Muhabbat qissa yetim

7 - 1 6
97

---

Asrorqul sam ovam i juda bahavo joyga qilgan edi. Ikki tom
b o ‘y pastda S h o ‘xsoy shovillaydi. T egirm onni k o ‘m ib yotgan 
d a ra x tz o r p a std a xuddi sa m o v arn in g sa h n id a g i gulzorga 
o ‘x shar edi. T epalikdagi c h in o r, ikki tu p sadaqayrag‘och 
to ‘rt-besh kishilik talay supalarga soya solib turardi. Supalaming 
oralariga, atrofiga anvoyi gullar ekilgan.
H aydar ota b ir tup sadarayhonga q o ‘l urib iskadi, so‘ngra 
shoxidan sindirayotgan edi, kim dir “hay, hay!” dedi. H aydar 
ota orqasiga qaradi. Shiyponda Asrorqul kulib tu ra r edi.
— A m m o-Iekin, Asrorqul, baraka top!— dedi H aydar ota 
rayhonni chakkasiga taqib. — Um ringda samovarning jo ‘mragini 
ushlam agan b o ‘lsang ham , ko‘p to ‘qim tabiat samovarchilarga 
ibrat b o ‘ladigan ish qiJibsan. Lekin choyxo'r y o ‘q-ku?
— C hoyxo‘r kechqurun keladi... Kel, o ‘tir.
— Sen kam pirga tayinlaganing u c h u n kelganim y o ‘q, 
o ‘zim cha keldim. Sendan ikki narsani so 'ra m o q c h i b o ‘ldim . 
B ittasi shuki, nega birdan sam ovarchilikni ixtiyor qilib, shu 
tufayli raislar bilan urishding dem oqchi edim , endi m ana bu 
sam ovaringni ko'rganim dan keyin, samovarga m uncha ishqing 
tushib qoldi, desam to ‘g ‘ri keladi.
— Sam ovar senga yoqdim i, axir!
— Yoqdi!
A srorqul soyning narigi yuzida otliq kelayotgan b ir bolaga 
qarab q o ‘l silkidi. Bola ham q o ‘li bilan “y o ‘q ” deb ishora 
qildi. H aydar ota A srorqulning tajang b o ‘lganini payqab:
— Q anaqa bola u ?— dedi.
— Shogirdim . Beshserkaga yuborgan edim . Beshserkalik 
A bdum ajid degan yigit urushdan yarador b o ‘Iib kelgan. Shu 
yigitni yaqin o ‘n besh kundan beri olib kelolm aym an. Ikki 
m artaba odam yuborganim da xotini unam abdi, hali darm onga 
kirgani yo‘q, uzlukadi, debdi. U ylanganiga yigirm a olti kun 
b o ‘lganda askarlikka ketib qolgan ekan... B ilm adim , bugun 
nim a vaj qildi ekan.
H aydar ota tushunolm ay:
— N im a q iïa rd in g u n i, b iro n g ap in g b o r m i d i? - deb 
so ‘radi.
— Y o‘q, uning m enga, m ening choyxo'rlarim ga gapi bor... 
R a h m a tlik U sta M o ‘m in g a k e c h a la ri ja n g n o m a . o ‘q itib
eshitganlarim iz esingda borm i? 0 ‘sha hazilakam urushlar
98

---

to ‘g‘risida lo f-q o f urilib yozilgan jangnom aga shun ch a qiziqar 
edik. M ana bu, b u tu n yer yuzini titratayotgan urush to ‘g‘risi- 
dagi jan g n o m a qiziq em asm i? U rushga borib kelgan m ana 
shunday yigitlarning har qaysisi bir jangnom a. Shuning uchun 
tum anim izning qayeriga urushdan birov kelsa darrov darak 
to pam an, oldirib kelam an.
Bu orada haligi bola ko‘prikdan o ‘tib o tn i soy bo'yiga 
b og‘ladi va o ‘zi yuqoriga chiqib keldi. U , H ay d ar ota bilan 
so ‘rashdi, so ‘ngra Asrorqulga xat berdi. A srorqul xatni tovush 
chiqarib o ‘qidi:
“ H urm atli A srorqul ota!
K echa o ‘zim b o rm oqchi edim , s h a h a rd a n m eh m o n la r 
kelib qolishdi. Biz bugun Qorashaharga borm oqchim iz. Ertaga 
kechqurun m eh m o n lar bilan birlikda xizm atingizda b o ia m iz .
0 ‘g ‘lingiz 
A b d u m a jid ” .
Asrorqul xatni o ‘qib b o ‘g‘ildi.
— M ehm onlari bilan kelaversa b o ‘lm as ekanm i? Bu bola 
m eni ertaga ham aldaydi. Q orashaharda nim a qilar ekan? Endi 
o ‘zim borm asam bo lmaydi! Siz, o ‘g‘lim , gazet-pazetingizni 
k o ‘rib, kech q u ru n n in g g ‘am ini yeng. H ay d ar, birga borib 
kelam izm i, otliq bir yarim soatlik y o ‘l.
H aydar ota k o ‘nm agandan keyin A srorqul otlanib j o ‘nadi. 
U , k o 'p rik d an o ‘tib, katta yo‘lga c h iq q a n id an s o ‘ng otga 
qam chi berdi va hayal o ‘tm ay jilg‘aga kirib k o ‘zdan yo‘qoldi. 
H a y d a r o ta u n in g k e tid a qolib a s ta -s e k in yelib y u rg an
sarg‘im tir changga qaraganicha xom ush qolgan edi, bola:
— Asli borsangiz b o 'la r edi, ota, B eshserka ham yaxshi 
j o y ,— dedi.
— Siz beshserkalikm i?
— Y o‘q. Shu yerlik, U ltarm alik.
— O ta-onangiz borm i?
— Bor. O tam E ronda, kom andir.
— 0 ‘qiysizm i?
— U rushdan keyin Moskvaga borib agronom likka o ‘qiyman. 
H ozir otaga qarashib turibman: choyxo‘rlarga gazeta, kitob o ‘qib 
beram an. Siz otaning o ‘rtoqlari H aydar otasiz-da? Sizning 
to ‘g‘ringizda ota bir gapirib bergan edilar, majlisda.
99

