Muhabbatnoma

Tayanch tushunchalar: 
1.Roboti O’g’uz-Xorazm vohasidagi tarixiy joy nomi.

---

MAVZU: XORAZMIY VA UNING "MUHABBATNOMA" ASARI 
REJA:
1.
Xorazmiy hayotiga doir ma’lumotlar. 
2.
"Muhabbatnoma" asari. Asarning yaratilishi va o’rganilishi. 
3.
"Muhabbattnoma"ning xarakteri, janr xususiyatlari, obrazlar 
tasnifi. 
4.
 
"Muhabbatnoma"da ijodkorga xos badiiy mahorat.
 
5. "Muhabbatnoma"ning adabiyotimizdagi o’rni. 
Xorazmiy o’zbek dunyoviy adabiyotining yetuklik namoyandalaridan biridir. 
Adibning hayoti va faoliyati haqida ma’lumot beruvchi yagona manba o’z asari 
"Muhabbatnomadir". Adib bu asari bilan adabiyotimiz tarixida "Noma" janriga 
asos soldi. Keyinchalik bu asarga javob tariqasida " Latofatnoma", 
"Taashshuknoma , Daxnama kabi o’nlab namunalar yaratildi.
SHoirning nomi bizga noma’lum bo’lib, "Xorazmiy" uning taxallusidir. Bu 
uning xorazmlik ekanligini ko’rsatadi. SHoir XIII asrning oxiri XIV asrning 
boshlarida Xorazmda yashab ijod etgan. Xorazmiy yashagan XIII asrning 
boshlarida CHingizxon istilosining dahshatlaridan qutila boshlab, rivojlanish sari 
borayotgan davr edi. Uning yoshlik yillari Xorazmda o’tadi. Keyinchalik u SHarq 
mamlakatlariga sayohatga chiqib, turli xalqlarning hayoti bilan tanishadi, turli 
qiyinchiliklarni boshidan kechiradi. Xorazmiy Movarounnahr shaharlarida ham 
uzoq sayoxat qiladi. 1353 yilning oxirlarida Oltin O’rda xoni Jonibekning 
Sirdaryo muzofatidagi amaldorlardan biri Muhammadxojabek bilan tanishadi. U
shoirtabiat kishi edi. Xorazmiy uning iltimosiga ko’ra "Muhabbatnama asarini 
yaratdi. 
Asar o’n bitta nomadan iborat bo’lib 4,8,11 nomalar fors-tojik tilida qolgan 
8 tasi esa o’zbek tilida yozilgan. 
Asar nomalar (ishqiy shariy maktub) mas’naviy, g’azal qit’a, munojot, 
madhiya kabi janrlardan tashkil topgan bo’lub "noma"lar asarning ko’proq 
qismini tashkil etadi.Bu nomalarda shoir oshiqning ma’shuqaga bo’lgan 
intilishlarini fikr-o’ylarini, ma’shuqaning husnu jamolini tasvirlaydi. Visol 
ishtiyoqini, hijron iztiroblarini kuylaydi. Ko’pincha,sabo orqali unga salom 
yo’llaydi. Mas’naviy - esa soqiyga murojat qilib aytilgan she’rdir. U mas’naviy 
ya’ni ikkilik shaklida qofiyalanib keladi. Noma va mas’naviy o’rtasida g’azallar 
keltiradi. 

---

Asar ishqiy kechinma va tuygularni kuylovchi asardir. Unda oshiq va yor 
obrazi asosiy o’rinda turadi. . Ilohiy ishq va uni kuylash asarda yo’qdir. Asardagi 
oshiq o’z yorini har qanday pari, hur farishtalardan ortiq ko’radi. Bu yorsiz hatto 
jannatga borishni ham istamaydi. 
Ko’ngilga jondan ortiqroq keraksen, 
Pari yu hurdin ko’rkliroq sen, 
Farishta ko’rsa bo’lg’ay sizga moil, 
Sizingdek kimda bor shaklu shamoil, 
Sumansiz orazing guldir tikansiz, 
Menga duzax erur uchmoq-sensiz. 
"Muhabbatnoma" dagi yor (mashuqa) ana shunday beqiyos go’zallikka ega. 
Bu yorga bo’lgan oshiqning sadoqati esa undan ham ortiq. SHuning uchun ortiqki
u yorini hech bir narsaga hech qachon almashmaydi. Asardagi har bir noma ana 
shunday oshiqning go’zallikda beqiyos yoriga yo’llagan she’riy maktublaridir. 
Bu maktublarda yorning beqiyos go’zalligi va shu yorga bo’lgan oshiqning
ruhiy holati maktublarda zo’r mahorati bilan tasvirlanadi. Maktublardagi yor
nihoyatda go’zal, husnu jamolini hech narsaga qiyoslab bo’lmaydi. Bu go’zalikka 
tashna oshiq tinimsiz unga qarab intiladi. Lekin go’zallikda yakto yor go’zal 
bo’lish bilan birga bevafo sitamkordir. O’z oshig’ini vasliga muyassar etishni
sira xayoliga keltirmaydi. Bu ham oshiqning yuragiga o’t soladi. Oshiq va 
ma’shuq o’rtasidagi mana shu qarama-qarshilik maktublarga husun bag’ishlaydi. 
Ya’ni yor qanchalik nozlansa oshiq esa unga qarab yanada kuchliroq talpinadi
umidsizlikka tushmaydi "uzun tunning so’ngida tong otishiga ishonadi". 
Mashuqaning beqiyos go’zalligi, nozu-karashmasi, oshiqning yorga qarab umid 
bilan tinimsiz talpinaverishi maktublarni uqigan kishining ko’nglida orziqish 
hissini uyg’otadi.