Muallif: o’q. A. Avliyoqulov

12-§. Sonlar o'rtasidagi o'zaro teskari munosabat mbS Mii^i haqidagi bilimlarni mustahkamlash

A»l«pL|Bfo_shli bolalarni faqat sonlar o'rtasidagi bog'lanishla bilangina emas, balki qo'shni sonlar o'rtasidagi munosabatlar bila ham ,,qo'shni sonlardan bin boshqasiga qaraganda nechtaga katta yol( kichikligi" tanishtiriladi. Mashg'ulot jarayonida bolalarga qo'yilgaj o'yinchoqlarni ajratib qo'yish, chapak chalish, qo'lini yuqori ko'tarisli sakrash kabi va hokazolarni bajarish buyuriladi, masalan ,,Mendad qalamlarga qaraganda bir marta ko'p (kam) chapak chal", ,,Sq necha marta chapak chalding?", Nima uchun?"

!&

Bolalardan ,,xaltachada nechta doiracha bor? bitta, ko'p (kar bo'lishi uchun sen nechta o'yinchoq qo'yasan, nima uchun de| so'raladi"? Murakkabroq topshiriqlar quyidagicha bo'lishi mur kin: ,,Stolning ustida mendagiga qaraganda bitta ko'p doiracha qo'yir Stolning tortmasiga esa yuqoridagiga qaraganda 1 ta kam doirachl qo'ying. Mening kartochkamda nechta doiracha bor? Nima uchuj stolning tortmasida menda nechta bo'lsa, shuncha doiracha bor? Bolalar har safar u yoki bu son qanday qilib hosil qilinganii tushuntirib beradilar, qo'shni sonlarni solishtiradilar, ul£ o'rtasidagi farqni aniqlaydilar. Tarbiyachilarning bergan javoblaric qo'shni sonlar o'rtasidagi munosabatlarning o'zaro teskari xaraktej o'z aksini topishi zarur. Muayyan mashqlar o'tkazilgandan so'i ko'rsatma materialga tayanmagan holda sonlarni solishtirish mashqi] o'tisJ||tnumkin. (7 sonidan bitta ko'p bo'lgan sonini ayting, soni^;|pan qancha ko'p? Qaysi son 7 dan bitta kam? Nima uchu|

,₉ -rushuntirib bering. Sonlarni to'g'ri va teskari izchilligi haqidagi h'limla^rm mustahkamlashda zinapoya mashqidan foydalanish aiziqarli o'tadi. Bolalar zinapoyadan goh yuqoriga, goh pastga arab qadam tashlaydilar. Bunda ular goh qadam bosib chiqqan

jnapoyalarni, goh qadam bosib chiqishlari kerak bo'lgan zinapoyalarni, ya'ni to'g'ri va teskari tartib bilan sanaydilar. Qani, Kamolaning o'yinchog'igacha nechta zinapoya qoldi? Sanaylikchi Kamolaning o'yinchog'igacha nechta zinapoya qolganini sanaymiz.

10 9,8,7 ...) Bolalarga to'g'ri va teskari sanashni mashq qildirishda son narvonchasidan foydalaniladi. Son narvonchasi bilan mashq qilish faqat qo'shni sonlar o'rtasidagi bog'lanishlar va muno- sabatlar haqidagi bilimlarni ham mustahkamlash imkonini beradi. Bundan tashqari ulargacha hamda keyin so'zlarining ahamiyatini tushunib olishga yordam beradi.

1 Bolalaming 1 dan 10 gacha to'g'ri va teskari tartibda tez hamda

I ishonchli tarzda sanay bilishlari, ya'ni birinchi 10 lik natural sonlarining

* izchilligini (ketma-ketligini) mustahkam egallab olishlari muhimdir. Bunga ko'rsatma materialiga tayanmagan holda o'tkaziladigan xilma- xil mashqlar yordam beradi. (1 dan 10 gacha sana. Teskari tartibda sana, 5 gacha qaysi son keladi? 5 dan keyinchi? 4 dan keyin keladigan 3 ta sonni ayt. 6 va 8 sonlari o'rtasida qaysi sonlar tushirib qoldirilgan? 7 ga qo'shni bo'lgan sonlarni ayt. Orada bitta sonini qoldirib, 2 ta sonini ayt. Orada bitta sonni qoldirib, 3 ta sonni ayt).

Quyidagi o'yinlar o'tkaziladi: ,,Sanashni davom ettir", ,,BU- ganlar sanashni davom ettirsin". Bunday mashqlar aylana bo'lib, tarbiyachi bolani chaqiribgina qolmay, balki unga koptok, ro'mol, va hokazolarni olib o'tkazilsa qiziqarli bo'ladi. Kerakli sonni qidirishda bolalarning 1 dan boshlab sanashni emas, balki qo'shni sonlar o'rtasidagi bog'lanishlarni va munosabatlarni mo'ljal qila bilishlari muhimdir. Agar bolalardan birortasi buning uddasidan chiqa olmasa, narsalar to'plamini solishtirish mashqlariga, ya'ni sonlarni ko'rsatma material asosida solishtirishga qaytish lozim. Agar bolalar ' soni 6 dan katta, 6 esa 7 dan 1 ta kam, 7 soni ichida 7 ta birlik, " soni ichida esa faqat 6 ta birlik borligini yoki 7 hosil bo'lishi uchun 6 ga 1 ni qo'shish, 6 hosil qilish uchun 7 dan 1 ni ayirish ^v°ki 6 dan keyin 7, 7 dan oldin esa 6 soni kelishini ayta olsalar, u ^Vaqtda bolalarni son haqidagi dastur talablari hajmidagi bilimlarni sgallab olgan va hisoblash faoliyatini o'rga|pp|K tayyor, deb ^hlsoblash mumkin.,,,. ,,.,,, ,„,,... ,.,,.«*£&.