---

H aydar ota xijolat bo'idi: A srorqul uning to ‘g ‘risida nim a 
deb gapirishi m um kin? Buni boladan so ‘ragani o ‘ng‘aysiz- 
lanib:
— A srorqul rnajlisda gapira oladim i?— dedi.
— E-ha!..— dedi b o la .- Bultur rais yengil ishlaiga yaraydigan 
qariyalami ro'yxat qilganida otani yozmagan ekan, ota ro'yxatga 
kirmay qolgan chollami yig‘ib majlis qildi. Ota rnajlisda birinchi 
so‘zga chiqishi ekan. G apñi nim adan boshladi deng: “ Hozirgi 
vaqtda anchayin bir traktoming g‘ildiragi tom orqada zang bosib 
yotsa ham odamning g‘ashi keladi. Rais hech ishga yaramaysan 
desa, yaramas ekanman deb, kurk tovuqqa o ‘xshab yuraverasanmi 
ham m ang?” Shu majlisdayoq haligi chollar frontcha ishlaydigan 
y oshlar brigadalariga birikib oldi. O taning o ‘zi sam ovarni 
j o ‘n a s h tirib y u b o rg a n id a n k ey in k o ‘p ish q ild i. I lg ‘o r 
brigadalaming turnan yig‘inida hokim-ning kotibi otaga katta baho 
berdi: “Asrorqul ota tumanimizda eng zo‘r tashviqotchi... Ota shu 
yerda mrib Berlinga o ‘t qo‘yayotib-di” dedi.
Shu paytda A srorqulning kichik o ‘g‘li A bror kelib otasini 
so ‘radi va uyga m eh m o n lar kelganidan xabar berdi. U ning 
aytishiga qaraganda, kelgan m eh m o n lar o 'sh a A bdum ajid va 
sh ahardan chiqqan kishilarga o ‘xshar edi. H aydar o ta asta 
tushib bordi. Y o‘lakda kam pirga y o iiq d i. K am pir im o bilan 
A sro rq u ln i s o ‘radi. U ning h a ra k a ti H ay d ar o tag a g ‘alati 
tuyulib, y'uziga tikildi. K am pirning rangi oqargan, k o ‘z atrofi 
qizargan, lablari pirpirab u c h a r edi. H aydar ota t o ‘xtadi.
— A srorqul Beshserkaga ketgan edi. H a, nim a b o ‘ldi?
K am pir doka ro'm olining uchini labiga bosib, yerga qaradi
va sekin:
— A b d u m ajid lar k e ld i,— dedi.
— N im a gap?
— 0 ‘rtog‘ingizga aytm ang...
— N im ani?
K am p ir tovush chiqarm av kuyinib yig‘ladi. H aydar ota 
undan javob ololmasligiga ko‘zi vetib, shoshganicha ichkariga 
kirdi. S upada o ‘tirgan uch m eh m o n turib, xuddi bu yerda 
og‘ir kasal yotganday, H aydar o ta bilan pichirlashib so ‘rashdi.
H aydar otaning diqqati harbiy kiyim kiygan yosh yigitga 
jalb b o i d i . U h a d d a n ta sh q a ri q izargan, o ‘z in i qayerga 
q o ‘yishni bilm ayotganga o ‘xshar edi.
100

