Муаммо ва ечимлар республика илмий-амалий конференция материаллари инновационные подходы в повышении

 
ЮСУПОВА М.А., Тошкент вилояти ЧДПИ ўқитувчиси 
Мустақиллик йилларида республикамизда ёш авлодни чет тилларга ўргатиш тизимини 
тубдан ўзгартириш, замонавий педагогик ва ахборот­ коммуникацион технологиялардан 
фойдаланган ҳолда ўқитишнинг илғор методларини жорий қилиш орқали хорижий тилларда 
эркин мулоқот қила оладиган мутахассисларни тайёрлашга замин яратилди. «2017­2021 
йилларда Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар 
стратегияси»
1
да давлат томонидан ёшлар билан ишлаш сиёсатини такомиллаштириш, 
интеллектуал ривожланган ёш авлодни баркамол инсон қилиб тарбиялаш, олий таълим 
муассасаларида таълим сифати ва уни баҳолаш мезонларини халқаро стандартларга 
мувофиқлаштириш, хорижий тилларни чуқур ўрганиш бўйича устувор вазифалар белгилаб 
берилди. 
Бугунги кунда таълим жараёнида инновацион педагогик ва ахборот технологияларидан 
фойдаланиб, таълимнинг самарадорлигини кўтаришга бўлган қизиқиш, эътибор кундан­
кунга кучайиб бормоқда. Замонавий лойиҳаланган машғулотлар таҳсил олувчилар 
эгаллаётган билимларни ўзлари қидириб топишларига, мустақил ўрганиб, таҳлил 
қилишларига, ҳатто хулосаларни ҳам ўзлари келтириб чиқаришларига қаратилган.
Лойиҳалаш технологиялари асосидаги инновацион фаолиятда ўқитувчи илғор, 
сермаҳсул ижодий шахс, кенг қамровли қизиқиш, ички дунёси бой, педагогик янгиликка ўч 
бўлиши лозим. Инновацион фаолият мотивацион, технологик ва рефлекциялик қисмлардан 
ташкил 
топади. 
Ўқитувчини 
бу 
фаолиятга 
тайёрлаш 
икки 
йўналишда 
амалга 
оширади: янгиликни идрок қилишга, инновацион тайёргарликни шакллантириш ва янгича 
ҳаракат қилишга ўргатиш. Инновацион фаолиятни ташкил этишда таҳсил олувчиларнингг 
билиш фаолияти ва уни бошқариш алоҳида аҳамиятга эга. 
Инглиз тилини ўқитиш жараёнида жорий этилаётган лойиҳалаш технологиялари 
асосида қуйидаги натижаларга эришиш назарда тутилади: 
­
Умумий тарзда олинганда таълим мақсадлари, унинг мазмуни, методлари, 
технологияси, ташкил қилиш шакллари ва таълим тизимини бошқаришдаги янгиланиш ва 
ижобий ўзгаришлар; 
­
Конкрет педагогик фаолиятни ташкил қилишда педагогнинг ҳар кунлик фаолиятидаги 
туб ўзгаришлар, хусусан чет тилини ўқитиш бўйича таълим мақсадлари, унинг мазмуни, 
методлари, технологияси, дарсни ва ўқитиш жараёнини ташқил қилиш шакллари ва таълим 
жараёнини бошқаришдаги, ўқув­таълимий жараённи янги мазмунда қайта шакллантириш ва 
ташкил қилишдаги барча ижобий янгиланиш ва ўзгаришлар; 
­
Ўқув жараёнини янги мазмундаги замонавий ўқув режалари, ўқув дастурлари, ўқув 
методик ишланмалари, дарсликлар, методик кўрсатмалар, ўқув қўлланмалари, барча методик 
1
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Ўзбекистон Республикасини янада 
ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар Стратегияси тўғрисида»ги ПФ­4947­сон Фармони. Ўзбекистон 
Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами. 2017 йил, 6­сон. 

---

Ўқитувчининг касбий компетентлилигини оширишда инновацион ёндашувлар: муаммо ва ечимлар 
161 
ишланмаларнинг электрон кўринишлари бўлиши даркорлиги, улардан фойдаланишнинг кенг 
имкониятлари, 
маълумотларнинг 
очиқлиги, 
транспарентлиги, 
миллийлик 
ва 
умумбашарийлик тамойилларининг ишлаши ва амал қилиши; 
­
Чет тилларни ўқитиш тизимини молиялаштириш, ундаги баҳолаш ва билимларни 
назорат қилиш тизими мазмунини ўзгартириш, чет тилларини ўқитишда ўқитувчи ва ўқувчи 
муносабатларини ўзаро бир ва яхлит мақсадга, яъни таълим самарадорлигини таъминлашга, 
унинг натижалилигини таъмин қилишга йўналтириш, таълим мазмунини халқчиллик, 
тенглик, ўзаро бардамлик ва ҳамжиҳатлилик, ҳамкорлик, биргаликда ҳаракат қилиш, 
демократлаштириш, либераллаштириш, муносабатларни тенг ҳуқуқли қилишга йўналтириш
1;
Шундай қилиб, инглиз тилини ўқитишда узвийлик ва узлуксизлик тамойилларини 
бажариш мамлакатимиз таълим тизимининг ҳар бир босқичида, мактабдан тортиб, то олий 
таълим тизимига қадар, кундалик педагогик фаолият билан шуғулланаётган ўқитувчи­
педагогларнинг фидокорона меҳнати, иштиёқи, ижодийлиги, нуфузи, кучи ва меҳнати жуда 
катта ва беқиёсдир. Бугунги кунда ўқитувчи шахси давлат томонидан таълим ислоҳотлари 
жараёнида белгиланган барча устувор вазифаларни амалга оширишда бош субъектлардан 
бири сифатида майдонга чиқмоқда.
THE EFFECT OF COMMUNICATIVE COMPETENCE WHILE USING PROJECT 
WORK IN TEACHING ENGLISH TO STUDENTS IN HIGHER EDUCATION
YUSUPOVA M.A., Tashkent Regional CHSPI, independent researcher 
A competent approach should be taken into account while organizing project lessons for 
students in teaching English in higher education institutions. A competent approach has been 
implemented in educational institutions of the country since 2012. This concept is interpreted as 
teaching students how to effectively apply different types of skills in situations of personal, 
professional and social life [7]. It emphasizes the competence to apply the acquired knowledge, 
skills, and practice to emerging uncertain, new, problematic situations [2]. In particular, a number 
of scientific studies are conducted in the Republic on the competence, competence approach in 
studying foreign languages, the levels of competence, the requirements and criteria for their 
evaluation. In accordance with the Decree of the First President of the Republic of Uzbekistan № 
PP­1875, December 10, 2012, "On measures to further improve foreign language learning system",
2
the implementation of the competent approach and compliance of the competence requirements 
with international requirements has begun. The main purpose of teaching foreign languages at all 
levels of education in the Republic of Uzbekistan is to form a communicative competence in the 
foreign language for multicultural educators to work in the daily, academic and professional fields. 
Competence­based learning is the process by which students develop the skills they need to 
apply the knowledge, skills and abilities acquired by students in their personal, professional and 
social activities. In this regard, B. Hodjaev's research states that three elements of knowledge, skills 
and competence, three of which are traditional elements of competence: practical experience, 
competence, and promotion of competence, are based on a competence approach [3]. 
The term communicative competence was first used in 1972 by American linguist D. Hymes. 
In his view, this competence means that the language is appropriate in a given situation. The use of 
rules for understanding and conveying social content demonstrates the emergence of 
communicative competence. D. Hymes's work is devoted to the development of this type of 
1
Яковлева, Н.О. Теоретико­методологические основы педагогического проектирования : монография / Н.О. 
Яковлева. ­ М.: Информационно­издательский центр АТиСО, 2002. ­ 239с. 
2
I.Karimov. On measures to further improve foreign language learning system. December 10,2012.Decree № PQ­1875

