Муаммолари республика илмий-амалий конференцияси материаллари

2-jadval 
2-prapanolbenzimidazol va uning asosidagi komplekslarning
IQ-spektrlaridagi asosiy tebranishlar (sm
-1
) 
Soedinenie 

As
(R-NH
2
) 

S 
(NH) 

(CH) 

(C=N) 

(C=C) 

(C
alif
-N) 

(N-M) 
L 
3420 
3280 
3030 
1610 
1480 
1455 
1280 
1235 
- 
[Co(L)
2
]
2
·2H
2
O 
3400 
3300 
3240 
3020 
1610 
1430 
1480 
1250 
578 
[Cu(L)
2
]
2
·2H
2
O 
3351 
3197 
3029 
1598 
1442 
1486 
1184 
467 
Oʻtkazilgan fizik-kimyoviy tadqiqotlar natijalari asosida sintez qilingan 
kompleks birikmalarda metall ioni bilan ion bogʻlanish orqali bogʻlanib ikkita olti 
a’zoli halqani hosil qilganligi, 2-prapanolbenzimidazolning ikkita molekulasidagi 
endotsiklik azot atomi bilan koordinatsiyaga uchraganligi aniqlandi. 
 
3d-METALL ASETILATSETONATLARINI ASETAMID BILAN 
KOMPLEKS BIRIKMALARINI OʻRGANISH 
Sultonova S.F, Nuralieva G.A. 
Oʻzbekiston Milliy Universiteti, Toshkent 
E-mail: [e-mail] 
Atsetilatsetonatlarning organik kislotalarning amidlari bilan oʻzaro ta’sirida 
aralash ligand komplekslari hamda β-diketon karbonil guruhining aminokislota 
amidlari bilan kondensatsiyalanish mahsulotlari hosil boʻlishi mumkin. Shunday 
qilib, mis(II) [1] va kobalt(II) [2] uchun atsetilatsetonning asetamid (L) bilan 
komplekslar birikmalari olindi. Ushbu ishning maqsadi olingan mahsulotlar 
kobalt(II), nikel(II), mis(II) va rux(II) atsetilatsetonatlarning asetamid bilan spirtli 
muhitdagi oʻzaro ta’sirini oʻrganish, shuningdek, ularning tarkibi va tuzilishini 
oʻrganishdan iborat. 
Kimyoviy tahlil natijalaridan (1-jadval) koʻrinib turibdiki, mis (II), nikel(II) va 
rux(II) uchun, metall - asetamid - atsetilasetonat 1:1:1, va kobalt uchun - 1:2:1, 
tarkibli birikmalardir. Bundan kelib chiqadiki, asetamid ham atsetilatsetonat ham 
yakka zaryadlangan anionlar rolini oʻynaydi. Bunda turli kislotalar tuzlarining 
asetamid bilan oʻzaro taʼsirida boʻlgani kabi, kobalt ham atmosfera kislorodi bilan 
Co(II) dan Co(III) gacha oksidlanadi. 
IQ-spektrlari tahlili (1-jadval) shuni koʻrsatadiki, barcha olingan komplekslar 
uchun erkin asetamid spektri bilan solishtirganda, “amid II” yutilish zonasi 
intensivligini oʻzgartirmasdan uning chastotasini oshiradi. “Amid III” tasmasi uning 
intensivligini shunchalik pasaytiradiki, uni butunlay ajratib boʻlmaydi. “Amid IV” 
bandining chastotasi kamayadi. “Amid I” chizigʻi atsetilasetonat anionining tebranish 
chizigʻi bilan ustma-ust tushadi. Adabiyot ma’lumotlariga koʻra [3], amid 
chiziqlaridagi bunday oʻzgarish asetamidning kislorod va azot atomlari ishtirokidagi 

---

42 
bidentant koordinatsiyasiga mos keladi. Barcha komplekslar spektrlarida taxminan 
2100 sm
-1
mintaqada juda kuchli yutilish zonalari kuzatiladi, bu esa avvalroq 
koʻrsatganimizdek [3], azot va kislorod atomlari ishtirokida toʻrt a’zoli halqa hosil 
boʻlishidan va asetamid deprotonlanishidan kelib chiqadi. Boshlangʻich 3d-metall 
atsetilasetonatlar va ularning asetamid bilan komplekslari uchun atsetilasetonat 
ionining tebranishlari tufayli IQ spektrlaridagi yutilish zonalari juda yaqin. Shuning 
uchun 3d-metall atsetilatsetonatlarning asetamid bilan oʻzaro ta’siri atsetilasetonat 
ionining koordinatsiyasini oʻzgartirmaydi. 
Sintezlangan birikmalarning elektron spektrlarida chiziqlar holati mis(II) va 
nikel(II) komplekslarining tekis-kvadrat tuzilishiga va kobalt(III) kompleksining 
oktaedral tuzilishiga mos keladi [4]. Ushbu taxminlar magnit momentlarni oʻlchash 
ma’lumotlarini tasdiqlaydi. Cu(L)(Acac) uchun μ
ef
=1.8 M.B., nikel (II), rux (II) va 
kobalt (III) komplekslari diamagnitdir. 
Termogravimetriya ma’lumotlaridan shu aniqki, faqat mis kompleksi uchun 
termogravigrammalarning dastlabki ikkita ta’siri endotermikdir, boshqa barcha 
ta’sirlar ekzotermik boʻlib, bu molekulaning organik qismining bir vaqtning oʻzida 
yonishi bilan komplekslardagi kimyoviy bogʻlanishlarning uzilishiga toʻgʻri keladi. 
Kompleks hosil qiluvchi kationga qarab, hosil boʻlgan komplekslarning termal 
barqarorligi ketma-ket quyidagicha joylashtirilishi mumkin: 
Nі
2+
> Zn
2+
> Cu
2+
> Co
3+