Муаммолари республика илмий-амалий конференцияси материаллари

1-(4-SULFO-1-NAFTILAZO)-2-NAFTOL-6,8-DISULFOKISLOTANING 
UCHNATRIYLI TUZINI ANALITIK KIMYODA QOʻLLANILISHI 
Turabov N.T., Todjiyev J.N., Suyunova S.R.,
Oʻzbekiston Milliy universiteti 
 
Bugungi 
kunda 
mamlakatimizdagi 
sanoat 
oqava 
suvlaridan, 
sanoat 
chiqindilaridan, rudalar tarkibidan, rangli, ogʻir va nodir metallar ionlarini ajratib 
olish dolzarb muammolardan biri hisoblanadi. Sanoatda ishlab chiqarish 
samaradorligini cheklovchi bir qancha mavjud muammolarni, bartaraf etishda, jiddiy 
toʻsiqlardan biri bu sanoat chiqindilari, texnologik eritmalar va oqava suvlarining 
murakkab kimyoviy tarkibi hamda ishlatiladigan reagentlarning quvvati va 
selektivligining yetarli emasligidir. Maʼlumki, ogʻir va zaharli metall ionlarining 

---

204 
mikro va makromiqdorlarini aniqlashda asosan, optik analiz usullaridan ayrim 
azoreagentlar va ularning hosilalari muhim oʼrin egallaydi.
1-(4-sulfo-1-naftilazo)-2-naftol-6,8-disulfokislotaning uchnatriyli tuzi turli xil 
metall ionlari bilan maʼlum xossali barqaror kompleks birikmalar hosil qilishi sababli 
muhim ahamiyat kasb etadi. Bundan tashqari bu reagent azoboʼyoqlar tarkibidagi 
elektronodonor guruhlar va boshqa funksional guruhlarni aniqlashda juda sezgir 
hisoblanadi, agarda elektronoaktseptor guruxlar (-Cl;-Br;-O;-N;-OH va boshq.) tutsa 
unda tanlab taʼsir etuvchanlik xususiyati yaxshilangan boʼladi. Bir vaqtning oʼzida 1-
(4-sulfo-1-naftilazo)-2-naftol-6,8-disulfokislotaning trinatriy tuzi ham elektronodonor 
ham elektronoaktseptor guruhlar saqlasa aniqlanayotgan reagentning rangi aniq 
koʼrinadi va kompleksning analitik va metrologik tavsiflarini yaxshilangani koʼriladi. 
Bunda reagentning tanlab taʼsir etuvchanligi va sezgirligi birmuncha oshadi. Optik 
analiz metodi yordamida organik oksiazoreagentlarni metall ionlari bilan hosil qilgan 
kompleks birikmalarini aniqlashda keng qoʼllash mumkin. 
Ushbu ilmiy ishda hozirgi davr talablariga javob beradigan yangi analitik 
reagentlardan biri 1-(4-sulfo-1-naftilazo)-2-naftol-6,8-disulfokislotaning uchnatriyli 
tuzining turli fizik-kimyoviy tavsiflarini hamda baʼzi nodir, rangli, ogʻir va zaharli 
metallar bilan kompleks hosil qilish jarayonlarini oʼrganish va ular asosida baʼzi 
metallarning mikromiqdorlarini aniqlash uslublarini ishlab chiqish, fizik-kimyoviy 
tavsiflarini aniqlash, sanoat qotishmalarining standart namunalari va tabiiy obʼektlar 
tarkibidan aniqlash nazariy va amaliy jihatdan muhim ahamiyatga ega hisoblanadi.
1-(4-sulfo-1-naftilazo)-2-naftol-6,8-disulfokislotaning uchnatriyli tuzi spirt, suv 
va boshqa organik erituvchilarda yaxshi eriydi va qizgʻish - binafsha rangli eritmani 
hosil qiladi. 
1-(4-sulfo-1-naftilazo)-2-naftol-6,8-disulfokislotaning uchnatriyli tuzini kvant-
kimyoviy hisoblashlari olib borildi. Olib borilgan tadqiqotlar natijasida reagent 
molekulasi tarkibida mavjud boʼlgan N, S, O atomlaridan qaysi biridan bogʻlanish 
ketishining nazariy ehtimolligi yuqori ekanligi aniqlandi.
Аnaliz jarayonida metall ionlarining 1mg/ml li standart eritmasi, 0,05% - li 1-
(4-sulfo-1-naftilazo)-2-naftol-6,8-disulfokislotaning trinatriy tuzi reagenti va bufer 
eritmalaridan foydalanildi. 
Tajriba natijalari spektrofotometr va pH metr (pH/mv/TEMP Meter P25) da 
oʼlchandi.
1-(4-sulfo-1-naftilazo)-2-naftol-6,8-disulfokislotaning 
uchnatriyli 
tuzi 
reagentini sezgirligini aniqlash maqsadida turli xil metall ionlari bilan sifat 
reaksiyalari oʼrganildi. Kompleks birikma hosil qilish uchun 50,0 ml li kolbalarga pH 
i turli xil boʼlgan universal bufer eritmadan 10,0 ml dan, 0,05 % li 1-(4-sulfo-1-
naftilazo)-2-naftol-6,8-disulfokislotaning uchnatriyli tuzi va titri 50 mkg/ml boʼlgan 
metall ionalarini ishchi eritmasidan 1,0 ml dan olindi. Hosil boʼlgan kompleks 

---

205 
birikmalarni rang oʼzgarishi solishtirma eritmaga (metall ionlari boʼlmagan eritma) 
nisbatan kuzatildi. Tajriba natijalari jadvalda keltirildi.