---

A bdum ajid siz b o ‘lasizmi, o ‘g ‘lim ?— dedi H aydar o ta .— 
Siz ertaga boram iz, deb xat qilgan ekansiz, A srorqul siz 
bilan gaplashgani o ‘zi ketgan edi.
— Shundoqmi? Ovora bo‘libdilar-da. Qorashaharga ketayotgan 
edik, m ehm onlar otani ko'rib o ‘tay!ik deyishdi.
Haydar ota ariq b o ‘yida yuzini yuvayotgan kampirga qaragan 
edi, A bdum ajid yana harn qizarib H aydar otaga sekin:
— Juda katta befahm lik q ild im -d a ,- dedi.
— N im a gap?
— Y odgorboyning... nobud b o ‘lg an id an b u la r bex ab ar 
ekan, to ‘g‘ri kelib kam pirdan ko‘ngil so 'rab m an ...
Haydar otaning yuragi oiziqib, tiligacha muzlab ketdi. U nima 
de^ishini bilmasdan, anchadan keyin:
— Shu aniq g a p iiä ? — dedi.
Abdum ajid uning savoliga javob berish o ‘rniga:
— E n d i b o ‘lar ish b o ‘ldi, A sro rq u l o ta g a a y tm a n g . 
Kam pim ing harn xohishi shu. Ota qarib qolgan, ko‘tarolm aydi,— 
dedi.
K am p ir kelib supaning labiga o ‘tirdi. Jim lik 
c h o ‘kdi. 
A nchadan keyin k am p ir gap boshladi.
— Asrorqul otangizga qancha ozor berdim ... Xat kelm ay 
q o ‘ygani uchun shunaqa qilib yurgan ekan.
M ehm onlar garchi bunday vaqtda kishiga hech qanday 
so‘z tasalli bera olmasligini bilishsa ham , kampirga tasalli bergan 
b o lib qo'zg'alishdi. A bdum ajid y o ia k a y otaning sam ovarini 
ko‘rib o ‘tish t o ‘g‘risida shaharlik m eh m onlarning xohishini 
so ‘ragan edi, ular m am nuniyat bilan qabul qilishdi. H aydar 
ota ularni sam ovarga boshlab bordi.
M e h m o n la r j o ‘n ab , o rad a n sal vaqt o ‘tm ay A srorqul 
keldi. H aydar ota u n i o ch iq ch e h ra b ila n qarshi olishga 
h arch an d urinsa ham , Asrorqul ziyraklik qilib.
— H a, zerikkanga o ‘xshaysan-ku,— dedi.
— Y o‘q... M e h m o n kelgan edi.
— Y o ‘lda k o 'rd im . Ertaga aniq kelishadi. Endi hovliga 
boraylik.
H aydar ota kam pirning iroda kuchiga ishonolm as, shuning 
uc h u n hozir A srorqulning unga ro ‘para b o iis h in i istam as edi; 
y o ‘l qildi.
— M ana shu supaga joy qil, birpas o ‘tiraylik... Agar birov 
m enga “qolgan um ringni dunyoni sayohat qilib o ‘tkazasanm i,
101

---

yo sh u supada o ‘tirib o ‘tk a z a sa n m i? ” desa, h ech o ‘ylab 
o ‘tirm asdan shu supani bera qol, d e r edim.
Bu gap Asrorqulga ju d a yoqdi. U, atrofga suv sepib, supaga 
jo y qildi.
— M ana, yonboshla! Supaga bunchalik ishqing tushgan 
b o ‘lsa, ovqat bo'lguncha shu yerda o ‘tiram iz... Ha, aytganday, 
s a m o v a rg a b u n c h a ish q in g tu s h d i, d egan e d in g , jav o b
b erm ab m an .
— Endi javob berm asang ham mayliga. Bilam an.
— N im a uchun ishqim tushganligini bildingm i?
— Bildim. Bu gulzor k o ‘kragingda yongan o ‘td an bino 
b o ‘lgan ekan. M en bekorchi — takasaltangni so ‘k! S o‘k m eni, 
kurk tovuq degin!
A srorqul q ah -q ah urib kuldi.
— 
M en d an ikki n a rsa n i so 'ra m o q c h i b o 'lg a n eding, 
ikkinchisi nima edi?
H aydar ota unga “ m en sendan ikki narsani so ‘ram oqchi 
b o ‘lib keldim ” deganida Y odgorboydan kelgan xatlarni ko‘zda 
tu tg an edi, hozir nim a deyishini bilm ay, shoshib qoldi.
— Ikkinchisi, endi, o ‘zing bilasan... Y odgorboydan xat 
kelm ay turgan b o is a , kam pirni shunaqa ovuntirib turganing 
h am tuzuk... kelib qolar.
A srorqul uzoqdagi k o ‘m -k o ‘k adirlarga soya solib turgan 
o p p o q bulut parchalariga qarab jim qoldi; anch ad an keyin 
chilim solib chekdi.
— Q anchadan beri xat k e lm a y d i? - dedi H aydar ota.
— A nchadan beri.
H aydar ota yer ostidan un in g yuziga qaradi; nazarida 
A srorqul yana ham qoraygan va h o zir vujudidan tu tu n chiqib 
ketayotganday ko'rindi.
— Kelib qolar, d o ‘stim , h a r xil xayollarga borm a.
A srorqulning k o ‘z atrofi qizarib, yuzida soxta tabassum
aks etdi.
— N im a xayolga b o rar edim ? Y odgorboy ovga borgani 
yo‘q, urushga boigan!.. K am piiga bildirmasang, rostini aytaman. 
K am pirga aytm a, k o ‘tarolm aydi... Q ora xat kelgan!
H aydar ota kam pirning eshitganligini aytishini ham bilmay, 
aytm asligini h am bilm ay , b ir lahza o ‘ylanib qolgan edi, 
Asrorqul: