Muallifdan

ЭШОН БОБОМНИНГ ЎН ҚОП КИТОБИ 
Ўша куни Эшонбобога неча чўчқа боқтирганларини билиб 
олиш учун энажоним буюрган ҳамма ишларни бажаравердим, 
бажаравердим, ҳечам йўқ демадим. Қўйларимизнинг охурига 
ғазон солдим, ўчоқнинг кулини олдим, бобожонимнинг 
оёқларини уқалаб қўйдим, охири: 
- Айтинг энди, - дедим. 
- Яхшиси бобонг айтса бўларди, - деди энам. 
- Йўқ, сиз айтасиз, бобом айтаётганда нос чекиб олай деб, 
ҳаммасини айтмайди. 
- Ўғилгинам-ей, сенда ҳамма нарсани билишга ҳавас баланд, 
худо хоҳласа, сен катта олим бўласан, ўшанда ҳозир 
айтганларимни китоб қилиб ёзасан, хўпми? 
- Мен хат ёзишни билмайман-ку? 
- Унгача ўрганиб оласан-да. 
- Хўп, айтинг тезроқ... 

---

Худойберди Тўхтабоев. Жаннати одамлар 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
136 
136
- Ҳа ўғлим, Эшон бобонг бамисоли авлиёдай бир киши... 
- Энажон, авлиё дегани ким дегани? 
- Авлиё дегани одамларга меҳр-шафқатли, яхшилик қилувчи, 
Оллоҳни эсга солиб, намозлик ўргатувчи дегани... Олдин 
Қўқонда ўқидилар, кейин авлиёлар макони бўлган Бухорои 
шариф деган улуғ шаҳарда ўқидилар, қайтиб келиб Қўқонда 
мактабдорлик қилдилар. 
- Мактабдами? 
- Йўқ, мадрасада. Хотинлари вафот қилгандан кейин 
шаҳарда тургилари келмай, яна ўзимизнинг қишлоғимизга 
қайтиб келдилар... Дашт томонда оталаридан қоиган катта боғ 
бор эди, ўшанинг ярмини сотиб мачит қурдилар, мактаб 
очдилар. Раҳматли отанг Тўхтавой билан отишмада ўлган 
тоғаларингни, бутун қишлоқдаги болаларни ўқитдилар. 
- Энажон, ўша мактадга нега мени ҳам олиб бормадилар? 
- Арслоним, унда сен туғилмаган эдинг-да. 
- Ўзингиз айтувдингиз-ку, одам туғилмасдан олдин унинг 
арвоҳи учиб юради, деб, ушлаб дарров олиб бормабсиз-да? 
- Вой шириним-ей, бунча гапдон бўлмасанг?.. Кейин ўрислар 
келди, урушлар бўлди, колхоз замон бўлди, қизил шапка 
кийганлар ҳар хил саволлар бериб Эшон ҳазратларини қийнаб 
юбордилар, қочиб кетдилар. Мирзачўл деган пана жойга қочиб 
кетдилар. Кейин Эсонқул бобонг, Қамбарали бобонг, ўзингнинг 
бобожонинг ҳаммалари бориб, ёлвориб- ёлвориб қайтариб олиб 
келдилар... Кейин, кўргансан, ҳазратимнинг боғларидан катта 
анҳор ўтади, кўргансан-а? Баракалла, азаматим. Ўша анҳордан 
китоблар оқиб келаверибди, келаверибди. 
- Вой, энажон, китоб нега оқиб келади? 
- Исталин бобо Худонинг номи ёзилган китобларни ўтга 
ёқинглар, ерга кўминглар, сувга оқизинглар, кимдаким 
фармонимни бажармаса ўн йилга қамайман, қамоқхонада 
чиритаман, дебди. Эшон ҳазратлари сувда оқиб келган 

---

Худойберди Тўхтабоев. Жаннати одамлар 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
137 
137
китобларни йиғиб, томга олиб чиқиб қуритарканлар, қоплар 
тўлганда қоронғи кечада, ҳамма ухлаганда қабристонга элтиб 
кўмар эканлар. 
- Менинг отам кўмилган қабристонгами? 
- Билмайман, азаматим, ишқилиб қабристонга кўмган 
эканлар-да...
- Кўмаётганда Қуръон ҳам ўқибдиларми? 
- Албатта ўқийдилар-да... Кейин устиларидан чақув 
тушибди, вой ўғлим, қишлоқни қизил шапкалилар бирам 
босдики, бирам босдики, Оллоҳнинг, азиз-авлиёларнинг 
номлари ёзилган китобларни ахтариб ҳамма уйларни тинтув 
қилдилар, молхоналарни, омборхоналарни ағдар-тўнтар қилиб 
ташладилар. 
- Одамлар индамадими? 
- Гапиришди, йиғлашди. 
- Кейинчи? 
- Сабр қил, тойлоғим, айтаман, ҳаммасини айтаман... 
Кейин Эшон ҳазратларини маҳкам ушлабдилар. Анҳордан 
китоб ушлаганмисиз, деб сўрабдилар. 
- Ушлаганман, - дебдилар ҳазратим. 
- Кейин нима қилгансиз? 
- Томга чиқариб қуритганман, - дебдилар ҳазратим. 
- Кейин нима қилгансиз? 
- Қопларга жойлаганман. 
- Кейинчи? 
- Уёғини айтмайман. 
- Айтасиз! 
- Худо битта, сўзим битта, - дебдилар ҳазратим. 
Қизил шапкалилар ҳазратимнинг қўлини орқасига боғлаб, 
қабристонга судрабдилар, қаерга кўмганингни айтасан дебдилар. 
Кейин ҳамма одамларни масжидни олдига тўпладилар. 
- Сиз ҳам ўша ерга бордингизми? 

