Муаллифлар: Ходиев Б. Ю., Бегалов Б. А., Расулев Д. М., Абидов

 
7.5.3. Маълумотлар базаси, тил ва услубий воситалар 
 
 Маълумотлар базаси 
— бу, акс этгирилаётган муаммо соҳа ҳолатини 
(базага 
нисбатан 
ташқи 
шароитларни) 
ўзгаришларида 
миқдорий 
ўзгартирувчи динамик объектлардир. Муаммо соҳа остида реал дунё 
(объектлар, жараёнлар)нинг бир қисми тушунилади, у худди ўхшаш бўлиши, 
маълумотлар базасида тўлиқ ахборотли ҳажмда такдим этилиши керак. 
Базадаги маъ-лумотлар ягона бир бутун тизимда ташкил қилинади, бу 
фойдаланувчиларни маълумотларнинг катга ҳажмлари билан унумлироқ 
ишлашини таъминлайди. 
МБ ва МББТ каби муҳим ташкил қилувчилардан ташқари 
маълумотлар базаси ўз ишлаб чиқаришига бошқа ташкил қилувчиларни 
ҳам олади. Уларни кўриб чиқишда тўхтаймиз. 
Тилли восшпалар 
ўз ичига дастурлаш тилларини, сўровлар ва жавоблар 
тилларини, маълумотларни баён қилиш тилларини олади. 
Услубий восшпалар 
— 
бу МБ яратилиши ва фаолият юритиши, МББТни 
танлаш бўйича йўриқномалар ва тавсиялар. 
МБнинг техник асоси ўзининг техник таърифлари билан айрим 
талабларни қаноатлантирувчи ЭҲМдан иборатдир. 
Хизмат кўрсатувчи ходимлар 
ўз ичига ЭҲМга тегишли хизмат 
кўрсатувчи дастурлар, муҳандисларни, маъмурий аппаратни, шу жумладан, 
МБ маъмурини олади. Уларнинг вазифаси МБнинг устидан назорат қилиш, 
барча 
ташкил 
қилувчилар 
ҳамда МБнинг фаолият юритишини, 
бошқаришнинг 
биргалигини 
ва 
ўзаро 
ҳамкорлигини 
таъминлаш, 
ахборотларнинг сифати устидан назорат қилиш ва ахборотли эҳгиёжларни 
қаноатлантиришдир. Энг кичик бир ваколатда фойдаланувчи учун бу барча 
вазифалар битта шахс томонидан таъминланиши ёки дастурий воеиталарни 
етказиб берувчи ва уларнинг бажарилишини қўллаб-қувватловчи ва 
кузатувчи ташкилот томонидан бажарилиши мумкин. 

---

234 
7.5.4 Маълумотлар базаси маъмури, фойдаланувчилар ва амалий 
дастурчилар 
Маълумотлар базаси ёки банкининг маъмури (МБМ) алоҳида рол 
ўйнайди. МБМнинг муҳим вазифаси маълумотларни бузилишдан, рухсатсиз 
ва саводсизларча киришдан ҳимоя қилишдир. Маъмур фойдаланувчиларга 
бутун базага ёки унинг бир қисмига киришнинг катга ёки кичик 
ваколатларини берадй. Маъмурлар вазифасини бажариш учун МББТда 
турли хилдага хизматий дастурлар кўзда тутилади. Маълумотлар базасига 
маъмурлик қилиш МБни ишончли ва самарали ишини таъминлаш 
вазифасини бажаришни, маълумотлар базасида муаммо соҳа динамикасини 
акс эттиришни кўзда тутади. 
Маълумотлар базалари ва банкларининг асосий фойдаланувчилари 
якуний фойдаланувчилар, яъни иқгисодий ишнинг ҳар хил участкаларини 
олиб борувчи мутахассислардан иборатдир. Уларнинг таркиби бир хил эмас, 
улар малакалари, касбий даражалари ва бошқарув тизимидаги даражалари 
бўйича фарқланади: бош ҳисобчи, ҳисобчи, оператор, кредит бўлимининг 
бошлиғи ва ҳ. к. Уларнинг ахборотли эҳтиёжларини қондириш — бу, машина 
ичидаги ахборотли таъминлашни ташкил қилишда кўп сонли муаммоларни 
ҳал қилиш-дир. 
Амалий дастурчилар МБдан фойдаланувчиларнинг махсус гуруҳини 
ташкил қилади. Одатда улар МБ ва якуний фойдаланувчилар ўртасидаги 
воситачилар ролини ўйнайди, чунки МББТ тилларида қулай фойдаланиш 
дастурларини яратади. Маълумотларни бошқаришнинг марказлаштирилган 
харакгери маълумотлар банки каби мураккаб тизимни маъмурлаштириш 
зару-риятини келтириб чиқаради. 
Фойдаланувчи учун МБ ишининг афзалликлари уни яратишга сарфлар 
ва харажатларни қоплайди, чунки: 
•
фойдаланувчиларнинг иш унумдорлиги ошади, уларни ахборотли 
эҳтиёжларини самарали қаноатлантиришга эришилади; 
•
маълумотларнинг 
марказлаштирилган 
бошқаруви 
амалий 
дастурчиларни, маълумотларни ташкил қилишдан озод қилади, амалий 
дастурларнинг маълумотлардан мустақиллигини таъминлайди; 
•
МБни ташкил қилишнинг ривожланиши ҳар хил тартибга солинган 
сўровларни, янги ишланмаларни бажаришга имкон беради; 
• нафақат маълумотларни яратиш ва сақлашга, балки уларни муҳим ва 
динамик ҳолатда ушлаб туришдаги харажатлар, тизимда айланиб юрувчи 
маълумотлар оқими, уларни ортиқчалиги ва қайтарилиши камаяди. 
7.5.5.Маълумотлар базасини ташкил