---

Ўқитувчининг касбий компетентлилигини оширишда инновацион ёндашувлар: муаммо ва ечимлар 
162 
competence in his native language. The problems of developing communicative competence in 
teaching a second language were studied in the 1980s by M. Canale and M. Swaine. 
Foreign scientists (Skvortsova S.A., Vtornikova Y.S.) interpreted communicative competence 
in a broad sense, describing how to communicate with people, achieve their communication goals, 
and choose how to interact in interpersonal communication. And often associated it with learning 
foreign languages. In particular, E.I. Passov views communication as a process of communication 
about the quality and features of the learning process. 
Y. Zhukov calls it metacompetition or "core competence" to demonstrate the importance of 
communicative competence [4]. According to the scientist, this type of competence is a social, 
professional, interpersonal competence that connects them. At the same time, professional, social 
and interpersonal competence are interpreted as components of communicative competence. We 
agree that communicative competence is one of the main characteristics of a person's effectiveness 
in communicating with the world in all aspects of his life. 
Based on the communicative competence requirements, the following components are 
recommended: 
­ Knowledge of industry vocabulary; 
­ Speech development (clear and accurate speech); 
­ The development of written speech; 
­ adherence to ethics and communication ethics; 
­ Acquisition of communication tactics; 
­ Acquisition of communication strategy; 
­ to know the peculiarities and problems of the dialogue participants; 
­ be able to analyze external signals (body movements, facial expressions, speech tone); 
­ conflict prevention; 
­ self­confidence; 
­ be able to listen to others; 
­ mastering public speaking skills; 
­ mastering acting skills; 
­ The ability to organize and conduct negotiations; 
­ empathy for others; 
­ understanding of the interests of others. 
These components are characterized by the psychological aspects of communicative 
competence. At the same time, many other analysis of the mentioned components and 
communicative competencies confirm that this competence is not uniform across all areas. 
In all of these studies, communicative competence is included as a core competence. While 
the formation of basic competencies is the responsibility of every educator, the formation and 
development of private competences is the responsibility of the science teacher. 
There is a constituent element of communicative competence, which is the formation of 
professional qualities. In the communicative competence of the teacher there are motivational, 
acmeological, informative, meaningful, and operational components. 
E.V. Tarmaeva notes that the process of forming communicative competence in the future 
teacher will be successful only if the following pedagogical conditions are met: 
­ communicative competence is recognized as the teacher's readiness to interact with the 
learning process by the subjects of the learning process; 
­ the learning process is organized as a dialogual and communicative interaction between the 
learner and the teacher, which enables the development of empirical orientation in empirical 
teaching; 
­ the formation of socially valuable attitude of the trainee in the context of future professional 
activity [5]. 
These elements, which determine the skills of the specialist, arise and are evaluated through 
professional communication during the work process. Therefore, in our view, professional 

---

Ўқитувчининг касбий компетентлилигини оширишда инновацион ёндашувлар: муаммо ва ечимлар 
163 
competence and professional communication are inextricably linked. In order to develop their own 
competencies, they will be taught the terminology of the field, theoretical knowledge, and their 
application in specific situations through the knowledge, skills and abilities of a particular subject. 
Speech competence in language education is critical to developing professional communication 
competencies. 
In conclusion, it is worth emphasizing that the importance of using project work to develop 
students' competencies and skills in teaching English in higher education is reflected. Improving the 
quality of education is one of the most important pedagogical problems in the world today. To solve 
this, modernization of educational content requires the development of innovative educational 
technologies. Communicative competence includes the ability to interact with learners, their 
methods, mastering a priority language in communication, skills in working in groups, organizing 
and conducting various community­based spiritual and educational activities. The state of the 
development of the professional (pedagogical) competence system of future English teachers and 
the introduction of the educational information environment into practice to raise them to a 
qualitative and quantitative level. 
УМУМИЙ ЎРТА ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИНИ БОШҚАРИШНИ ЎЗИГА ХОС 
ХУСУСИЯТЛАРИ 
ХОЛМАТОВ Ш.Ю., Ўрта Чирчиқ 60-мактаб ЎИБДЎ, 
БЕРДИЕВА Ш., Зангиота тумани 22­мактаб ЎИБДЎ 
Умумий ўрта таълим мактаб раҳбарларининг касбий­педагогик тайёргарлиги 
дейилганда, унинг илмий­назарий, психологик­педагогик, илмий­методик тайёргарлиги, 
ғоявий­сиёсий ва маънавий­ахлоқий етуклиги тушунилади. 
Касбий­педагогик тайёргарликнинг таркибий қисмлари бир­бирини тўлдиради, ўзаро 
узвий равишда шаклланиб, ривожланади, раҳбарнинг мазкур таркибий қисмлари бўйича 
эгаллаган билим, кўникма ва малакалари педагогик фаолиятда қўлланилади. Шу сабабли, 
раҳбарнинг илмий­методик тайёргарлиги касбий­педагогик тайёргарликнинг таркибий 
қисмлари ичида асосий ўринни эгаллайди. 
Ўзбекистон Республикасида амалга оширилаётган ижтимоий­иқтисодий, маънавий­
маърифий ўзгаришлар, ривожланиб бораётган бозор иқтисодиёти муносабатлари, илм­фан, 
техника, технологиялар соҳасидаги тараққиёт ва ахборотлар глобаллашуви жараёнида 
узлуксиз таълим тизимини бошқаришда изчил фаолият кўрсатаётган раҳбарларнинг илмий­
методик тайёргарлигини ривожлантириш масаласи долзарб муаммолардир. 
Ўзбекистон Республикасида жорий этилган “Узлуксиз таълим кадрлар тайёрлаш 
тизимининг 
асоси, 
Ўзбекистон 
Республикаси 
ижтимоий­иқтисодий 
тараққиётини 
таъминловчи, шахс, жамият ва давлатнинг иқтисодий, ижтимоий, илмий­техникавий ва 
маданий эҳтиёжларини қондирувчи устувор соҳа бўлиб, у ижодкор, ижтимоий фаол, 
маънавий бой шахс шаклланиши ва юқори малакали рақобатбардош кадрлар илдам 
тайёрланиши учун зарур шарт­шароитларни яратиш”ни тақозо қилади. 
Кузатишларимиз бугунги кунда таълим муассасаларини илмий­методик асосда 
бошқаришда:

