Муаммоли маруза матни молия фанидан

Капиталнинг дастлабки жамғарлиши усулларини ўрганар экан, классиклар улар таркибига биринчи навбатда молиявий усулларни – давлат харажатлари, давлат кредити ва солиқ тизимини киритди. Айнан шу усуллар капитал жамғарилишининг тез ўсишини таъминлади ва капиталистик ишлаб чиқаришнинг муттасил ўсиши учун моддий асос яратди.

Классик иқтисодчилар муҳим молиявий категория бўлмиш – солиқларга алоҳида эътибор бердилар. Солиқларнинг моҳиятини ўрганар экан, улар доимо «солиқ - барча меҳнаткашларни қўшимча эксплутация қилишнинг қуролидир», деб ҳисоблаб келдилар. Солиққа тортиш тизимини тадқиқ этишда классик иқтисодчилар кўпроқ тўғри солиқларга ва аввало, даромад солиғига эътиборни қаратди ва солиққа тортишнинг прогрессив шаклларини ёқлаб чиқди.

Давлат бюджетининг моҳиятини таҳлил қилар экан, классик иқтисодчилар «бюджетнинг асосий масаласи - унинг харажат ва даромад қисмининг ўзаро нисбати, яъни бюджет қолдиғи (тақчиллик ёки ортиқчалик)ни аниқлашдир» деб ҳисоблади ва айнан бюджет қолдиғи солиққа тортишнинг камайиши ёки оширилишини белгилашини таъкидлади.

Бироқ классик иқтисодчиларнинг «молия сиёсати таъсири остида амалга ошувчи капитал жамғарилишининг бориши билан ишчилар синфи шароити ёмонлашади» деган хулосаси асосланмай қолди. Классик иқтисодчилар давлат ва давлат молиясининг фойда, фоизлар, рента ва иш ҳақи ўртасидаги нисбатларни ўзгартира олиши имкониятларини инкор этди. Бундан ташқари классик иқтисодчилар ортиқча ишлаб чиқариш цикли инқирозларини таҳлил қилишда давлатнинг иқтисодий, шу жумладан молиявий сиёсатини бўшаштирмаслиги лозимлигини таъкидлади.

XIX аср охири XX аср бошлари марксистик ғояга қарши бўлган «юқори фойдалилик назарялари»нинг кенг тарқалиши билан хусусиятланади. Мазкур оқим молия соҳасини ҳам қамраб олди. Унинг асосчилари фикрларининг турли туманлигига қарамай меҳнатнинг қиймат назариясига қарши чиқдилар, уни харидорлар ҳоиши билан бегиланувчи баҳо таҳлили билан алмаштириш таклифини бердилар. Қатор муҳим молиявий категориялар, жумладан, давлат харажатлари ва солиқлар ушбу оқим вакиллари томонидан давлат ва хусусий шахслар ўртасида бўладиган кўп сонли битимлар сифатида талқин этилдики, бунга давлат хизматларининг юқори фойдалилиги солиқлар юқори фойдалилиги билан бевосита мутаносиблашуви лозим.