---

Худойберди Тўхтабоев. Жаннати одамлар 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
138 
138
-Йўқ, азаматим, мен бормадим, бобожонинг борган эди, 
бобоси, яхшиси уёғини ўзингиз айтинг, ахир ҳаммасини ўз 
кўзингиз билан кўргансиз-ку. 
Бобожоним инқиллашдан тўхтаб жимгина ётган эди, яна вой 
оёғим, деб уҳ тортиб олди. Онаси, ўзинг сўзлайбер, худди 
кўргандек қилиб айтаяпсан, ҳалиги гапинг маъқул, Раҳмонжон 
катта бўлса ўртоқларига сўзлаб берсин, деди-да, бошини 
кўтариб нос чекиб олди. Ҳар гал нос чекканда:
Кимки чекар носни, Учратар Хизир Илёсни. Асло ёнингга 
йўлатма, Нос чекмаган ифлосни, - деган ашуласини бир айтиб 
оларди. Бу гал айтмади, онаси сен ўзинг гапга чечансан, 
отинбибилардан ҳам зўрсан, деб қўйди. 
Энажоним мени узоқ куттирмай яна ҳикоясини бошлади: 
-Ҳа, азаматим, бошимиздан не-не оғиркунларўтмади... 
Одамларни масжидни олдига йиғиб, ўртага гулхан 
ёқибдилар, хонадонлардан йиғилган азиз авлиёлар қоии билан 
битилган бир китобни ҳазратимга бериб: 
- Оловга ташланг!.. - дебдилар. 
- Ташламайман, эй кофир, - дебдилар ҳазратим. 
- Ёқасан! - деган буйруқ бўлибди. 
- Худо битта, сўзим битта, - деган жавоб қайтибди, 
Хўб зўрлабдилар, Ҳазратим кўнмабдилар, авлиёлар 
китобини қизил шапкалиларнинг ўзлари ёқа бошлабдилар. 
Ҳазратим қаршилик кўрсатмоқчи бўлганда ҳў нарига судраб 
бориб қўлларини орқасига қайириб, маҳкам ушлаб турибдилар. 
Ҳазратимнинг кўзларидан дув-дув ёш тўкилибди, вужудлари 
теракнинг 
баргидек 
дириллаб 
қалтирабди. 
Охири 
чидолмабдилар, юлқиниб чиқиб, ўзларини оловга ташлабдилар, 
ёнаётган бир китобни олиб кўксиларига босиб ўчирибдилар, 
шапкалиларига қараб «кофирлар, ит эмчагини эмганлар, худоё 
қўлларинг гўрда чирисин» деб қарғаб, қўлларидаги чала ёниб 
турган китоб билан бошлиқнинг нақ бошига урибдилар. 

---

Худойберди Тўхтабоев. Жаннати одамлар 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
139 
139
Бошлиқни уриб бўлмас экан, улар ҳукуматнинг одами 
ҳисобланишаркан, уларни урган одам, албатта, ўн йилга қамалар 
экан. Ҳазратимнинг қўлларини орқасига боғлаб олиб 
кетибдилар, эшиги темирдан ясалган қоронғи уйга қамаб 
қўйибдилар. Ётаверибдилар, ётаверибдилар. Намоз ўқибдилар, 
Оллоҳнинг номини тилларидан қўймабдилар. Шапкалилар 
орасида ҳам инсофлилари бор экан. Ўша инсофли одам энг катта 
бошлиқ экан. Ҳазратим қамоқ муддатини мелиса идорасида 
қоровуллик қилиб ўтайсан, деб фармон берибди. Худо кўнглига 
солган эканда, шунинг учун Ҳазратимни қамалишдан сақлаб 
қолипди. Ўшандан буён Эшон ҳазратлари қоровуллик қилиб, 
козармодаги чўчқаларга ҳам қараб турарканлар... 
- Энди ухла азаматим, мен ҳам ухлайман. 
Ана бобонг ҳам ухлаб қолди, шекилли, хуррак отаяпти...