgarishi 2 martadan katta bo‘lmasa, u holda quyidagiga ega bo‘lamiz:


Odatda bitta kaskad bu rostlash chuqurligini ta’minlay olmaydi va ketma-ket ulangan bir necha kuchaytirgichlar ishlatiladi.

U holda g_e=g₁g₂…g_n bo‘ladi, sxemada MA chuqurligini o‘zgartirish hisobiga K_u kuchaytirish koeffitsientini rostlash uchun maydoniy tranzistordan foydalaniladi. Stok-istok kichik kuchlanishlarida maydoniy tranzistor qarshiligi boshqarish kuchlanishiga bog‘liq o‘zgaradigan rezistor sifatida ishlaydi.