узлуксиз таълим босқичлари орасида узвийликнинг тўла таъминланмаганлиги; 

раҳбар кадрларнинг касбий, илмий­методик тайёргарлиги таълим мазмуни ва унинг 
методик таъминотидан орқада қолиши; 

аксарият мактаб раҳбарларида ижодий ва ижтимоий фаоллик, ғоявий­сиёсий етуклиги 
етарли даражада эмаслиги; 

---

Ўқитувчининг касбий компетентлилигини оширишда инновацион ёндашувлар: муаммо ва ечимлар 
164 

умумий ўрта таълим мактаб раҳбарларини тайёрлаш тизимининг илмий­назарий 
ҳамда методик жиҳатдан етарлича асосланмаганлиги, бу жараёнда замонавий педагогик, 
ахборот ва инновацион технологиялардан фойдаланиш учун зарур бўлган методик билим, 
кўникма ва малакаларни эгаллашга эътибор берилмаслик каби нуқсонлар мавжуд эканлиги 
тасдиқланмоқда. 
Таълим муассасалари раҳбарларининг касбий­педагогик тайёргарлиги – бу уларнинг 
илмий­назарий, психологик­педагогик, илмий­методик тайёргарлиги, ғоявий­сиёсий ва 
маънавий­ахлоқий етуклигидан иборат. 
Касбий­педагогик тайёргарликнинг таркибий қисмлари бир­бирини тўлдиради, ўзаро 
узвий равишда шаклланиб, ривожланади, раҳбарнинг мазкур таркибий қисмлар бўйича 
эгаллаган билим, кўникма ва малакалари педагогик фаолиятда қўлланилади. Шу сабабли, 
раҳбарнинг илмий­методик тайёргарлиги касбий­педагогик тайёргарликнинг таркибий 
қисмлари ичида асосий ўринни эгаллайди. 
Ҳозирги даврда таълим муассасаларига юқори идоралардан тушган буйруқлар, 
кўрсатма, қарорлар, низомлар, йўриқномаларни кўр­кўрона, номигагина ижрочилар эмас, 
балки ўз фаолиятига жиддий қарайдиган, ҳар бир бажараётган вазифасига ижодий 
ёндашадиган раҳбар тайинланишини даврнинг ўзи тақозо этмоқда. Чунки раҳбарнинг теран 
тафаккури ва кенг дунёқараши, замон талабига жавоб берадиган, педагогика, психология, 
бошқарув илмидан хабардорлиги, ижодий фазилат ва хислатларга, иймон­эътиқодга, 
муомала маданиятига эга, ижтимоий фаол, ташкилотчи ва тадбиркорлиги у бошқараётган 
таълим муассасасининг келгусидаги самарали фаолиятини белгилайди.
Раҳбарлик фаолиятининг энг нозик жиҳати – бу ўқув муассасасида ўқитувчи ва 
ходимлар билан иш олиб бориш, улар фаолиятини ташкил этиш, педагогик жамоани бир 
мақсад­муддао йўлида бирлаштириш, уларнинг ҳурматини қозониш, севимли раҳбарига 
айланиш ҳисобланади. Бу эса раҳбардан ижтимоий психология, мулоқот санъати ва 
маҳорати тўғрисидаги билим, кўникма ва малакаларга ҳамда коммуникатив, конструктив ва 
ташкилотчилик қобилиятларга эга бўлишни талаб этади. 

---

Ўқитувчининг касбий компетентлилигини оширишда инновацион ёндашувлар: муаммо ва ечимлар 
165 
3-ШЎЪБА 
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛАКАСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ 
ҲАРАКАТЛАР СТРАТЕГИЯСИНИ АМАЛГА ОШИРИШДА 
УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА АНИҚ ВА ТАБИИЙ ФАНЛАРНИ 
ЎҚИТИШНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ 
O’QITUVCHILARNING AKT KOMPETENTLIGINI OSHIRISHDA BLOG 
TEXNOLOGIYALARNING AHAMIYATI 
ABDULLAXO’JAYEVA M.A., ТШXTXQTMOHM o’qituvchisi 
Hozirgi kunda yurtaimizda sifatli ta’lim berish masalalari juda katta axamiyat kasb etib, bu 
masala barchamizni qiziqtirib bormoqda. Yurtimizdagi har bir o’quvchi yashash joyidan, ijtimoiy 
kelib chiqishidan qat’iy nazar sifatli bilim olish va ta’lim resurslaridan bir xil darajada foydalanish 
xuquqiga ega bo’lishi kerak. 
Elektron ta'lim resurslarini yaratish o'rganilayotgan mavzuning tavsifini maxsus didaktik 
texnika va axborot texnologiyalari bilan integratsiyalashning murakkab jarayonidir. Kompyuterning 
judayam keng imkoniyatlari ta'lim resursida o'qituvchilarga didaktik vositalarni ishlab chiqishga 
imkon beradi. 
O'zaro hamkorlikning bunday vositalaridan biri bloglar hisoblanadi. Bloglar ­ tarmoq 
jurnallari, amerikaning “LiveJuornal.com” loyihasida butun jahon internet tarmoqlarida mashhur 
bo’lib ketgan. Internetning rus tilidagi qismida ushbu loyiha "jonli jurnal” yani "Живой журнал " 
deb nomlangan va XXI asrning birinchi o'n yilligida eng mashhur blog xizmatiga aylangan. Bunday 
jurnalning muallifi ma'lum bir xronologik tartibda tuzilgan qisqa eslatmalarni qoldirishi mumkin. 
O'n minglab o'quvchilarni hisobga olgan eng mashhur bloglar ommaviy axborot vositalariga 
tenglashtirilishi tasodif emas. Yana bir platforma ­ mashhur blogger xizmati http://blogger.com 
sayti hisoblanadi. Blog sahifalarida matn, grafik, deyarli har qanday multimedia ma'lumotlarni 
joylashtirish imkonini beradi. Blog sahifalarida turli xil tashqi ilovalarni ­ flesh­videolarni, 
yangiliklar tasmalarini, simulyatorlarni, testlarni va boshqalarni kiritishimiz mumkin. Blogger bu 
blogingizni barcha toifadagi foydalanuvchilar uchun juda jozibali qilish imkonini beruvchi juda 
qulay va ko'p qirrali vositadir: bolalar, o'smirlar, o'quvchilari uchun. Endi internetda 30 milliondan 
ortiq bloglar mavjud va ularning soni har soniyada oshib bormoqda. Blog yaratishning maqsadi 
axborotni muallifdan boshqalarga etkazish ekanligini bilgan holda uning bu darajada mashhur 
bo’lib ketishining ba’zi bir sabablarini keltirib o’tishimiz mumkin. Birinchidan, blogni yaratishda 
soddalik va materialni nashr qilish qulayligi. Ikkinchidan, mualliflar va o'quvchilar o'rtasida 
interfaol hamkorlikni tashkil etish va ta'minlash qulayligi; tarmoq jamoalarini yaratish qobiliyati. 
Uchinchidan, internetning mavjudligi va axborot tarqatish tezligining oshib borishi.
Kasb bilan bevosita bog'liq bo'lgan professional bloglarni yaratishingiz mumkin masalan, 
darsga, bo'limga, o'qitish metodikasiga, sinf boshqaruviga, o'quvchilarni imtihonlarga tayyorlash, 
ota­onalarga va hamkasblar bilan birgalikda ishlash uchun. 
Ta'lim bloglarining zamonaviy tipologiyasi quyidagicha ifodalanishi mumkin. 
Bitta dars yoki mavzuning blogi tarmoqdagi o'qituvchi tomonidan tanlangan asosiy va 
qo'shimcha matn, audio yoki video materiallarni o'z ichiga olishi mumkin. 
Fan o'qituvchisi blogi ­ o'quv materiallari to'plami, taqvim ­ mavzular to'plamidan iborat 
bo’lishi mumkin. Yillar davomida har bir o'qituvchi ko'plab mualliflik ishlanmalarini yaratadi. 
Bular prezentatsiyalar, topshiriq va test to'plamlari, tarqatmalar, o’quvchilar va hamkasblarga 
metodik tavsiyalar. Blog orqali o'qituvchilar o'quv materiallarini filtrlash, kerakli axborot oqimlarini 
blogingizga jo’natish, kerakli ta'lim mazmunini yaratish imkoniyatiga ega. Blogni yaratish 
texnologiyasi mualliflik o'quv materiallari to'plamining o'z veb­sahifalarida (audio va video 

