|
KOD RELYATSION ALGEBRASI. RELYATSION
HISOBLASH
.
Reja:
1.
Koddaning relyatsion algebrasi.
2. Maxsus relyatsion operatorlar.
3.
Relyatsion algebrada so’rovlar.
Ma’lumotlarning
relyatsion modeli birinchi bor 1970 yilda Ye.F.Kodd
tomonidan taklif qilingan
bo’lib,
u
ma’lumotlarni
tavsiflash va tasvirlashning
amaliy dasturlaridan
bog’liq bo’lmasligini ta’minlash
masalasini hal qilishga
xizmat
qiladi.
Ma’lumotlarning
relyatsion
modeli
asosida
«munosabat» tushunchasi yotib, u inglizcha relation
so’zidan
olingan.
Ba’zi
bir
qoidalarga amal qilgan holda munosabatlarni ikki
o’lchovli
jadval
ko’rinishda
tasvirlash mumkin. Chunki jadval har qanday odamga tushunarli va qulaydir.
Real dunyo
ob’ektlari
haqidagi
ma’lumotlarini
EHM xotirasida saqlash va ular
orasidagi aloqalarni modellashtirish uchun munosabatlar (jadval)
to’plamidan
foydalanish mumkinligini Ye.F.Kodd isbotlab berdi. Munosabat ustunlari
atributlar (maydonlar) deb ataladi va ularga nomlar beriladi. Munosabat
atributlarining nomlaridan iborat tuzilgan
ro’yxatga
munosabatlar sxemasi
deyiladi.
Relyatsion ma'lumotlar bazasiga qilingan so'rovlar va olingan
ma'lumotlar relvars ma'lumotlar bazasida a munosabat hisobi yoki a munosabat algebra.
Dastlabki relyatsion algebrasida Codd har biri to'rtta operatordan iborat ikkita guruhga
sakkizta relyatsion operatorlarni kiritdi. Dastlabki to'rtta operator an'anaviy
matematikaga asoslangan edi operatsiyalarni o'rnatish:
•
The birlashma operator ikkitaning gorizontallarini birlashtiradi munosabatlar va
natijadan barcha takrorlangan katakchalarni olib tashlaydi. Relatsion birlashma operatori
ga teng SQL UNION operator.
•
The kesishish operator ikkita munosabatlar umumiy bo'lgan korreklar to'plamini
ishlab chiqaradi. Kesish SQL-da. Shaklida amalga oshiriladi INTERSECT operator.
•
The farq operator ikki munosabatlarda harakat qiladi va ikkinchi aloqada mavjud
bo'lmagan birinchi munosabatlardan topllar to'plamini hosil qiladi. Farq SQL-
da Istisno yoki MINUS operatori.
•
The kartezian mahsuloti ikki munosabat - bu hech qanday mezon bilan
cheklanmagan birlashma, natijada birinchi munosabatlarning har bir katakchasi ikkinchi
munosabatlarning har bir katakchasiga to'g'ri keladi. Kartezyen mahsulot SQL-da Xoch
qo'shilish operator.
•
Tanlash yoki cheklash operatsiyasi o'zaro bog'liqlikdan tortib oladi, natijalarni faqat
ma'lum bir mezonga javob beradigan natijalar bilan cheklaydi, ya'ni kichik
to'plam to'plam nazariyasi nuqtai nazaridan. Tanlovning SQL ekvivalenti
bu SELECT bilan so'rov bayonoti Qaerda band.
•
The proektsion operatsiya koreysdan yoki korrekka to'plamidan faqat ko'rsatilgan
atributlarni ajratib oladi.
•
Relyatsion ma'lumotlar bazalari uchun birlashtirilgan operatsiya ko'pincha tabiiy
birikma deb ataladi. Birlashtirishning bu turida ikkita munosabatlar o'zlarining umumiy
sifatlari bilan bog'lanadi. MySQL-ning tabiiy qo'shilishga yaqinlashishi Ichki
qo'shilish operator. SQL-da INNER JOIN so'rovda ikkita jadval mavjud bo'lganda
kartezian mahsuloti paydo bo'lishining oldini oladi. SQL so'roviga qo'shilgan har bir
jadval uchun kartezian mahsulotini oldini olish uchun bitta qo'shimcha INNER JOIN
qo'shiladi. Shunday qilib, SQL so'rovidagi N jadvallar uchun kartezian mahsulotini
oldini olish uchun N-1 INNER JOINS bo'lishi kerak.
