Муаммоли маруза матни молия фанидан

1-жаҳон урушига қадар иқтисодий фан эркин тадбиркорлик тамойилига асосланган ҳамда давлат молиясининг мамлакат иқтисодиётига аралашувига қарши чиқди. Ишлаб чиқариш ва тақсимотни тартибга солиш 1-жаҳон уруши йилларидаёқ амалга ошрила бошланди. Ушбу жараён 1929-1933 йиллардаги жаҳон иқтисодий таназзули даврида янада кучайди.

Дж.Кейнс назарияси.

Капиталистик ишлаб чиқаришни давлат томонидан тартибга солишнинг муҳим зарурияти сифатида вужудга келган инглиз иқтисодчиси Джон Мейнард Кейнс (1883-1946) иқтисодий таълимоти давлат молиявий сиёсатини ишлаб чиқиш ва молиявий концепциянинг шаклланишига улкан ҳисса қўшди. Кейнсча тавсиялар турли мослашувларда билан узоқ давр мобайнида кўпчилик давлатлар амалиётида қўлланилиб келинди. Дж.Кейнс молиявий концепциясининг асосида «Самарали талаб» ғояси ётади.

Дж.Кейнс ўзининг назарияси билан иқтисодиёт оғир циклли инқироз (1929-1933)ни бошдиан кечираётган ўта мураккаб шароитда чиқда ва унинг ғояларини ўзининг «Бандлик, фоиз ва пул умумий назарияси» (1936) номли асарида ёритди. Бу асарда нобарқарор ривожланиш шароитида давлатнинг иқтисодиётга аралашувининг зарурийлиги асосланган. Давлат харажатлари-нинг солиқлар ва заёмлар ҳисобига ўсиши тадбиркорлик фаолиятини жонлантириш ва миллий даромад ўсишини таъминлашга ҳамда ишсизликни бартараф этишга кўмаклашади. Ушбу мақсадга эришиш учун Дж.Кейнс фикрича, давлат ўз харажатлари даражасини кўратибгина қолмай шахсий ва истеъмолга ҳам таъсир этмоғи лозимдир.

Дж.Кейнс солиқлар ва уларнинг асосий «психологик қонун»га таъсири муаммосига алоҳида аҳамият бердики, бунга кўра, кишилар ўз эҳтиёжини даромад ўсиши суръатларидан ортмаган миқдорда оширишга мойилдирлар. Буни қуйидаги формула орқали ифодалаш мумкни:

ЖамғармаларҚСолиқларқИнвестицияларҚДавлат харажатлари.

Шундай қилиб, Дж.Кейнс монополистик ишлаб чиқариш шароитида иқтисодиётни тартибга солишга қаратлган молиянинг бутунлай янги назариясини ишлаб чиқди. 1970-йилларга қадар кўпчилик саноати ривожланган мамлакатлар молия сиёсатининг аксини кейнсча тартибга солиш назариясининг асосий ғоялари ташкил этди.