---

Ўқитувчининг касбий компетентлилигини оширишда инновацион ёндашувлар: муаммо ва ечимлар 
166 
materiallar, kerakli va qiziqarli saytlarga havolalar, matn materiallari, vazifalar, amaliy ishlar, 
amaliy ish materiallar va boshqalar) joylashtirish imkonini beradi. 
Sinf blogi yoki sinf o'qituvchisi blogi o’quvchilar va ularning ota­onalari uchun "axborot 
doskasi" bo'lishi mumkin. Bunday blogda sinfda o’tkazilgan tadbirlarning fotoalbomlari, turli 
mavzular, rejalar, foydali saytlar mavjud bo’lishi va u muhokama qilinishi mumkin. 
Blog ­ ta'lim loyihasi, loyiha yoki tadqiqot ishlarida o’quvchilar uchun foydali bo'lishi 
mumkin. Birinchidan, loyiha ishining barcha ko'rsatmalari va bosqichlari, foydali resurslar va 
ilovalar bilan bog'lanish, loyiha ishida foydali bo’lishi mumkin. Ikkinchidan, bu o’quvchilarning ish 
natijalari hisobotni barchaga e’lon qilish uchun joy bo'lishi mumkin. Bundan tashqari, blog 
sahifalarida siz har doim munozarani (sharhlar orqali) tashkil qilishingiz mumkin. 
O’quvchi blogi yoki o’quvchining elektron daftari ­ bu o'z materiallarini joylashtiradigan 
o’quvchining elektron maydoni: prezentatsiyalar, chizmalar, ijodiy uy vazifalari. Bunday blog 
o'quvchi tomonidan yaratiladi va o'qituvchilarga namoyish etiladi. Buning natijasida o’quvchida 
quyidagi imkoniyatlar hosil bo’ladi: 
­ o’z ishini elektron shaklda nashr etish; 
­ hisobotlarini turli formatlarda topshirishi mumkin; 
­ 
ijodiy 
o'z­o'zini 
ifodalash 
uchun 
(sevimli 
mashg'ulot 
yoki 
ijodkorlik
materiallarini nashr qilish orqali); 
Bunday blog o'quvchilarning elektron portfeliga aylanishi mumkin, bu erda nafaqat uy 
vazifalari, balki talabaning barcha yutuqlari, uning manfaatlari, do'stlari bilan muloqot qilish uchun 
elektron vositalar haqida materiallar ham bo'ladi. Blog sizga o'quvchining ta'lim maydonini 
kengaytirish imkonini beradi. Maktab ta'lim axborotining yagona manbai bo'lib qoladi, o'quv muhiti 
o'zgaradi.
O’quvchini masofadan qo'llab­quvvatlash uchun blog ­ bu vaqtinchalik maktabga 
bormagan yoki uyda o'qiyotgan talabalar uchun yaratilgan blog. Bunday bloglarning o'ziga xos 
xususiyati shundaki, ular bir nechta o'qituvchilar tomonidan olib boriladi va bir nechta mavzularda 
o'quv materiallarini o'z ichiga oladi. Bu o'zi mustaqil ishlashi, o'rganish uchun asosiy o'quv 
materiallari yoki murakkablikning yuqori darajasidagi materiallar, fikrlash doirasini kengaytirish 
uchun material bo'lishi mumkin. Interaktiv testlar, Google xizmatlari yordamida yaratilgan so'rovlar 
o'quvchilarning ishlash natijalarini qayd etish, test va nazorat ishlarini masofadan turib amalga 
oshirish imkonini beradi
Pedagogik blog ­ bu yangi ta'lim yo’nalishi. Eng asosiysi: blog o'qituvchisi o'z 
qobiliyatlarini ifodalashning bir usuli va o'z kasbiy kompetentligini namoyish qila bilish usullaridan 
biri bo'lishi mumkin va bo'lishi kerak. O'z blogosferasini yaratishga kirishganidan so'ng 
o'qituvchilar muqobil ta'lim muhitlarini modellashtirishni boshlaydilar. 
ХАЛК ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ИНФОРМАТИКА ФАНИНИНГ ДОЛЗАРБ 
МУАММОЛАРИ ВА УЛАРНИ БАРТАРАФ ЭТИШ ЙЎЛЛАРИ. 
АБДУЛЛАЕВ Р.Г., Ангрен шаҳар 5 мактаб ўқитувчиси 
Ҳурматли Президентимиз айтганларидек, «Энг катта камчилигимиз кадрлар ва 
уларнинг савия масаласи …». Олдинги йилларда ўрта­махсус таълим тизимига катта эътибор 
берилиб, бошланғич, ўрта таълим ва олий таълим эътиборсиз қолган эди. Мана энди барча 
таълим йўналишларига эътибор берила бошланди.
Республикамизнинг бўлажак фуқароси Давлатимиз фаровонлигига ўз ҳиссасини 
қўшиш учун, уни бошида боғчада, кейин мактабда, ундан кейин ўрта­махсус ва Олий таълим 
муассасаларида тўғри йўналтириш керак. Бунда эса педагог кадрларнинг аҳамияти жуда 

