Muhamad al-xorazmiy nomidgi toshkent axborot texnalogiyalari universiteti farg’ona filiali “ tt va kt” kafedrasi

MUHAMAD AL-XORAZMIY NOMIDGI TOSHKENT AXBOROT TEXNALOGIYALARI UNIVERSITETI FARG’ONA FILIALI

“ TT VA KT” kafedrasi

“ Elektronika va Sxemalar

Fanidan.

Mustaqil ish

Mavzu: Mustaqil manbali o’zgarmas to’k zanjirini hisoblash 1-mustaqil ish

Qobilov Ozodbek 653-20

O’ZGARMAS TOK ZANJIRLARI VA ULARNI HISOBLASH.
Reja:
1.1. O’zgarmas tok zanjirlarining ta’rifi, muqobil sxemasi va elementlarning shartli belgilari.
1.2. Manbalar va elektr qarshiliklarni ketma-ket, parallel va aralash ulash.
1.3. Om va Kirxgoff qonunlari.
1.4. Elektr tokining quvvati va energiyasi.
1.5. Tarmoqlanmagan oddiy o’zgarmas tok zanjirlari va ularni hisoblash.
1.6. Rezistorlarni “uchburchak” va “yulduzcha” usulida ulanishi. Ularni ekvivalentlik sharti.


1.1 O’zgarmas tok zanjirlarining ta’rifi, muqobil sxemasi va elementlarning shartli belgilari.
Elektr toki o’tadigan yo’ldagi turli elektr tuzilmalar yig’indisi elektr zanjiri deb ataladi. Har qanday elektr zanjiri uchta asosiy elementdan, tok manbaidan, iste’molchilardan va tutashtiruvchi simlardan tashkil topgan bo’ladi [2]. Elektr zanjiri elektr toki uchun yo‘l hosil qiluvchi ob’ekt va qurilmalarning majmui bo‘lib, undagi elektromagnit jarayonlar elektr yurituvchi kuch (EYuK), tok va kuchlanish tushunchalari bilan ifodalanadi.
O’tkazgichdagi tokni elektronlar hosil qiladi. Har bitta elektronga esa magnit maydon ma’lum kuch bilan ta’sir qiladi. Demak, o’tkazgichga ham magnit maydon ma’lum kuch bilan ta’sir qiladi [2].
Elektr zanjir holatini elektr toki va kuchlanish ifodalaydi. Elektr zanjirlarining grafik tasviri elektr sxema deb ataladi.
O‘zgarmas tok – bu yo‘nalishi va qiymati vaqt bo‘yicha o‘zgarmaydigan tokdir. Demak, o‘zgarmas tok – bu zaryadlangan zarrachalarning tartibli bir yo‘nalishdagi harakatidir.
Elektr energiya manbai – EYuK ni qiymati, yo‘nalishi va ichki qarshiligining miqdori bilan tavsiflanadi.
Rezistordan o‘tayotgan tok bilan shu rezistorda hosil bo‘lgan kuchlanish orasidagi bog‘lanish elementning volt-amper tavsifi(xarakteristikasi), (VAT - VAX) deb ataladi.
Ideal holatda:
EYuK manbai uchun manbaning ichki qarshiligi R_ICH = 0.
Tok manbai uchun manbaning ichki qarshiligi R_ICH = ∞.
Ikki tugun oralig‘iga ketma-ket ulangan elementlardan iborat bir xil tok o‘tadigan zanjirning qismi shohobcha deb ataladi.
Kamida uchta shohobcha birlashgan nuqta esa, elektr zanjirining tuguni deyiladi.
Kontur – elektr zanjirining bir nechta shohobchalaridan o‘tuvchi berk yo‘l.
Oddiy holda elektr zanjiri uch qismdan iborat bo’ladi: energiya manbai, ste’molchi, ulovchi simlar. Lekin umumiy holda elektr zanjiri bir necha manbaiga va iste’molchilarga ega bo’lishi mumkin. Real elektr zanjiri esa yuqoridagi elementlardan tashqari ulab-uzuvchi (viklyuchatel) qurilmalari kontrol-o’lchash priborlari, himoya asboblaridan iborat bo’ladi. Faqat chiziqli elementlardan iborat zanjir - chiziqli elektr zanjiri deb ataladi.
O’zgarmas tok elektr qurilmalariga quyidagilar misol bo’la oladi: (1.1-rasm)

1. 
   1-rasm. O‘zgarmas tok elektr qurilmalari.