Фойдаладилган адабиётлар:
1.
Мусаев М.М., Баҳронов Ш.Н. Нейрон тармоқларни инсон
нутқини идрок этиш масалаларида қўлланилиши. //ТАТУ хабарлари//
Тошкент Ахборот технологилари университетининг илмий-техника ва
ахборот таҳлилий журнали. Тошкент – 2015.
2.
Васильев А.В., Попова Ю.Б. Применение искусственных
нейронных сетей в образовательном процессе. Минск – 2017.
3.
Ломакин Н.И.и др. Нейронная сеть для оценки компетентности
студентов.Международная научно-методическая конференция «EDCRUNCH
Ural: новые образовательные технологии в вузе – 2017»// УРФУ – 2017.
4.
http://www.machinelearning.ru/wiki
5.
https://news.ru/technology/nejroseti-obrazovanie-shkoly-sistema-
izmeneniya/
AMALIY MASHG‘ULOTLAR JARAYONIDA DASTURIY
TIZIMLARDAN FOYDALANISHNING TALABA KASBIY
FAOLIYATIGA TA’SIRI
To’rayev M.F.
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Qarshi filiali,
muzaffar.84@mail.ru
Yuksak intellektual salohiyatga ega bo‘gan, zamonaviy fikrlaydigan, ilm-fan
taraqqiyotining talabiga to‘la javob bera oladigan kadrlar tayyorlash zamonaviy
pedagogikaning asosiy vazifasi bo‘lib kelmoqda. Pedagogikaning rivoji dunyodagi
shiddatli o‘zgarishlardan zinhor orqada bo‘lishi mumkin emas. Bu esa o‘z
navbatida ta’lim jarayonida eng ilg‘or vositalarni qo‘llashni taqozo qiladi.
Talaba kasbiy faoliyatining yuksak darajada faollashgan bo‘lishi uchun esa
unda matematika, fizika, axborot texnologiyalari sohasidagi bilim va amaliy
ko‘nikmalarining yetarlicha shakllangan bo‘lishi zarurdir. Ya’ni talaba biror tabiiy
jarayonni fizikaviy talqin qila olishi, matematik hisoblay olishi va qaysidir dasturiy
vosita orqali uning virtual yoki grafik tasvirlay olishi uchun yetarli bilim va amaliy
ko‘nikmaga ega bo‘lishi zarurdir.
Talaba ijodiy va kasbiy faoliyatini yuksaltirishda dasturiy vositalardan
foydalanish yaxshi samara berishi bilan bir qatorda zamon talabi hamdir. Shularni
hisobga olgan holda ushbu ishda aniq bir fizik qonuniyatni ikki xil dasturiy vosita,
aniqroq aytganda, MATLAB va Dev-C++ dasturlash tizimidan foydalangan holda
o‘rganish hamda bir-biriga qiyoslagan holda ayrim xulosalar yasash masalasi
o‘rganiladi.
Moddiy
nuqta
harakat
tenglamasi
)
sin(
0
+
=
−
t
Ae
x
t
yoki,
)
cos(
0
+
=
−
t
Ae
x
t
ko‘rinishda berilgan bo‘lsin. Bu tenglama so‘nuvchi
garmonik tebranma harakat tenglamasidir. Bu yerda
−
A
amplituda,
−
so‘nishning logarifmik dekrementi,
−
0
boshlang‘ich faza,
−
burchak tezlik.
193
Tabiatda real holda barcha erkin tebranishlar so‘nuvchi bo‘ladi. Mayatniklar,
elektromagnit tebranish konturi va boshqa tebranuvchi sistemalarda so‘nishning
oldini olish uchun majburiy tebranish hosil qilinishi ya’ni tashqi davriy kuch
ta’siri, qo‘shimcha energiya manbai kerak bo‘ladi. Quyida so‘nuvchi garmonik
tebranma harakat siljish masofasini vaqtga bog‘lanish tenglamasini kompyuter
dasturlari orqali grafigini o‘rganamiz.
a)
MATLAB dasturiy tizimida:
sm
A 10
=
,
cek
rad /
4
=
,
125
.
0
=
,
6
0
=
qiymatlari
uchun so‘nuvchi tebranma harakat tenglamasi
sm
t
e
x
t
)
6
4
sin(
10
02
.
