Муаммолари республика илмий-амалий конференцияси материаллари

asosida olingan koordinatsion birikmani IQ-spektridagi yutilish chastotalari, sm
-1 
Tebranish tasnifi
ν(N
H
)
(CH
2
)+
(C
N)

(CH
2
)
ν(
CO
C
) 
ν(
CO
) 

(P
=
S
) 

(P
-S
-)
Poliefir matrisaga kovalent 
immobillangan koordinatsion 
birikmaning toʻlqin uzunliklari
3339
1721
1463
1269 
1045 
731 
599 
Xulosa.
Olib borilgan tadqiqotlar natijasida rux (II) O,O-di- (2-aminoetil) 
ditiofosfatni poliefir matrisaga immobillash natijasida koordinatsion birikma sintez 
qilindi. Sintez qilingan koordinatsion birikmaning tarkibi va tuzilishi IQ-
spektroskopiya, tahlili yordamida aniqlandi. 

---

60 
Adabiyotlar roʻyxati: 
1. Суюнов Ж.Р., Тураев Х.Х., Касимов Ш.А., Джалилов А.Т. Получение сорбентов на 
основе диэтаноламина //Universum: химия и биология. - 2021. - №. 7-1 (85). -С.64-68.URL: 
https://7universum.com/ru/nature/archive/item/12059 
2. 
Касимов Ш.А., Тураев Х.Х., Джалилов А.Т. Исследование процесса 
комплексообразования ионов некоторых двухвалентных 3d-металлов с хелатообразуюшим 
сорбентом // Universum: Химия и биология: электрон. научн. журн. - 2018 №3(45). 
3. Касимов Ш. А. Тураев Х.Х., Джалилов А.Т., Чориева Н.Б., Амонова Н.Д. ИК 
спектроскопические исследование и квантово-химические характеристики азот и 
фосфорсодержащего полимерного лиганда //Universum: химия и биология. - 2019. - №. 6 (60). 
URL: http://7universum.com/ru/nature/archive/item/7400 
Mn (II) NING KARBAMID BILAN KOORDINATSION BIRIKMASINING 
SINTEZI 
Xoliyorova M.K., Boʻronova B.T., Muqimova G.J., 
Termiz davlat universiteti. 
Marganes karbonil birikmalarida oksidlanish darajalari nolga teng boʻladi. 
Bunday birikmalar kovalent bogʻlanishning donor-akseptor mexanizmi asosida hosil 
boʻladi. Bunday kimyoviy bogʻlanishning hosil boʻlishida elementlar oʻzlarining 
boʻsh d-orbitallariga, karbonil molekulasidagi bogʻlanishda ishtirok etmagan elektron 
juftlarini joylashtiradi. Bu elementlarning odatdagi sharoitda barqaror boʻlgan sariq 
rangli Mn(CO)
10 
tarkibli oson haydash mumkin boʻlgan karbonil birikmalari ma’lum. 
Marganesni past valentlik namoyon qiladigan birikmalari ichida ikki valentli 
birikmalari eng koʻp tarqalgan. Birikmalarning koʻpchiligi suvda yaxshi eriydigan 
moddalardir. Marganes (II) tuzlari suvda erishi natijasida [Mn(H
2
O)
6
]
+2
tarkibli 
akvakomplekslar hosil qilib dissotsilanadi. Marganes(II)- oksid va marganes 
gidroksidi kimyoviy xossalari jihatidan amfoter moddalardir [1]. 
Turli kislata qoldiqlari tutgan marganes va ruxni karbamidli komplekslarini 
termik parchalanishini kuzatish natijasida Δν=ν(CO)komp.- ν(SO)karb. qanchalik 
yuqori boʻlsa, termik barqarorlik ham shunchalik yuqori va metall-ligand bogʻ 
shunchalik mustahkam boʻlishi aniqlangan. Rux va marganes xloridlar eng yaxshi 
akseptorlar deb topildi [2]. 
Mn(II) suksinatining karbamid bilan aralash ligandli kompleks birikmalari 
sintezi. 
2.16 gramm MnC
4
H
4
O
4
·2H
2
O. (0,01 mol) oʻlchab olib, uni havonchaga solindi 
va hovoncha dastagi bilan aralashtirib, ustiga 1,2 gr karbamid qoʻshib, hovoncha 
dastagi yordamida 3 soat davomida aralashtirildi. Vaqti - vaqti bilan skalpel 
yordamida hovoncha sirtlarida yopishgan modda qirib tushirilib turildi. Shu tariqa 3 
soat davomida aralashtiriladi va hosil boʻlgan aralashmani olib, analizga tayyorlandi. 
IQ-spektrlarning keltirilgan qiymatlaridan koʻrinib turibdiki, sintez kilingan 
birikmalarda koordinatsiyalangan atsetamid molekulalaridagi C=O bogʻning valent 
tebranishlari chastotasi mos ravish - da 5-14 sm
-1
va 7-24 sm 
-1
ga kamaygan, C-N 
guruhning valent tebranishlar chastotasi 5-30 sm
-1
va 6-30 sm
-1
ga oshgan, bu esa 

---

61 
karbamid markaziy ion bilan karbonil guruhining kislorod atomi orqali 
koordinatsiyalanishini koʻrsatadi. 
Olingan koordinatsion birikmalarda organik ligandlarning markaziy atom bilan 
koordinatsiyalanish IQ-spektri yordamida oʻrganildi. Erkin karbamid va uning 
koordinatsion birikmalarining yutilish chiziqlarini taqqoslash natijasida ν
(C=O) 
bogʻining valent tebranishlar chastotasi 18 - 70 sm
-1
ga pasayishi ν
(C-N)
bogʻining 
valent tebranishlar chastotasi esa 18-25 sm
-1
ga oshganligi aniqlandi. Adabiyotlardan 
ma’lumki, 
bunday 
holat 
amid 
molekulalarining 
kislorod 
atomi 
orqali 
koordinatsiyalanganligidan dalolat beradi.