Muayyan shevaning fonemalar tizimi (O‘zbek shevalarining fonetik xususiyatlari). Reja



Download 71,88 Kb.
bet3/4
Sana11.03.2022
Hajmi71,88 Kb.
#490176
1   2   3   4
Bog'liq
1-dars.seminar kirish,fonemalar

Undoshlar tizimi (konsonantizm).

  • O‘zbek shevalaridagi sof turkiy so‘zlarda b, d, g, h, j, k, l, m, n, p, q, r, s, t, v, x, z γ, š, č, ǯ, η undoshlari amalda bor. Ularning lingvistik tavsiflari adabiy til bilan aynidir. Shevalarimizda bu undosh fonemalar ikki pog‘onali qo‘llanadi, ya’ni palatal va vel(y)ar. Bunda old qator unlilar qurshovida undoshlar palatal (yumshoq), orqa qator unlilar qurshovida vel(y)ar Aslida bu qonuniyat adabiy tilga ham xos. Bu qoida k, g, q, γ, x undoshlariga tatbiq etilmaydi, chunki bu undoshlarda dominantlik kuchli bo‘ladi va k, g undoshlari old qator unlilarning, q, γ, x undoshlari orqa qator unlilarning so‘zda qatnashishini talab qiladi.

Misollar: kumush ~ gü:müš (Xorazm) so‘zida g undoshi qatnashgani uchun barcha unlilar old qator, qayrog‘och ~ qaraγaš (shim.o‘zb. shev.) so‘zida q, γ undoshlari qatnashganligi uchun orqa qator unli takroran kelgan. Boshqa undoshlar esa unlining xarakteriga moslashadi: beš so‘zidagi b, š undoshlari palatal, baš so‘zidagi shu undoshlar vel(y)ardir, chunki birinchisi old qator unli, ikkinchisi esa orqa qator unli atrofiga joylashgan (qattiq) tus oladi.

  • Misollar: kumush ~ gü:müš (Xorazm) so‘zida g undoshi qatnashgani uchun barcha unlilar old qator, qayrog‘och ~ qaraγaš (shim.o‘zb. shev.) so‘zida q, γ undoshlari qatnashganligi uchun orqa qator unli takroran kelgan. Boshqa undoshlar esa unlining xarakteriga moslashadi: beš so‘zidagi b, š undoshlari palatal, baš so‘zidagi shu undoshlar vel(y)ardir, chunki birinchisi old qator unli, ikkinchisi esa orqa qator unli atrofiga joylashgan (qattiq) tus oladi.
  • Lab-lab f undoshi undov va taqlidiy so‘zlarda iste’molda bor: uf, tuf , o‘zlashgan so‘zlarda esa bu undosh p, ba’zan b undoshiga moyil talaffuz qilinadi, biroq Forish shevasida f undoshi mustaqil so‘zlarda ham uchraydi: pichoq ~ fї:čaq, pul ~ ful, paxta ~ faxta, patir ~ fätir.

Download 71,88 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish