O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
“Energiya ta’minlash tizimlari” kafedrasi
“Hayot faoliyati xavfsizligi”
fanidan
AMALIYOT
TOPSHIRIQ №2
Bajardi: Kompyuter injiniringi ta’lim yo‘nalishi
026-18 SKIo`-guruh
talabasi Nabiyev Husanmurod
Qabul qildi: Qodirov Fazliddin Misliddinovich
Toshkent 2021
“Hayot faoliyati xavfsizligi” fandan
№2 T O P SH I R I Q (AMALIYOT)
№
|
Talabaning F.I.Sh.
|
Variant nomeri
|
Nazariy savollar nomeri
|
|
Nabiyev Husanmurod Ixtiyor o‘g‘li
|
026-18
|
№ 55
|
55,29,68
|
|
I. Nazariy savollar:
55. Nurlanish faolligi o‘lchov birliklari.
29. Inson tanasidan o’tgan tokning chastotasi.
68. Qurilmalardan foydalanishning ratsional rejimini o‘rnatish.
1-savolga javob
Yorug’lik nurlanish- bu yadro quroli portlashi natijasida olovli shar va chaqnashdan
hosil bo’ladigan ultrabinafsha va ultraqizil nurlar oqimidan iborat holat. Yadro portlashining
quvvatiga bog’liq holda yorug’lik nurlanish 3 - 30 soniya davometishi mumkin. Yorug’lik
nurlanishi ochiq joyda turgan odamlar va hayvonlarning ko’z tubi, teri qatlamlarining kuyishiga
olib keladi, har xil buyumlarning yonib ketishini keltirib chiqaradi. Yorug’lik nurlanishi olov
sharining shu’lalanish paytidagi energiyasi kal/sm 2 da o’lchanadi. Quvvati 20 Kt yadro
qurilmasining portlashi natijasida kunduzi 60 km masofada ochiq, havoda (ko’rinish 40 km) ko’z
tubi kuyishi sodir bo’ladi. 1 Mt yadro quroli 60 km balandlikda portlatilganda 500 km
uzoqlikdagi
quyonlarda ko’z tubi kuyishi aniqlangan. Odamlar va hayvonlar yorug’lik nurlanishi bilan teri
qatlamlarining kuyishi, tananing portlashga qaragan tomonidagi joylarda sodir bo’ladi.
Yorug’lik
nurlanishida turli materiallarning tez yonishi tufayli katta yong’inlar sodir bo’ladi.
Radioaktiv nurlanishlarning o’lchov birliklari. Har qanday radioaktiv elementning atom
yadrolari ma’lum vaqt ichida asta-sekin umumiy sonining bir qismi parchalanadi. Ma’lum
radioaktiv izotopining istalgan miqdori uchun qo’yidagi qonuniyat xarakterlidir: radioaktiv
atomlar
yadrolari umumiy sonining yarmi har doim bir xil vaqtda, yarim parchalanish davrida
parchalanadi,
Demak, ma’lum bir izotop uchun yarim parchalanish davri o’zgarmas kattalikdir. Yarim
parchalanish davri qancha katta bo’lsa, parchalanish shuncha sekin bo’ladi, radioaktiv izotop
radioaktiv nurlanishlar hosil qilib uzoq «yashaydi». Har xil izotoplar har xil yarim parchalanish
davri bilan farqlanadi. Masalan yod-131ning yarim parchalanish davri 8,04 kunni, strontsiy-89
-
51kun, kobalt-60 - 5,3 yil, strontsiy-90 - 28 yil, plutoniy- 239 24 000 yil, uran-235 - 710 mln yilni
tashkil qiladi.
Yarim parchalanish davri radioaktiv modda parchalanish tezligini belgilaydi, ammo uning
miqdorini aniqlamaydi. Radioaktiv elementning miqdorini o’lchash massa birliklarida ancha
qiyin,
chunki radioaktiv izotoplar odatda radioaktiv emaslari bilan aralashma holda bo’ladi. Bundan
tashqari har xil izotoplar bir xil massali bo’lsalarda turli radioaktivligi bilan bir-biridan farq
qiladi.
Shuning uchun radioaktiv moddaning miqdorini uning aktivligiga qarab baholash qabul
qilingan bo’lib, bu shunday vaqt birligi ichida parchalanadigan atomlar soniga tushuniladi, masalan, 1
soniyada 100 parchalanish, 1 daqiqada 10 parchalanish va shu kabilar.
Aktivlikning tizimsiz birligi bo’lib kyuri(Ki) hisoblanadi. Kyuri - bu radioaktiv modda ning
shunday miqdoriki, bunda atom yadrolarining 37 mlrd parchalanishi 1 sek da (1 kyuri-37,109
parch/sek) sodir bo’ladi. Bu birlikning hosilalari millikyuri-0,001 kyuri va mikrokyuri-0,000001
kyuri hisoblanadi. Radioaktivlikning tizimli birligi bekkereldir (Bk). Bir bekkerel 1 sek da 1 ta
parchalanishga to’g’ri keladi. Tizimsiz birliklar sistemasi birliklarga ma’lum koeffitsient
yordamida o’tkaziladi (1 kyuri-37 mlrd Bk).
Yuzalarning radioaktiv moddalar bilan ifloslanish darajasining parch/min sm 2 da
ifodalanishi ifloslanishning zichligi deyiladi, mahsulot hajm birligidagi radioaktiv moddalar
miqdori ularning kontsentratsiyasi deyiladi (Ki/kg, Ki/l).
Radioaktiv ifloslanish darajasini gamma-nurlanish miqdor quvvati birliklarida (mR/s,
mkR/s) o’lchanadi. Mana shu birliklarda yuzalar ifloslanishi mumkin bo’lgan darajalari,
shuningdek, oziq-ovqat, yem-xashak va suvning ifloslanishi ifodalanadi.
Ekspozitsion miqdorning tizimsiz birligi, rentgen hisoblanadi. Rentgen (R)-bu
gammanurlanishning miqdori bo’lib, bunda 1 sm quruq havoda 0° temperaturada va 760 mm simob ustuni
bosimda, ulardan har birining zaryadi elektron zaryadiga teng 2,083 mlrd juft ion hosil qiladi. 1
R
miqdorga 1 g havodagi 83 erg energiya yutilishi to’g’ri keladi; 1 g biologik to’qima 93 erg 1R =
2,58 10 -4
Kl/kg energiya yutadi. Rentgenning hosilalari - millirentgen (1 mR- 1,0 -3
R) va
mikrorentgen (1 mkR-10 -6 R) dir.
Gamma va rentgen nurlarining biologik effekti-yutilgan miqdorning kattaligiga bog’liq
bo’ladi. Nurlanishning yutilgan miqdor birligi 1 kg/ga djoul (Dj/kg) hisoblanadi. Standartga
163 muvofiq, djoul kg ga -1 kg nurlangan moddaga uzatiladigan massa istalgan tur ionlovchi
nurlanish
bir djoul o’lchaydigan nurlanish energiyasidir. Yutilgan miqdorning birligi qilib, xalqaro
Do'stlaringiz bilan baham: |