---

Ўқитувчининг касбий компетентлилигини оширишда инновацион ёндашувлар: муаммо ва ечимлар 
167 
катта. Шунинг учун ҳукуматимиз томонидан таълим соҳасига тегишли кўплаб қарорлар 
қаъбул қилинмокда. 
Ўзбекистон Республикаси ривожлантиришнинг Ҳаракатлар стратегиясининг “Таълим 
ва фан соҳасини ривожлантириш”га боғлиқ қисмида узлуксиз, умумий ўрта таълим 
тизимини янада такомиллаштириш ва сифатини тубдан ошириш, таълим тизимига замонавий 
ахборот­коммуникация технологиялари ҳамда инновацион лойиҳаларни жорий этиш орқали 
сифатли таълим хизмат бериш имкониятларини ошириш, чет тиллар, информатика ҳамда 
математика, физика, кимё, биология каби бошқа муҳим ва талаб юқори бўлган фанларни 
чуқурлаштирилган тарзда ўрганишни амалга ошириш ҳамда ривожлантириш бўйича алоҳида 
кўрсатмалар берилган. Бундан ташқари Ўзбекистон Республикаси Халқ таълими вазирлиги 
томонидан «Ўзбекистон Республикасининг 2030 йилгача халқ таълим тизимини 
ривожлантириш концепцияси»да ҳам ушбу масалага алоҳида урғу берилмоқда. 
Концепцияда, халқ таълими соҳасидаги мавжуд муаммолар кўрсатилган. Хусусан, энг 
аввало, бутун дунёда келажакда инновацион иқтисодиётни яратиш учун зарур бўлган 
касбларни эгаллашда асқотадиган чет тиллари, информатика, математика, физика, кимё ва 
биология каби соҳаларда янги инновацион, компетенциявий таълим моделини яратиш, ушбу 
фанлар учун янги ўқув стандартлари, дастурлар, дарсликлар ва ўқув қўлланмалар 
инновацион тарзда яратиш масалалари кўрилган. Ушбу ҳужжатга биноан, тараққиётнинг 
устувор йўналишлари таълим мазмунини модернизациялаштириш ҳамда сифатли 
таълимнинг тенг ҳуқуқлилигини таъминлаш. 
Мен таълим берувчи фан информатика – бу энг ёш фанларнинг бири бўлиб, 
ўқитувчидан ҳар куни ўз устидан ишлашни ва ўзининг билим ҳамда кўникмаларини янгилаш 
ёки уларни мукаммаллаштиришга мажбур қилади. Бунга асосий сабаб деб ­ шу соҳадаги 
дастурлар, технологиялар ва имкониятлар ҳар куни ўзгариб боришини айтиш мумкин.
Мен, информатика фанида, ҳозирда кўзга ташланган ва ҳал қилиниши зарур бўлган,
ҳамда “Ўзбекистон Республикаси ривожлантиришнинг Ҳаракатлар стратегияси” ва “Халқ 
Таълим тизимини ривожлантириш концепцияси”да таъкидланган бир нечта муаммо ҳамда 
масалалар бўйича Республикамизнинг таълим соҳаси вакиллари орасида ижтимой 
тармоқларда бир нечта мақола чоп этиб сўровлар ўтказганман. Ушбу сўровлар, мақолалар 
ҳамда изланишлар натижасини Сизлар эътиборларингизга ҳавола қиламан:

Биринчи амалга ошириш зарур бўлган масала бу ­ ҳалқ таълим тизимидаги 
информатика фанидан Давлат Таълим Стандартлари, ўқув дастурни ўзгартириб, режадаги 
мавзуларни тўғри тартибланиши кераклиги. Мен билан суҳбат қилган кўпчилик 
информатика фани педагог кадрлари фикри бўйича ўқув режани янгилаш ва у ердаги 
бўлимларни қуйидаги кўринишда жойлаштириш керак: 

5­синфда: компьютер ривожланиш тарихи ва компьютер ҳамда унинг 
қурилмалари билан танишишни; 

6­синфда: дастурий таъминоти, операцион тизимлар, уларни созлаш, диск 
папка ва файллар билан ишлаш;

7­синфда: Microsoft Office Word хамда Microsoft Office Excel дастурлари;

8­синфда: Microsoft Office Power Point хамда Microsoft Office Access 
дастурлари; 

9­синфда: ахборот ва унинг устидан арифметик амаллар бажариш, 
компьютерда масаларни ечиш, алгоритмлаш, Паскал ҳамда Делфи дастурлаш тиллари;

10­синфда: интернет асослари, HTML, веб­дизайн, Macromedia Flash ; 

11­синфда: компьютер графикаси Adobe PhotoShop, ахборот хавфсизлиги, 
компьютердан касбий эҳтиёжларида фойдаланиш масалалари.

Иккинчи масала тўғридан­тўғри биринчи масала билан боғлиқ бўлиб ­ бу янги 
ўқув режа асосида дарсликлар яратилиши. Халк таълим педагог мутахассислари ушбу 
янги дарсликларни бутунлай ўзгарган ва кўпроқ амалий машқларга йўналтирилган ҳолда 
бўлишни таъкидлайди. Бизнинг фанимизда билимлар кўпроқ кўникма шаклида, амалий 

---

Ўқитувчининг касбий компетентлилигини оширишда инновацион ёндашувлар: муаммо ва ечимлар 
168 
машқлар орқали ўрганилади. Шунинг учун янги дасрлик тайёрлашда педагог 
мутахассислари билан бирга ахборот технологиялар соҳасининг мутахасислари ҳам 
қатнашиб, дарсликларни амалий шаклига ўтказишда ёрдам беришлари керак. Дарслик 
билан бирга электрон китоблар, видео роликлар ва бошқа мультимедия воситалар 
яратилиш мақсадга мувофиқ бўлар эди. 

Учинчи масала бу техник ва дастурий таъминот. Таълим муассасаларидаги 
компьютер техникаси янгиланиб, янги дастурлар талабига жавоб бериши керак. Ҳозирда 
кўплаб мактабларга янги ўқув синфлар берилмоқда.
Биринчи ва учинчи масалалар ечими фақат юқори ташкилотлар томонидан ҳал 
этилиб, катта ҳажмда маблағ талаб қилади. Аммо иккинчи масалани ечимига биз ҳам 
ўзимизнинг ҳиссамизни қўшишимиз мумкин (информатика фанидан методик қўлланмалар, 
электрон дасрликлар, ўргатувчи дастурлар, видео дасрликлар ва бошқа фойдали материаллар 
яратиш орқали). Масалан, мен 2006 йилгача, шу йўналишда изланишларни олиб бориб, 
мактаб ўқувчилари учун мўлжалланган “Bolalar­soft” электрон дастурлар тўпламини 
яратганман (2014 йил, Ўзбекистон Республика Давлат Патент идорасининг DGU № 02875 
гувоҳномаси). Ушбу тўпламнинг ҳозирги кунда информатика фанидан 5­синф учун барча 
мавзулари бўйича электрон мультимедия дасрликлар мавжуд. Ушбу электрон дарсликларда, 
ўқувчи маъруза қисмида мультимедия имкониятлардан фойдаланган ҳолда янги мавзуни 
ўрганиб, уни ҳар хил амалий ва ўйин вазифалар ёрдамида мустаҳкамлайди. Ҳозирги 
кунларда 6 синф мавзулари бўйича ҳам электрон мультимедия дарслик яратиш жараёни 
тугатилмоқда. Режада 7­11 синфлар учун ҳам ўқув дарсликлар яратмоқчимиз. 
Президентимиз айтганларидек “Биз эргашувчи эмас, эргаштирувчи мамлакат 
бўлишимиз керак...”, бунинг учун эса таълим соҳада кўплаб ўзгаришлар ва албатта биз 
ўзгаришимиз зарурдур!!! 
BIOLOGIYA FANINI O`QITISHDA ZAMONAVIY METODLAR VA INNOVATSION 
TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISHNING AMALIY AHAMIYATI 
ABDUVALIYEV B.A., AXMADALIYEV B.J., Toshkent viloyati CHDPI 
 
Biologiya fanini o`rganish o`quvchilarga bir muncha qiyinchiliklar tug`diradi. Sababi 
shundaki biologiya fanini yo`nalishlari, atamalarini ko`pligi va bu atamalar lotin tildaligidadir. 
Shuning uchun fanni o`qitishda turli axborot kommunikatsion texnologiyalari (AKT), innovatsion 
texnologiyalar va zamonaviy metodlardan foydalanish zarurati tug`iladi. Biologiya fani qanchalar 
qiyin bo`lmasin juda qiziqarli va tabiat bilan bog`liqligi o`quvchilarni o`ziga jalb qilib keladi. Har 
bir dars o`quvchi uchun yangi axborotdir. Ayniqsa, yangi o`quv materiali orqali o`quvchilarni bilim 
va ko`nikmalarini shakllantirish asosiy ta’lim sifatini ta’minlovchi omildir. O`quvchilarga yangi 
bilimlarni berish va olingan yangi bilimlar asosida ko`nikmalarni shakllantirish uchun kichik 
guruhlarda ishlash, vizuallashtirish, mustaqil ijodiy ishlash, o`yin mashqlari va rolli o`yinlar kabi 
noan’anaviy ta’lim metodlaridan foydalanish yaxshi samara beradi. Mana shularni hisobga olgan 
holda, ta’lim jarayonini samarali tashkil qilish borasida bugungi kunda juda ko`plab amaliy ishlar 
amalga oshirilmoqda. O`quv jarayonining markazida o`quvchi shaxsi va qadri, ma’naviyati turar 
ekan, har bir o`qituvchi bu jarayonni samarali va qiziqarli qilib tashkil qila olishi kerak. Shuni 
e’tiborda turish kerakki, shaxsga qaratilgan ta’lim, o`quvchining o`quv­biluv mehnatini tashkil 
etishni harakatlantiruvchi, uning qiziqish, xohish, talab­istaklarini ro`yobga chiqaruvchi kuch bo`lib 
xizmat qiladi. O`quvchi shaxsiga qaratilgan ta’lim, o`quvchining faolligini oshirish, mustaqil, ijodiy 
fikrlashga o`rgatish, mustaqilligi va erkinligini ta’min etish, qiziqishlari asosida ish yuritish, ichki 
imkoniyatlarini ishga solish, o`z qiziqishlari orqali qo`shimcha ta’lim olishga yo`llash, o`z­o`zini 
rivojlantirishni o`z ichiga oladi.