•
The munosabat taqsimoti operatsiya biroz murakkabroq operatsiya bo'lib, asosan
ikkinchi munosabatni (bo'luvchi) ajratish uchun bitta munosabat (dividend) korotkalarini
ishlatishni o'z ichiga oladi
Relyatsion ma’lumotlar bazasidagi barcha axborotlar mantiqiy darajada
butunlay faqat bitta usulda ifodalanadi: jadvallardagi qiymatlar”.
Ushbu kriteriya shu shartni qo’yadiki, har qanday munosabat (ikki o’lchovli
jadval) relyatsion MB da foydalaniladigan
yagona
informatsion strukturaga ega
bo’ladi. O’z navbatida, qattiq dasturlashni talab etadigan mahsulotlarda jadvallar
aro aloqa relyatsion hisoblanmaydi.
Koddaning 2-qoidasi. Kirishni kafolatlash qoidasi.
Agar MB ga axborot joylashtirish sababi paydo bo’lsa, u holda ohirgi tanlov
amalga oshiriladi. Ya’ni bu holda foydalanuvchi ma’lumotlarning yagona qismini
ko’rish imkonining mavjudligiga ishonch hosil qilishi kerak.
“
Relyatison MBning har bir elementiga bilvosita jadval nomi, birlamchi kalitning
qiymati va ustun nomi kombinatsiyalari orqali mantiqan kirishni kafolatlashi
lozim.
Bu qoida shuni tasdiqlaydiki
, ma’lumotlarning istalgan qismi faqat uchta
komponenta orqali o’rganiladi: jadval nomi, ustun nomi va qatorning birlamchi
kaliti.
Koddaning 3-qoidasi. Null-qiymat qoidasi.
Null-qiymat
– bu maxsus qiymat bo’lib, MB da qo’llaniladi; u “aniqlanmagan”
ma’nosini beradi. Bu qiymat axborotlarni o’qish vaqtida yuzaga keladigan
xatoliklarning o’zgacha ko’rinishida kiritiladi. Misol sifatida jadvalga hodimlar
orasidagi munosabatni kiritishni olaylik. Jadvalning ustuniga ularning ish xaqi
kiritiladi. Taklif qilinadiki, bir qancha hodimlarning ish xaqi satri null-qiymatli
bo’lsin. Agar, tasodifan jadvalga murojaat etilsa va barcha islovchi hodimlar
to’g’risida ma’lumot so’ralsa ish xaqi 60000 dan ziyodi ishlab chiqiladimi? Satr
null-
qiymatli bo’lsa satr hisobga olinadimi yoki o’tkazib yuboriladimi?
Qachon MBBT null-
qiymatni mantiqiy me’zonga (60000dan katta ish xaqiga) mos
ravishda baholaydi? Agar satr ushbu me’zonga javob bersa, null
-qiymat qabul qilishi
aniq bo’lmaydi. Balki, bo’ladi yoki bo’lmaydi.
XULOSA
Demak, ma’lumotlar bazasi deganda ma’lum bir strukturada saqlanadigan
ma’lumotlar to‘plami tushuniladi. Boshqacha qilib aytganda MB
-
bu ma’lum
berilgan aniq bir strukturaga ega bo‘lgan ma’lumotlarni o‘z ichiga oluvchi maxsus
formatga ega bo‘lgan fayldir. Ma’lumotlarni strukturalashtirish
- bu shunchaki
ma’lumotlarni tasvirlashda qandaydir moslikni kiritish usulidir. Odatda MB
ma’lum bir ob’ekt sohasini ifodalaydi va uning ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi,
ularni saqlaydi va foydalanuvchiga ma’lumotlarni qayta ishlashda undan
foydalanish imkonini yaratib beradi. Bu dasturiy va apparat vositalarining
murakkab majmuasi bo‘lib, ular yordamida foydalanuvchi ma’lumotlar bazasini
yaratish va shu bazadagi ma’lumotlar ustida ish yuritishi mumkin.
Ob’yektli ma’lumotlar ba’zasi
. Loyhalash, qayta ishlash va tadqiq
etish
Reja:
1.
Hozirgi kunda inson faoliyatida ma’lumotlar bazasi
Do'stlaringiz bilan baham: | 