0
+
=
−
ko‘rinishga
keladi. Tezlikning vaqtga bog‘lanish tenglamasini
dt
dx
=
, tezlanishning vaqtga
bog‘lanish tenglamasini esa
2
2
dt
x
d
dt
d
a
=
=
differensial tenglamani yechish orqali
amalga oshiriladi. Siljish masofasi, tezlik, tezlanishlarning vaqtga bog‘liqlik
grafigini chiziladi.
x=sym('10*exp(-
0.125*t)*sin(pi/4*t+pi/6)')
x =(10*sin(pi/6 +
(pi*t)/4))/exp(0.125*t)
v=diff(x,'t')
v =(5*pi*cos(pi/6 +
(pi*t)/4))/(2*exp(0.125*t)) -
(1.25*sin(pi/6 +
(pi*t)/4))/exp(0.125*t)
v=sym('(5*pi*cos(pi/6 +
(pi*t)/4))/(2*exp(0.125*t)) -
(1.25*sin(pi/6 +
(pi*t)/4))/exp(0.125*t)')
v =(5*pi*cos(pi/6 +
(pi*t)/4))/(2*exp(0.125*t)) -
(1.25*sin(pi/6 +
(pi*t)/4))/exp(0.125*t)
a=diff(v,'t')
a =(0.15625*sin(pi/6 +
(pi*t)/4))/exp(0.125*t) -
(0.625*pi*cos(pi/6 +
(pi*t)/4))/exp(0.125*t) -
(5*pi^2*sin(pi/6 +
(pi*t)/4))/(8*exp(0.125*t))
a=sym('(0.15625*sin(pi/6
+ (pi*t)/4))/exp(0.125*t) -
(0.625*pi*cos(pi/6 +
(pi*t)/4))/exp(0.125*t) -
(5*pi^2*sin(pi/6
+
(pi*t)/4))/(8*exp(0.125*t))')
a=(0.15625*sin(pi/6 +
(pi*t)/4))/exp(0.125*t) -
(0.625*pi*cos(pi/6 +
(pi*t)/4))/exp(0.125*t) -
(5*pi^2*sin(pi/6 +
(pi*t)/4))/(8*exp(0.125*t))
ezplot(x,[0,20])
ezplot(v,[0,20])
ezplot(a,[0,20])
194
b) Dev-C++ dasturlash tilida: Dev-C++ dasturida dasturlash amalga
oshirish jarayonida funksiyaning argumentga bog‘lanish tenglamasini kiritishda
qulaylik uchun MATLAB dasturiy tizimida yozilgan dastur tarkibidan nusxa olish
maqsadga muvofiq. Dasturlash jarayonida masshtabni, koordinatalar boshini va
ketma-ketlik koeffitsiyenti k ni to‘g‘ri tanlash lozim. Shuni ta’kidlash joizki,
MATLAB dasturiy tizimida matematik amallarni bajarish, masala yechimini
topish, grafiklarni chizish, so‘ngra Dev-C++ (4.9.9.2) dasturlash tilida avval grafik
rejimga o‘tish va dasturlashni amalga oshirish kerak bo’ladi. Kompilyatsiya
jarayonini amalga oshirganimizdan so’ng grafik chizish Dev-C++ da Console
oynasida qora chiziqlar orqali amalga oshiriladi.
#include
#include
#include
#include
using namespace std;
int main()
{
initwindow(600,400);
setbkcolor(WHITE);
clearviewport();
setcolor(BLACK);
line(0,200,getmaxx(),2
00);
line(300,0,300,getmax
y());
double
x,y,i,pi=3.14,k=0.1;
for(int i=-
250;i<300;i=i+1)
{
x=250+i;
y=200-10*(exp(-
0.125*k*i))*sin(pi/4*k*i+pi/6);
putpixel(x,y,BLACK);
y =200-(2.5*pi*cos(pi/6+pi/4*k*i)*exp(-
0.125*k*i)-(1.25*sin(pi/6+pi/4*k*i))*exp(-
0.125*k*i));
putpixel(x,y,BLACK);
y=200-(0.15625*sin(pi/6+pi/4*k*i)*exp(-
0.125*k*i)-0.625*pi*cos(pi/6+pi/4*k*i)*exp(-
0.125*k*i)-
5*pi*pi*sin(pi/6+pi/4*k*i)/(8*exp(0.125*k*i)));
putpixel(x,y,BLACK);
delay(10);
}
getch();
closegraph();
return 0;
}
Fizikaviy jarayonlarni dasturlash tillaridan foydalanib o‘rganish kelajakda
yosh dasturchidan mukammal dasturlarni yaratishida asos bo‘ladi. Fizikadan
amaliy mashg‘ulot jarayonida zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish,
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
t (s)
X = (10 sin(
/6 + (
t)/4))/exp(0.125 t)
X
195
xususan MATLAB, MAPLE, MathCAD dasturiy tizimlari hamda Dev-C++,
Java(SE-8)-eclipse kompyuter dasturlarini samarali grafik rejimda qo‘llanilishi
o‘quvchi amaliy faoliyatini faollashtirishtiradi hamda dastulash tillarini chiqur
o’zlashtirishida amaliy yordam beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |