|
Adabiyotlar
1. “Respublikada axborot texnologiyalari sohasini rivojlantirish uchun shart-
sharoitlarni tubdan yaxshilash chora-tadbirlari to`g`risida”. Toshkent sh. , PF-
5099-son 30. 06. 2017.
2. S. K. G’aniyev, M. М. Karimov, К. А. Tashev. “Ахborot xavfsizligi”
Toshkent sh. 2007.
AXBOROT TEXNOLOGIYALARINING RIVOJLANISH
YO`NALISHLARI VA AXBOROT XAVFSIZLIGI OMILLARI
G’.G. Pulatov
1
, S.F. G’aniyev
1
1
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti
Farg’ona filiali
Bugungi kunda axborot xavfsizligini ta’minlash bilan bog`liq qator
yechilmagan muammolar mavjud. Global axborot tarmog`i Internetning
foydalanuvchilari bu tarmoqning bilimlar saqlanadigan joyidagi deyarli istalgan
maxfiy bo`lmagan ma’lumotni olishlari mumkin.
Global tarmoqda ma’lumotlar almashishining multikanalli keng polosali
radio, optik tolali, to`g`ridan ko`rish oralig`ida esa infraqizil kanallarning
birgalikda ishlatilishi deyarli cheklanmagan o`tkazish qobiliyatini ta’minlaydi.
Transfer sekundiga million baytlardan oshib ketadi.
Mutaxassislar yaqin yillar ichida haqiqiy dunyoning kompyuter modelini,
shunday virtual tizimni yaratish imkoniyatlari to`g`risida fikr bildirlarki, unda biz
faol yashashimiz va virtual jismlar bilan turli murakkab harakatlarni bajarishimiz
mumkin. Bundan hayol qilinadigan dunyoning eng oddiy timsoli hozirdayoq
murakkab kompyuter o`yinlarida mavjuddir. Lekin kelgusida gap o`yinlar
to`g`risida emas, balki bizning kundalik hayotimizning virtual haqiqiyligi
to`g`risida ketadi, unda bizning atrofimizda, masalan, ehtiyojga qarab avtomatik
ulanadigan va uziladigan, joylashgan joyimizni faol kuzatib boradigan, doimo,
vaziyatga qarab, zarur ma’lumotlar bilan ta’minlaydigan, ma’lumotlarimizni faol
qabul qiladigan va ko`plab maishiy asboblarni va qurilmalarni boshqaradigan
yuzlab kompyuter qurilmalari o`rab turadi.
28
Huquqni muhofaza qilish faoliyatining axborot ta’minotini jadallashuvi,
tezkor vaziyatni tavsiflovchi, ishonchli ma’lumotlarni muntazam yig`ib borilishi,
uning o`z vaqtida va sifatli tahlil qilinishi hozirgi sharoitda jinoyatchilikka qarshi
kurashni tashkil etishning muhim shartlaridan bir hisoblanadi. Axborot
jarayonlarini avtomatlashtirish kompyuter texnikasini joriy etishga, ma’lumotlarni
yig`ish, saqlash, qayta ishlash va uning asosida ma’lumotlarni berish
avtomatlashtirilgan tizimlarini yaratishga bevosita bog`liqdir. Huquqni muhofaza
qilish faoliyati axborot ta’minotining jadallashtirish masalasini muvaffaqiyatli hal
etish uchun axborot texnologiyalaridan foydalanish amaliy ko`nikmalariga ega
kadrlar tayyorlash talab etiladi. Yuksak axborot madaniyati faqat chuqur maxsus
bilimlar orqali ta’minlanadi.
Axborot inqilobi hayot faoliyatining barcha tomonlariga ta’sir qiladi.
Kompyuter tizimlari: “do`stona interfeysli” kompyuter bilan ishlashda abonentlar
videokanal bo`yicha virtual hamsuhbat ob’yektni ko`radilar, ular bilan tabiiy nutq
tilida, audio va videotushuntirishlar, maslahatlar, yo`l-yo`riqlar ko`rsatib, muloqot
qilish mumkin bo`ladi. Shaxsiy kompyuterdan faol foydalanuvchilarlarning
asablariga salbiy ta’sir etadigan “kompyuter yolg`izligi” yo`qoladi.