---

Ўқитувчининг касбий компетентлилигини оширишда инновацион ёндашувлар: муаммо ва ечимлар 
169 
O`qituvchilar yanada samarali o`qitish uchun proektorlar va AKTdan foydalanib, jonli o`quv 
sinflarini tashkil etishi lozim. Biologiya fani o`qituvchilari dars o`qitish uchun samarali AKT 
yaratishlari uchun Ms Word, Ms Excel, Ms Power Point, Flash, Movie Maker kabi turli dasturiy 
ta’minotlardan va boshqa “Veb” vositalardan foydalanishlari mumkin. AKT o`quvchilarni 
rag`batlantiradi va ularning qiziqishini oshiradi. Bu texnik vositalar xolos, ammo dars o`tishda 
yuqori samaradorlikni oshirishda zamonaviy metodlardan foydalanishda eng asosiy jihozlardan 
hisoblanadi[1].
Biologiya fanidan dars berishda yuqori samaradorlikka erishish uchun “laboratoriya 
mashg`uloti”, “interaktiv”, “keys stadi”, ” Tanqidiy tafakkur”, “Aqliy hujum”, “Debat” kabi 
metodlardan foydalanish mumkin.
Laboratoriya mеtodi ta’lim jarayonida o`quvchilar tabiatdagi narsa va hodisalar, ularning 
shakli, hajmi, tarkibi, tuzilishi, o`zgarishi va taraqqiy etish qonunlari haqida yangidan­yangi 
bilimlar bеrish va mustahkamlash hamda ularning tеgishli ko`nikma va malakalar hosil qilishlarida 
muhim ahamiyatga ega. Odatda laboratoriya mashg`ulotlari o`qituvchi tomonidan ilgari og`zaki 
bayon qilish­tushuntirish, hikoya qilish, maktab ma’ruzasi va suhbat mеtodi bilan o`tilgan 
ma’lumotlarni aniqlash, isbot qilish va mustahkamlash maqsadida olib boriladi. Ba’zan bunday 
mashg`ulotlar yuqori sinflarda ham yangi bilim bеrish maqsadida qo`llaniladi. Ko`pincha 
laboratoriya darsi mashg`ulotning tavsifiga qarab uch turda: kuzatish; tajriba yoki ekspеrimеnt 
o`tkazish; tеgishli asbob uskunalar vositasida muayyan biror narsani o`lchab yoki tеkshirib 
ko`rishda qo`llaniladi. [2, 3].
Interfaol metodlarning bosh maqsadi­o’quv jarayoni uchun eng qulay muhit va vaziyat 
yaratish orqali o’quvchining faol, erkin, ijodiy fikr yuritish, uni ehtiyoj, qiziqishlari, ichki 
imkoniyatlari ishga solishga muhit yaratadi. Mana shularni hisobga olib o’rta maxsus ta’lim 
bosqichida ham darslarni noan’anaviy tarzda tashkil qilish, hamda innnavatsion metodlar asosida 
bilimlar berish o’sib kelayotgan yosh avlod tarbiyasida katta yordam va samara bermoqda. 
Ta’limning bu bosqichida biologiya fani darslarini ham interaktiv usullar asosida olib borish, 
o’quvchining tushuncha va nazariyalarni to’g’ri anglab, bu bilimlarini amaliy va laboratoriya 
darslarida mustaqil sinab ko’rish ko’nikmalarini hosil qilmoqda. Jumladan, akademik litsey uchun 
“Biologiya” darsligida “Evolutsion tushunchalarning paydo bo’lishi” mavzusini turli interaktiv 
usullardan foydalangan holda tashkil qilish mumkin. [2, 3].
Bunga ko’ra o’qituvchi avvaldan mashg’ulotning mavzusi hamda maqsadi topshiriq sifatida 
beradi. Bundan kutilayotgan natijani o’quvchilarga tushuntiradi. Yuqoridagi mavzu asosida guruhda 
bahs­munozarali muhitni tashkil qilish uchun, dastlab savollar o’rtaga tashlanadi. Guruhdagi 
o’quvchilar bu savollar asosida o’z fikr­mulohazalarini bayon qilishlari so’raladi. Masalan, 1. 
Ch.Darvinning “Bigl” kemasida qilgan sayohati va uning ahamiyati; 2. Abu Nasr Farobiy, Abu 
Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sinoning evolutsion qarashlari; singari fikrlar ketma­ketligini talab 
qiluvchi savollar beriladi. Qarashlar va bahslarni jonlantirish maqsadida turli video­lavhalar, 
rasmlardan ham foydalanish mumkin. Yuqoridagi savollarga o’quvchilar guruh bo’lib taqdimotlar 
ishlab chiqadilar. Har bir guruh fikrlari tinglanadi va qarama­qarshi fikrlarga izoh talab qilinadi. 
O’qituvchi o’quvchilarni to’g’ri bahsga kirishishga yo’naltiradi. Keys­ta’lim oluvchilarga 
muammoni ifodalashni va maqsadga muvofiqroq yechim izlashga yo’naltiruvchi, bir guruh insonlar 
yoki alohida shaxslarni hayotiy tashkillashishidan olingan ma’lum sharoitlarini bayonli taqdim 
etilishidan iborat. Keys­stadi qo’llanilgan mashg’ulot oxirida o’qituvchi bahs­munozaralar xususida 
o’z xulosalarini keltiradi, tushuntirishlar beradi [2].
Tanqidiy tafakkur uslubi o`qituvchi qo`ygan masala yoki muammoga o`quvchi o`z fikrini 
bayon qilish, o`zgalar fikrini tanqidiy qayta idrok etish, o`z nuqtai nazarini asoslab berish va saqlab 
qolish orqali yechish yoki hal etish imkoniyatiga ega bo`lishiga asoslangandir. Afzalligi: o`quvchi 
o`z fikrini asoslay olishi, ta’lim oluvchilarga erkin so`zlash imkoniyati yaratilishi, barcha fikrlar 
erkin tahlil qilinishi [3].
Aqliy hujum o`qituvchi qo`ygan savol yoki muammo yuzasidan har bir o`quvchi o`z fikrini 
bayon etishga imkon beruvchi o`quv uslubidir. Uslub mohiyati «Bir kalla yaxshi, yigirma beshtasi 

---

Ўқитувчининг касбий компетентлилигини оширишда инновацион ёндашувлар: муаммо ва ечимлар 
170 
undan yaxshi» prinsipi bo`yicha o`qituvchi tomonidan belgilangan muammo yoki savol yuzasidan 
ehtimol tutiladigan hamma fikrlar variantini bir yerga jamlay olishda bo`lib, istisno tariqasida ta’lim 
oluvchilarning barcha fikrlari, jumladan, aytarli to`g`ri bo`lmaganlari ham inobatga olinadi. Bayon 
etilgan fikrlar keyingi tahlilda o`quvchilarning qo`yilgan savol yoki muammoni to`g`ri 
tushunishlariga imkon beradi. Afzalligi: aytilgan fikrlar tanqid va muhokama qilinmasligi yoki 
baholanmasligi, o`quvchilarni mazmunning ilmiyligiga chuqrroq jalb qilinishi, belgilangan vaqt 
doirasida barcha xohlovchilarga o`z fikrlarini bayon etish imkoniyatining berilishi. [2].
Debatlar o`z nuqtai nazarini asoslashda sinfdagi barcha o`quvchilarning (yoki asosiy 
qismining) bahslashuvda faol ishtirok etishini ta’minlovchi o`qitish uslubidir. Bu uslubdan 
foydalanish tanqidiy tafakkurni rivojlantiradi. O`quvchi o`z nuqtai nazarini rad etishi kerak. Bahs 
haqiqatni yuzaga keltirgani bois o`qituvchi sinfni ikki guruhga bo`lgan holda munozarani atayin avj 
oldiradi (guruhlarga bir­biriga zid nuqtai nazarlarni aytadi, bahsli topshiriqlar beradi). Bu usul 
yozma holda olib borilsa, yozma debatlar bo`ladi. Afzalligi: o`quvchilarni bahslashishga o`rgatishi, 
munozara madaniyatini shakllantirishi, asoslab berish malakasini oshirishi [2].
O`qituvchi tomonidan tanlangan har qanday metodlar yoshga doir tanlanilishi lozim bo`ladi. 
Yana shuni yodda saqlash lozimki har doim bir metoddan foydalanish o`quvchilarni fanga bo`lgan 
qiziqishini so`ndirish mumkin. Shuning uchun dars jarayonini ikki yoki uch xil metodlardan 
foydalanish maqsadga muvofiq bo`ladi va o`quvchilarni mavzuni o`zlashtirishlari oson bo`ladi. 
ГЕОГРАФИЯ ФАНИНИ ЎҚИТИШДА ИЛҒОР ХОРИЖИЙ ПЕДАГОГИК 
ТАЖРИБАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ 
АГМЕНТАЕВА Э.А., Тошкент вилояти Зангиота 19-мактаб ўқитувчиси 
 
