Муаммолари республика илмий-амалий конференцияси материаллари

Адабиётлар рўйхати 
1. Красногорская Н.Н., Рабдикеева А.Р. Экстракция средних нефтяных фракций. - М.: 
Химия, 1989, - 72 с. 
2. Л.Альдерс. Жидкостная экстракция. Пер. с англ. - М.: Изд.ИЛ, 1962, - 258 с. 

---

262 
OQOVA SUVLAR TARKIBIDAGI MIKROELEMENTLARNI ANIQLASH 
Kasimov Sh.A., Tillayev X.R., Qurbonov F.B.
Termiz davlat universiteti. 
 
Suv tarkibini nazorat qilish uchun analitik usullarning butun arsenali va 
tahlilning fizik-kimyoviy usullari, ayniqsa atom-absorbsiya, emissiya spektri, 
rentgen-spektroskopiya va boshqa usullar muvaffaqiyatli qoʻllaniladi.Tahlil usullari 
orasida yadro fizikasi usullari, xususan, neytron-aktivatsiya usuli yuqori sezuvchanlik 
va koʻp elementli aniqlash bilan tavsiflanadi. [2.1]. 
Tabiiy va chiqindi suvlarni tahlil qilishda yuqori tezlik va yaxshi aniqlikka ega 
boʻlgan atom-absorbsion spektroskopiyasi usulining suvni tahlil qilishning koʻplab 
usullaridan afzalligi uning yuqori selektivligi, elementlarni aniqlashning past 
chegaralari, tahlil uchun namuna tayyorlash uchun qulay boʻlsada, atom-absorbsion 
tahlili usulini barcha afzalliklari bilan universal deb hisoblamaslik kerak, boshqa 
ma’lum boʻlgan tahlil usullarini ham oʻz afzalliklari mavjud. [1.101]. 
Surxondaryo daryosiga tushadigan Shar gʻun gidravlik uchastkasida olingan suv 
namunalaridagi muallaq toksik elementlari ulushi, Surxon suv omboridan 
chiqqanidan keyin olingan namunalarga nisbatan sezilarli darajada yuqori ekanligini 
neytron-aktivatsiya usulida koʻrish mumkin. Shar gʻun suvida 20-40% Hg, Fe, Co, Ni 
suspenziya sifatida va nisbatan katta fraktsiyada (>0,85 mkm) koʻchib oʻtadi. 
Dispersli fraksiya (>0,12) shaklida koʻchib yuruvchi toksik elementlar ulushi oʻrtacha 
2-10% ni tashkil qiladi, kolloid fraktsiya past, oʻrtacha 5-15%. Kollektordagi dinamik 
jarayonlarning sekinlashishi tufayli uning tubida toʻplangan HM fraktsiyalari 
choʻkadi. Suv omboridan olingan daryo suvi namunalarida ohak tarkibida toksik 
moddalar ulushi sezilarli darajada kamayadi. Eritilgan fraktsiyada simob va xromning 
asosiy miqdori anion shaklda oʻtadi. Co, Zn, Fe va Cr lar kation shaklida oʻtishga 
xosdir. [2.5]. 
Tadqiqot mis sulfat (0,05 N, pH=3,5-3,8), nikel (0,1 N, pH=6,5), kobalt (0,1 N, 
pH=5,5), rux (0,1 N, pH) eritmalaridan static sharoitda Oʻtkazildi. =5,5), kadmiy (0,1 
N, pH=5,5). Dastlabki va muvozanatli eritmalar, ulardagi metal kationlarining 
miqdori spektrofotometrik usulda tahlil qilindi. Metall ionlarining miqdori 
boshlangʻich va muvozanat konsentratsiyasi oʻrtasidagi farqdan hisoblab chiqilgan. 
Ion almashtirgichlarning eritmalar bilan aloqa qilish muddati 2 soatni tashkil etdi, 
eritmalarning pH qiymati potentsiometrik usul bilan aniqlandi. Olingan tadqiqot 
natijalari Dowex va Chelex sanoat namunalari bilan oʻxshash ion almashtirgich bilan 
solishtilganligi oʻrganildi. [3.2] 
Oqova suvlarni taxlil qilishda Bir biriga yaqin namunalarni tahlil qilishda, har 
qanday kimyoviy elementni toʻgʻridan-toʻgʻri aniqlash kerak boʻlganda, atom-
absorbsion spektroskopiyasi usuli natijalar aniqligi yuqoriligi hamda neytron-
aktivatsiya usuli, potentsiometrik usul, spektrofotometrik, titrametrik, gravimetrik 
usullari aniqlanayotgan elementlarning nisbatan yuqori konsentratsiyasi boʻlgan 

---

263 
taqdirda, turli tarkibga ega boʻlgan namunalarni tahlil qilishda muvaffaqiyatli 
qoʻllanilishi mumkin. 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1.А.В.Карякин, И.Ф.Грибовская,. Методы оптической спектроскопии и люминесценции 
в анализе природых источных вод. Москва. Химия. 1987. 101с 
2.Тиллаев Х.Р., Тураев Х.Х., Кулмаматов Р.А., Эшкурбанов Ф.Б. Формы миграции 
токсичных элементов в воде р. Сурхандарьи // Universum:научн. журн. 2019. № 12(69). 5с 
3.Тиллаев Х.Р., Холбоев О.З. Спектрофотометрические методы определения ионов 
тяжелых токсичных металлов в водах Сурхандарьи // Universum: химия и биология : 
электрон. научн. журн. 2021. 5(83). 2c