Eng muhimi o`qitishning avtomatlashtirilgan tizimlari: teskari videoaloqada
abonent, o`quvchining psixologiyasi, tayyorlanganligi, zehnliligini nazarga
oladigan shaxsiy virtual o`qituvchi bilan muloqot qiladi. Hozirda masofadan turib
ta’lim berish usuli qo`llanmoqda, ammo axborotni tinimsiz va tobora jadal ortib
borayotgani mavjud bilimlarni yoshlar yoki ta’lim oluvchilar ongiga singdirish,
tajriba va bilimlarini yuksaltirishda qo`shimcha chora-tadbirlarni talab etadi.
Savdoda har qanday tovar savdo yorlig`iga biriktirilgan magnit kodi bilan
emas, balki aktiv kompyuter jadvalchasi bilan birga ilova qilib qo`yiladi, bu
jadvalga haridor masofadan turib murojaat qiladi va unga zarur hamma
ma’lumotlarni beradi: nima, qayerda, qachon, qanday, qancha va qaysi narxlarda,
va hokazo.
Bunday virtual tizimlarni yaratish uchun zarur bo`lgan texnik ta’minotlar
taxminan quyidagilardan iborat bo`lishi mumkin:
-
arzon, oddiy, ixcham kompyuterlardan; multimedia vositalaridan;
-
kompyuterni bir-biri bilan va tarmoq bilan aloqasi uchun miniatyur qabul
qiluvchi-uzatuvchi radioqurilmalar;
-
taqsimlangan keng polosali aloqa kanallari, tarmoqlar va shu kabilar
bo`lishi mumkin.
Ko`rsatilgan tashkil etuvchilarning hamda ularning eng oddiy timsollarini
yaratish uchun ko`plab dastlabki shart-sharoitlar hozirdanoq mavjuddir. Lekin
muammolar ham mavjud. Ularning eng dolzarblaridan bizning har birimizning
butun shaxsiy hayotimiz ommaviy, barchaga taalluqli mulk bo`lib qolmasligi
uchun ma’lumotlarning maxfiyligi va xavfsizligidir. Bu borada axborot
xavfsizligini quyidagicha tushinish mumkin. Mentalitetimizga yod bo`lgan
buzg`unchi axborotlarni global tarmoq orqali bostirib kelishi va jamiyatimiz
azolarini, ayniqsa yosh avlodni ma’naviy zararlashidir. Axborot hurujlarining
aynan shu usuli g`araz niyatli dushmanlarni ko`proq jalb qiladi, chunki yadro
29
bombasidanda xavfli bu qurol ekologik muammolarni keltirib chiqarmaydi.
Shaxsiy va maxfiy ma’lumotlarni xavfsizligi ham muhim masaladir, garchi
mamlakatimizda ishonchli himoyalangan axborot tarmoqlari tashkil etilgan va
rivojlantirib kelinmoqdaki, axborot tizimlarining yanada rivojlanishi bundanda
kiber bardoshli himoya uslublarini ishlab chiqish undashi taxminlardan holi emas.
Xulosa o`rnida shuni ta’kidlash lozimki, axborot tizimlarini tobora rivojlanib
borayotgan davrida, bu yutuq va yangiliklar bilan bir qatorda mavjud xavf-
xatarlarga ham texnik-dasturiy, ham mustaxkam milliy mafkuraviy immunitet
hosil qilish bilan doimo tayyor turmog`imiz, sergaklikni unutmay, dunyo
sivilizatsiyasida muhim o`ringa ega bo`la oladigan yoshlarni, yuksak salohiyatli va
bilimli, eng asosiysi, yuksak ma’naviy insonlar qilib tarbiyalamog`imiz shartdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
