Муаммолари республика илмий-амалий конференцияси материаллари

МИС ФТАЛОЦИАНИН ПИГМЕНТИНИНГ ВОЛЬТ-АМПЕР 
ХОССАЛАРИ ТАДҚИҚОТИ 
Шукуров Д.Х., Тураев Х.Х., Болтаев Н.С., Турдимуродов О.Б.,
Термиз давлат университети 
 
Фталоцианинларга асосланган органик яримўтказгичларнинг энг муҳим 
афзалликлари уларнинг яхши оптик ва электрик хусусиятлари, ишлаб чиқариш 
қобилиятининг мавжудлиги, экалогик тоза атроф муҳитга салбий таъсири 
йўқлиги ва иқтисодий тежамкорлиги келажакда улар асосида кўплаб янги 
илмий тадқиқот йўналишларининг очилишида мухим аҳамиятга касб этади [1]. 
Органик яримўтказгичларнинг заряд ташувчилари уларнинг молекуласидаги п-
н ўтишнинг мавжудлиги яъни, электрон ёки ковакларнинг мавжудлиги билан 
изоҳланади [2]. Фталоцианинларда эса заряд ташувчилар делокализация 
қилинган π -электронларнинг қўзғалиши натижасида ҳосил бўлади. 
Фталоцианинларда заряд ташувчиларни ҳосил қилиш учун зарур бўлган 
активланиш энергияси молекуладаги делокализация сонининг кўпайиши билан 
камаяди ва бу ҳудди иссиқлик энергияси тартибида бўлиши мумкин [3]. 
Қуйидаги 1 ва 2-расмларда мис фталоцианин моддаси асосида ҳосил 
қилинган контактда ДТ 9205А мултиметр ёрдамида 15 кун давомида қувват 
чиқишини (mV) ва (mА) ларда ўлчаш орқали олинган қийматлар келтирилди. 

---

379 
0
100
200
300
400
500
600
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14 15
К
уч
л
ан
и
ш
, (m
V
)
Вақт, (кун)
1-Расм. Мис фталоцианин бўёқ моддаси асосида ҳосил қилинган контактнинг 
қувват чиқиши (mВ) 
Металл фталоцианин асосидаги бўёқ молекулаларининг ёруғликни ютиш 
хусусиятларини синовдан ўтказиш давомида мис фталоцианин моддасининг 10 
% ли эритмасидан фойдаланилди. Яримўтказгич мис фталоцианин моддасини 
диметил формамиддаги эритмасини шаффоф шиша пастинка ёрдамида контакт 
ҳосил қилиб қувват чиқишини яъни, кучланиш ва ток кучи қийматларини 
ўлчашдан мақсад, бу биз тавсия этаётган яримўтказгич пигментларнинг 
фотоэлектрик ва вольт-ампер хусусиятлари турғунлигини ўрганиш жуда муҳим 
ҳисобланади. 
Бизнинг ўлчовларимиз давомида кунлик ов-ҳаво шароитига ва куннинг 
қисмига қараб қувват чиқиши кучланиш ва ток кучи қийматлари ўзгариб 
турарди шуни ҳисобга олиб куннинг хар-ҳил қисмида ўлчовлар олиниб 
уларнинг ўртача қийматлари келтирилди.
 
0
10
20
30
40
50
60
70
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14 15