Муаммолари республика илмий-амалий конференцияси материаллари

KARBAMID, FORMALDEGID VA DIFENILKARBAZON ASOSIDA 
OLINGAN XELAT HOSIL QILUVCHI POLIMER-IONIT TAHLILI 
Yulchiyeva M.Gʻ., Turayev X.X.*, Kasimov Sh.A.*, Xudoyberdiyev B.B. 
Termiz muhandislik-texnologiya instituti 
Termiz davlat universiteti* 
Texnika va ishlab chiqarish rivojlangan bugungi davrda, Respublikamizda 
metallarni qayta ishlash korxonalaridan chiqayotgan
 
oqava suvlar tarkibidagi ogʻir 
metallarni eritmalardan tozalashda qoʻllaniladigan sorbentlar ishlab chiqarishga 
alohida e’tibor qaratilmoqda. 
Xelat hosil qiluvchi sorbentlar, sintezi yordamida oraliq metallarni eritmalardan 
kompleks hosil qiluvchi sorbsion usullar yordamida ajratish, kimyo sanoatining 
asosiy vazifalaridan biridir [1]. Yuvish va chiqindi suvlardan ogʻir, rangli va 
qimmatbaho metallar ionlarini sorbsion usulda ajratib olish bugungi kunda 
asbobsozlik, mashinasozlik, rangli metallurgiya kabi tarmoqlarning eng dolzarb 
muammolaridan biridir. [2]. 
Hozirda ion almashinuvchi, kompleks hosil qiluvchi polimerlar va polimer 
matritsalarning katta assortimenti ishlab chiqilgan. Ma’lumki, bu kabi ionitlarni 
olishning 
sanoat 
usullari 
turli 
funksional 
guruh 
tutgan 
monomerlarni 
polikondensatsiyalash, polimerlash va sopolimerlash hisoblanadi [3]. Polimer 
ligandlar gidrometallurgiyada turli metall ionlarini konsentrlashda, tarkibida ogʻir 
metall ionlari boʻlgan chiqindi eritmalarni zararsizlantirishda sorbent sifatida keng 
qoʻllaniladi 
Xelat hosil qiluvchi ionitlar tarkibida eritmadagi elementlar ionlari bilan xelatli 
komplekslar hosil qilib ta’sirlashish qobiliyatiga ega boʻlgan kimyoviy faol 
funksional analitik guruhlar borligi bilan alohida ahamiyatga ega [4]. Gadjieva S.R. 
va 
boshqalar 
tomonidan 
malein 
angidridning 
stirol 
bilan 
sopolimerini 
rubeanovodorod kislota bilan modifikatsiyalab, yangi polimer ligand sintez qilingan 
[5; 36-b.] p-krezol va melaminni formaldegid bilan 2:1:3 mol nisbatda 2 M HCl 
ishtirokida kondensatsiyalash yoʻli bilan polimer sintez qilingan. Olingan 
polimerning element analizi, IQ- va YaMR-spektrlari oʻrganilgan [6]. 
Avvalgi tadqiqotlarning davomi sifatida, tarkibida azot kislorod, azot boʻlgan 
kompleks hosil qiluvchi sorbent karbamid formaldegid va difenilkarbazonning 
(KFDFK) polikondensatsiyalanish reaksiyalari asosida polimer ionit sintez qilindi. 
KFDFK asosida olingan polimer hosil qiluvchi ionitning mikroskopik tuzilishi 
(karbamid, formaldegid va difenilkabazon), skaner elektron mikroskop (SEM) 
yordamida oʻrganilgan (foto, elementar tahlil). 250 mkm qalinlikda olingan (1-
2rasm). 
Rasmlardan koʻrinib turibdiki, olingan polimer ionit gʻovak tuzilishiga ega 
boʻlib, ularning sirtida mikrogʻovaklar mavjud. Bundan koʻrinadiki hosil boʻlgan 
polimer ionitning sorbsion qobiliyati ancha yuqori ekanligini koʻrsatadi. Quyidagi 

---

171 
rasmda KFDFK polimer ionining elektron mikroskopini skanerlash natijalari 
koʻrsatilgan.