Муаммо ва ечимлар республика илмий-амалий конференция материаллари инновационные подходы в повышении

ходимлар сони, индикаторлар сони ва б. 
Бошқарилмайдиган омиллар - раҳбар қарорига боғлиқ бўлмайди, яъни раҳбар бу 
омиллар қийматини ўзгартира олмайди, фақат уларнинг таъсирини эътиборга олиши зарур.
масалан: масофа, қўшимча топшириқ, саломатлик, рақобатчи муассасалар ва б. 
Қарор қабул қилувчи шахснинг омиллар қиймати ҳақида огоҳлигига қараб омиллар 
қуйидаги кўринишларда бўлиши мумкин: 
•
Аниқ омиллар (детерминистик) ­ аниқ қийматлари маълум бўлган омиллар. 
•
Тасодифий омиллар (стохастик) ­ аниқ қийматлари номаълум, лекин қабул қила 
оладиган қийматлари ва уларнинг эҳтимоли маълум омиллар 
•
Ноаниқ омиллар ­ аниқ қиймати ҳам, қабул қилиши мумкин бўлган қийматлари ҳам 
номаълум омиллар. 
Омиллар 
Аниқ 
Тасодифий 
Ноаниқ 
Ички 
Мактаб 
ўқув 
юкламалари 
хажми, битирувчи 
сони 
Синфдаги 
ўқувчиларнинг 
қониқарсиз 
баҳолилар фоизи 
Ўқувчилар 
бетоблиги, 
турли 
бахтсиз ҳодисаларга 
учраши 
Ташқи 
Мактабнинг 
аттестация, 
аккредитациядан 
ўтиши 
Битирувчи­
ларниинг ўқишга 
кириши. 
Мактабнинг табиий 
офатларга учраши
Умум таълим мактаблари раҳбарлари ва педагогларининг қарорлар қабул қилишдаги 
ёндашувларини қуйидагича классификациялаш мумкин. 
•
Интуитив ёндашув: Бирор бир таҳлил ўтказмай, ички бир туртки асосида қарор 
қабул қилиш (кам ўрганилган). 
•
Мантиқий ёндашув: Тажриба ва содда мантиққа асосланиб қарор қабул қилиш (кўп 
вақт талаб этмайди, аммо консерватив усул ҳисобланади) 

---

Ўқитувчининг касбий компетентлилигини оширишда инновацион ёндашувлар: муаммо ва ечимлар 
32 
•
Рационал ёндашув: Чуқур ва ҳар томонлама аналитик тахлилга асосланган қарор 
қабул қилиш (энг қиммат усул бўлса ҳам ­ энг сифатли қарорлар). 
Юқорида зикр этилган фикларни умумлаштирсак, таълим тизимини бошқариш мураккаб бир 
жараён яъни тизим эканлиги маълум бўлади. Бу тизимни мақбул бошқариш учун янада 
кўпроқ изланишлар ва илмий­тадқиқот ишларини олиб бориш лозимлиги замон талаби 
эканлигини унутмаслигимизга чорлайди. 
MALAKA OSHIRISH TIZIMIDA INNOVATSION METODLARNI QO‘LLASH-
TA’LIM SIFATINI OSHIRISH OMILI 
DAVLETOV R., XorazmVXTXQTMOHM katta o‘qituvchisi 
Ta’lim­ tarbiya faoliyatining mazmuni, maqsad va vazifalari davrlar o‘tishi bilan kengayib 
borishi natijasida uning shakl va usullari ham takomillashib bormoqda. Kattalar ta’limiga yangicha 
yondashuv­maktab ta’limini yangilash omili ekanligi shubhasizdir.Chunki o‘qituvchi o‘zi ishtirok 
etgan va o‘zi ixtiro etgan narsalarni ko‘proq yodida saqlaydi. O‘qituvchi­ tinglovchilarni ta’lim 
jarayonining faol ishtirokchisiga aylantirish dolzarb muammo ekanligini hisobga olib,darslarda 
innavatsion texnologoyalarni qo‘llash hozirgi kun talabidir. Interfaol metodlarning turli shakl va 
usullarini darslarga olb kirish­ dars samaradorligi omilidir. 
Interfaol metod­ta’lim jarayonida tinglovchilar hamda o‘qituvchi o‘rtasidagi faollikni oshirish 
orqali tinglovchilarning bilim, ko‘nikmalarini o‘zlashtirishini faollashtirishga, shaxsiy sifatlarini 
rivojlantirishga xizmat qiladi. Interfaol metodlarni qo‘llash dars samaradorligini oshirishga yordam 
beradi. Interfaol ta’limning asosiy mezonlari: norasmiy bahs­munozaralar o‘tkazish, o‘quv 
materialini erkin bayon etish va ifodalash imkoniyati, ma’ruzalar soni kamligi, lekin seminarlar soni 
ko‘pligi, tinglovchilar tashabbus ko‘rsatishlariga imkoniyatlar yaratilishi, kichik guruh, katta guruh,
jamoa bo‘lib ishlash uchun topshiriqlar berish, yozma ishlar bajarish va boshqa metodlardan iborat 
bo‘lib ular ta’lim­tarbiyaviy ishlar samaradorligini oshirishda o‘ziga xos ahamiyatga ega. 
Hozirda ta’lim metodlarini takomillashtirish sohasidagi asosiy yo‘nalishlardan biri interfaol 
ta’lim va tarbiya usullarini joriy qilishdan iborat. Barcha fan o‘qituvchilari dars mashg‘ulotlari 
jarayonida interfaol usullardan borgan sari kengroq foydalanmoqdalar. 
Intarfaol usullarni qo‘llash natijasida o‘quvchilarning mustaqil fikrlash, tahlil qilish, 
xulosalar chiqarish, o‘z fikrini bayon qilish, uni asoslagan holda himoya qila bilish, sog‘lom 
muloqot, munozara, bahs olib borish ko‘nikmalari shakllanib, rivojlanib boradi.Bularni malaka 
oshirish tizimida qo‘llash tinglovchilarga yaqindan yordam beradi. 
Bu masalada amerikalik psixolog va pedagog B. Blum bilish va emotsional sohalardagi 
pedagogik maqsadlarning taksonomiyasini yaratgan. Uni Blum taksonomiyasi deb nomlanadi. 
(Taksonomiya – borliqning murakkab tuzilgan sohalarini tasniflash va sistemalashtirish nazariyasi). 
U tafakkurni bilish qobiliyatlari rivojlanishiga muvofiq ravishdagi oltita darajaga ajratdi. 
Unga ko‘ra tafakkurning rivojlanishi bilish, tushunish, qo‘llash, tahlil, umumlashtirish, 
baholash darajalarida bo‘ladi. Shu har bir daraja quyidagi belgilar hamda har bir darajaga muvofiq 
fe’llar namunalari bilan ham ifodalanadi, jumladan Ta’limni isloh qilish va rivojlantirishga 
qaratilgan hukumat qarorlarining negizida barkamol avlod tarbiyasi asosiy vazifa sifatida 
qaralmoqda.Umumiy dunyoqarashni belgilab beruvchi faol hayotiy pozitsiya ko‘nikmasi yetarli 
darajada shakllantirilmasa, mustaqil davlatning talab va ehtiyojlariga mos keladigan komil insonni 
tarbiyalab voyaga yetkazish muammosi to‘liq hal bo‘lmaydi. 
1. Axborotni boshqarish 
Axborot qabul qilish va uni bildirish: o‘quvchilar tekshirish, o‘qish, yozish, tinglash, 
gaplashish, savol berish, grafik va boshqa so‘zlashuvdan tashqari kommunikatsiya jarayonlari orqali 
axborotni qabul qilish va uni bildirishni bilishlari lozim. 

