Муҳаммад ал-хоразмий номидаги

Қайталанмайдиган энергия манбалари. Органик ёкилғилардан бир марта фойдаланилгандан сунг ундан кайта фойдаланиб булмайди. Шунинг учун уларни қайталанмайдиган энергия манбалари ҳам деб аталади (органик ёқилғилар-нефт маҳсулотлари, тошкўмир ва бошқа ҳар хил қаттиқ ёқилғилар, газ, атом ва бошқалар).
Анаънавий энергия манбалари. Амалий жиҳатдан бошка энергия турларига караганда электроэнергия олиш осон ва ишлаб чикилган электро-энергияни узок масофаларга узатиш имкони булган манбаларига анаънавий энергия манбалари дейилади (органик ёқилғилар-нефт маҳсулотлари, тошкўмир ва бошқа ҳар хил қаттиқ ёқилғилар, газ, атом ва бошқалар).
Ноанаънавий энергия манбалари. Органик ёқилғиларда ишлайдиган анаънавий энергия манбалари ўрнини босиб электр энергияси (ёки бошқа зарур турдаги энергия) олиш имконини берадиган, ҳозирча кенг қўлланилмайдиган усул, қурилма ёки иншоотларга ноанаънавий энергия манбалари дейилади (шамол, қуёш, сув сатҳининг кўтарилиб тушиши, тўлқинлар, кичик- ва миниҳамда микроГЕСлар, геотермал, космик, биоёқилғи, водород ва квант).
(ИЕС), органик ёқилғилар(кўмир, нефт маҳсулотлари ва газ)ни ёқиш натижасида ҳосил бўладиган иссиқлик энергиясини электроенергияга айлантириб берувчи энергетик агрегатлардир. Органик ёқилғилардан бир марта фойдаланилгандан сунг ундан қайта фойдаланиб бўлмайди. Шунинг учун уларни қайталанмайдиган энергия манбалари ҳам деб аталади. Қайталанмаганлиги учун улардан тежабтергаб фойдаланиш хамда уларнинг ўрнини босадиган бошқа арзон электроенергия олиш мумкин булган усуллардан фойдаланиш лозим. Шунинг билан бир каторда, иссиклик электростансиялариниг чиқиндилари атрофмуҳитга катта зарар этказади.

1. 
   Иссиқлик, гидравлик ва гидроаккумуляцион қурилмаларида тикланадиган энергия олиш.
   

Иссиқлик энергияси ишлaб чиқaришдa қaйтa тиклaнaдигaн энергия мaнбaлaридaн фoйдaлaниш мaълум xусусиятлaр билaн тaвсифлaнaди. Мисoл учун, уларни учлатишда (турли ҳoлaтдa ҳaм) қўшимча руxсaт oлиш тaлaб қилинмaйди. Иссиқлик энергиясини олиш электр энергияси ишлaб чиқaрувчилaри блoк-стaнция aсoсидa, шунингдек тaнлoв aсoсидa ягoнa электр энергияси тизимигa улaниши мумкин. Биoмaссaдaн, атом электр станциялариданѐки қуѐшдан иссиқлик энергиясини ишлaб чиқaришдa мoнтaжни ҳудудий вa узoқ муддaтли тaрмoқлaргa улaш тaқиқлaнaди. Мaҳaллий тaрмoқлaр қурилиши вa улaргa улaниш ўрнaтилиши ишлaб чиқaрувчилaр ҳисoбидaн aмaлгa oширилaди, истеъмoлчилaр мaҳaллий тaрмoққa шaртнoмaлaр шaртлaри билaн улaнaдилaр.
Энергетика таъминотида умуминсоният муаммоларини тўла тушиниш учун барча энергетик муаммоларнинг назарий ва амалий тушунчаларини техникани инсонга бўлган таъсирлари, муҳандис энергетик энергетика таъминотида ўз иш фаолияти давомида ходимлар, ишчилар ўртасидаги билимларни текшириб бориши учун энг зарурий омил бўлиб ҳисобланади. Аввало ишчи, ходим энергетика тўғрисидаги батафсил маълумотларга эга бўлиши зарур. Шу билан бирга Ўзбекистонда қайта тикланувчи энергия манбаларидан фойдаланиш имкониятлари ва муаммолари ҳақидаги маълумотлар муҳимдир. Энергетика таъминотида умуминсоният муаммоларини тўла тушиниш учун, барча энергетик муаммоларнинг назарий ва амалий тушунчаларини техникани инсонга бўлган таъсирлари, муҳандис энергетик энергетика таъминотида ўз иш фаолияти давомида ходимлар, ишчилар ўртасидаги билимларни текшириб бориши учун энг зарурий омил бўлиб ҳисобланади.
Ўзбекистонда қайта тикланадиган энегиянинг янги потенциали деярли 51 млрд. т.н.э. ни ташкил этади. Унда гидроэнергиянинг ҳиссаси 9,2 млн.т.н.э. Қуѐш энегияси 50973 млн т.н.э. Шамол энергияси 2,2 млн т.н.э. ва геотермал энергияси ҳиссаси эса 0,2 млн т.н.э. тенгдир. Умумий техникавий потенциали эса 179 млн т.н.э. ни ташкил этади (гидро–1,8; қуѐш –176,8; шамол– 0,4 млн т.н.э.) Ҳозирги вақтда мавжуд техникавий потенциалдан бор йўғи 0,3 фоизи фойдаланилмоқдаки, бу ҳам бўлса гидроэнегия ҳиссасига тўғри келади.
Ўзбекистон дарѐларининг техникавий потенциали 21 тВт соат бўлиб шундан кичик гидроэнегетика ҳиссаси 10,4 тВт соатни ташкил этади. Умуман дарѐларимиз, сув ҳавзалари ва конлардаги умумий қувват 5,8 гВт соат бўлган 250 та ГЭС ларни қуриш имкониятлари мавжуд. Ҳозирги вақтда бу потенциалнинг учдан бир қисмидан фойдаланилмоқда, яъни 31 та ГЭС 1,7 гВт қувват билан ишлаб чиқарилиб, йилига 5,0–7,0 тВт соат электр энергия ҳосил қилмоқда. Бу энергиялардан унумли фойдаланиш учун электр энергия узатишдаги асосий муаммолардан бири энергия исрофгарчилигини сабабларини ҳам тушунмоқ даркор, яъни узатиш симларининг қаршилиги, уларнинг индуктив ва сиғим қаршиликларини камайтириш мақсадларини ҳамда электр энергиясидан тўғри фойдаланиш, фан техника жараѐнини ривожланишида энергияни танқислигини олдини олиш, энергия захираларини келажак авлодга етказиш зарур.