Мамлакатимизда мустақиллик йилларида амалга оширилган кенг кўламли 
ислоҳотлар миллий давлатчилик ва суверенитетни мустаҳкамлаш, ҳавфсизлик ва ҳуқуқ­
тартиботни, жамиятда қонун устуворлигини, инсон ҳуқуқ ва эркинликларини,
миллатлараро тотувлик ва диний бағрикенглик муҳитини таъминлаш учун муҳим 
пойдевор бўлди. Халқимизнинг муносиб ҳаёт кечириши, жаҳон талаблари даражасида
таълим олиши ва касб эгаллаши, фуқароларимизнинг бунёдкорлик салоҳиятини рўёбга
чиқариш учун зарур шарт­шароитлар яратди.
Охирги пайтларда ўқитувчилар муаммоси, таълим сифатининг пастлиги ҳақида кўп 
гапирилмоқда. Албатта, ёш авлоднинг саводли, илмли бўлиши ҳар бир мамлакат учун 
долзарб муаммолардан бири ҳисобланади. Аммо ҳозирча таълим соҳасида дарсликлардан 
тортиб, ўқитувчиларга бўлган муносабатгача етарлича муаммолар мавжуд. Барча билим 
олувчилар географияга, айниқса иқтисодий, ижтимоий географияга жуда қизиқади. Дунёдаги 
турли мамлакатлар аҳолисининг этник таркиби, уларнинг иқтисодиёти ва қишлоқ 
хўжалигидаги етакчи соҳалари, мамлакатлардаги аҳоли сони, уларнинг пойтахтларида қанча 
аҳоли яшаши барча учун қизиқарли десак муболаға бўлмайди. Шу ўринда аввало таълимни 
ривожлантириш учун жаҳон тажрибасидан фойдаланган мақсадга мувофиқдир. 
Ҳозирги кунда география таълими жаҳоннинг кўпгина мамлакатларида 3 та 
йўналишда олиб борилмоқда.
Биринчи гуруҳ 
Иккинчи гуруҳ 
Учинчи гуруҳ 
Барча ўқувчилар учун
ягона ўқув режаси ва
дастури асосида ўқитиш
Бир неча асосий фанлар
қаторида айрим курсларни
факультатив 
тарзида
ўқитиш
Барча ўқувчилар учун
ўрганиш мажбурий бўлган
фанлар қаторида қўшимча 
факультатив 
машғулотлар 
ўқитиш 
Шарқий Европа ва собиқ АҚШ, 
Буюк 
Британия, Филиппин, 
Франция, 

---

Ўқитувчининг касбий компетентлилигини оширишда инновацион ёндашувлар: муаммо ва ечимлар 
171 
иттифоқ ўрнида вужудга 
келган мамлакатларда 
Канада, 
Европанинг
кўпчилик мамлакатларда
Япония 
ва 
кўпчилик 
мамлакатларда 
Жаҳон тажрибасида 3 босқичли таълим тизими асосий ҳисобланади.
Бошланғич мактаб 
Ўрта босқич 
Юқори босқич 
1­4 синф 
5–9 синф 
10­12 синф 
Ҳар бир босқичда география таълими ўзига хос мақсадга эга.
Биринчи босқич 
мактабларида география таълимининг асосий мақсади атроф ­ 
муҳитни ўрганиш 
Иккинчи босқич
ўз мамлакатининг хўжалик ҳаётини ўрганиш, зарур касблар
ҳақида маълумотлар олиш, таълимий кўникма ва малакаларини
шакллантириш 
Учинчи босқич 
мактабларда инсониятнинг глобал муаммоларини ва жаҳон 
хўжалигини ўрганиш 
Жаҳон тажрибасида географияни ўқувчиларга ўргатиш бўйича икки йўналиш 
тарафдорлари бор. Биринчи йўналиш тарафдорларининг фикри ўқув режаларида 
географияни мустақил фан сифатида мунтазам ўқитишни амалга ошириш бўлса,
иккинчи йўналиш тарафдорлари географияни бошқа ўқув фанлари билан бирикма 
тарзида қўшиб ўқитишни исботлаб беришга уринадилар. Жаҳоннинг кўпгина
мамлакатларида фанларни ўрганиш ихтиёрий бўлиб, ўқувчилар хоҳиш истаклари остида
амалга оширилади. Бу гуруҳга кирувчи мамлакатларда мажбурий фанлар сони 7­8 тадан 
ошмайди. Масалан, Финландия ва Швецияда фин ва швед тили, иқтисод ва социология, 
биология, кимё, инглиз тили, дин ва спорт мажбурий фан ҳисобланади.
Ривожланган мамлакатларда география таълимининг мазмуни сифат жиҳатидан
юқори бўлиб, таълимда турли матнлар, ўйинлар кенг қўлланилади. Таълимнинг асосий
мақсади ўқувчиларни келгуси ҳаётга, ишбилармонликка тайёрлашдан иборат.
Чет мамлакатларда энг кўп қўлланиладиган усуллар эвристик суҳбат ҳисобланади. Бунда 
ўқувчиларни кўпроқ мустақил билим олишга, кичик тадқиқотлар қилишга ўргатилади. Турли 
чизмалар жадваллар, хариталар турлича хатоликларга йўл қўйиб тузилади ва
тарқатилади, ўқувчилар йўл қўйилган ўша хатоларни мустақил топишлари талаб қилинади.
Матнлар, жавоблари тўғри­нотўғри тарзда аралаштириб берилади тўғриларини рақамлар 
билан ажратиш кенг тарқалган.
Статистик маълумотлар билан ишлаш, картографик қўлланмалардан фойдаланиш, математик 
моделлаштириш кенг тарқалган. Дискуссия, тортишувлар география таълимида кенг 
тарқалган.
Ўзбекистонда ҳам кейнги йилларда чет эл тажрибаларидан фойдаланган ҳолда 
таълим беришни йўлга қўйилмоқда. Мактаблар учун дарсликларнинг янги авлодини яратиш, 
рангли, иллюстрациялар фото­расмлар, диаграммалар, харита чизмалар, инфографикаларни 
жойлаштириш бошланди. Бу каби ўзгаришлар дарслик саҳифаларини ихчамлашишига олиб 
келади. Энг асосийси ўқувчиларда қизиқишни ортиради. Чоп этилган дарсликлар PDF 
форматга ўтказилиб, интернет сайтларига жойлаштирилади. Бугунги кунда ахборот 
технологияларининг илдам ривожланиши QR­kod белгиларининг кашф этилиши босма 
нашрларида электрон ресурсларни боғлаш имкониятини яратмоқда. География 8­синф 
дарслиги Ўзбекистоннинг иқтисодий ва ижтимойи географияси QR­kod белгисига эга. Бу 
коднинг мақсади шундаки, у сканерловчи ускуна (мобил телефон, фотоаппарат) ёрдамида 
осон ва тез ўқиш ва зарур, кўп маълумот олиш имконини беради. 

---

Ўқитувчининг касбий компетентлилигини оширишда инновацион ёндашувлар: муаммо ва ечимлар 
172 
XALQ TA’LIMI XODIMLARINI MASOFADAN MALAKASINI OSHIRISHDA MOODLE 
TEXNOLOGIYASINI QO‘LLASHNING AFZALLIKLARI