---

Ўқитувчининг касбий компетентлилигини оширишда инновацион ёндашувлар: муаммо ва ечимлар 
33 
2. Shaxsiy o‘sish 
Markazlashtirish: o‘quvchilar ong va tanani markazlashtish uchun hordiq chiqarish, to‘g‘ri 
nafas olish va fikrlarini tasvirlab berish kabi qobiliyatlarni qo‘llash imkoniyatiga ega bo‘lishlari 
kerak. 
Jismoniy sog‘liq: o‘quvchilar to‘g‘ri tuzilgan diyetalar, kerakli mashg‘ulotlar va turmush tarzi 
orqali jismoniy sog‘liqlarini ushlab turish qobiliyatiga ega bo‘lishlari kerak. 
3.Insonlararo fikrni bildira olish: oq’uvchilar o‘z istak­tilaklarini, hissiyotlarini va fikrlarini 
boshqarishlarning huquqlariga putr yetkazmagan holda erkin bildira olishlari kerak. 
Erkinlik: o‘quvchilar o‘zlari va boshqalar haqida hissiyotlarini ijodkorlik ila bildira olishlari 
va bir­birlariga yordam, masalahatlarini berib, bir­birlarini qo‘llab­quvvatlay olishlari kerak.
4. To‘gri qaror qabul qilish 
Qaror qabul qilish: o‘quvchilar hayotlarining har bir jabhasida axborot yig‘ish, ajratish va 
baholash hamda intuitsiya jarayonlarida to‘g‘ri fikr qabul qila olish qobiliyatiga ega bo‘lishlari 
lozim. 
5. Tasvirlay olish 
Ijodiy fikrlash: o‘quvchilar yangi qarashlar va nuqtai nazarlar hosil qilish uchun o‘zlarining 
belgilangan imkoniyatlaridan tashqariga chiqa olishlari kerak. 
Muammo yechish: o‘quvchilar axborotni boshqarish, ijodiy fikrlash va intuitsiya yordamida 
hayotlarining barcha jabhalaridagi muammolarni yecha olish imkoniyatiga ega bo‘lishlari lozim. 
Malaka oshirish jarayoni mashg‘ulotlarida innavatsion metodlarni qo‘llash­ta’lim sifatini oshirish 
omilidir 
ТИЛ ТАЪЛИМИГА ИННОВАЦИОН ЁНДАШУВ