Muallif: Mengliyev Sh

Tarmoqni loyihalashtirishda ta’sir ko‘rsatuvchi omillar

Muallif: Mengliyev Sh.

Qo`shilgan sana: 2017-11-17

Tarmoqni loyihalashtirishda ta’sir ko‘rsatuvchi omillar

Qachonki siz yangi tarmoq o‘rnatishga yoki eskisini yangilashga qaror qilsangiz, u jozibador bo‘lishi uchun yangi tarmoq qurilmalarini sotib oling va o‘rnating. Yangi o‘ziga jalb qiladigan narsalarni topish o‘zingizni qo‘lingizda, serhasham qurilmalar yomon/yaxshi bo‘lishi mumkin, ayniqsa, axborot savdo-sotig‘i istiqboli mislsiz imkoniyatga ega bo‘ladi. Tarmoq muvaffaqiyatli bo‘lishi uchun loyihalashtirishni rejalashtiring. Quyida rejalashtirish(loyihalash)da bir nechta omillarni ko‘ramiz:

Tarmoqdan maqsad;

Tarmoq trafigi haqida xabar(tezligi);
Ortiqcha so‘rov(talab)lar;
Foydalanuvchini xatti-harakati;
Kelajak rivojlanishiga moslashtirish;
Xavfsizlikni rejalashtirish;
WANga ulanish imkoniyatlarini ko‘rib chiqish;
LAN va WAN narxi(harajati);
Tarmoq topologiya va resurslarni saqlash.

Tarmoqdan maqsad

Birinchi qiladigan ishimiz tarmoqni loyihasi tarmoq istemolchilariga mos kelishi kerak. Tarmoqdan maqsadni bir qancha umumiy baholashni ko‘ramiz:
Qanaqa turdagi axborotlar tarmoqda bo‘lishilgan?
Qanaqa dasturiy ilovalardan foydalangansiz va tarmoq resursida kerakli ilovalarni qanday ishlatgansiz?
Qanaqa qurilmalar bo‘lishilganmi, jumladan printerlar, DVD/CD-ROM to‘plamlari, ko‘ngilochar qurilmalar, xotira va rezerv qurilmalar?
Tashkilotda biznes namuna qanaqa va bu biznes namuna bilan tarmoq bog‘liqligidan qanday foydalanasiz?
Tashkilotning ekspluatatsion strategiyasi yoki biznesida tarmoq qanday rol o‘ynaydi?
Tarmoqqa qanday turdagi kompyuterlar ulangan va ularning funksiyalari nimadan iborat?
Qanaqa mobil qurilmalar tarmoq bilan ulangan, jumladan, noutboklar, planshetli kompyuterlar va smartfonlar?
Qanaqa turdagi printerlar tarmoq bilan ulangan va qanday maqsadda?
Qanday turdagi LANlar va WANlar tarmoq bilan bog‘lanadi?
Bulutli hisoblashlardan foydalanmoqchimisiz, agar shunaqa bo‘lsa, qanday ko‘rinishda?

Tarmoq trafigi haqida xabar(tezligi)

Tarmoqni loyihalashtirishda trafikni tezligi omillardan biri hisoblanadi. Yangi tarmoqni loyihalashtirayotganda tarmoqda bo‘ladigan odamlar soniga va serverlar yoki xostlar turiga qarang. Masalan, serversiz uy tarmog‘ida tarmoq trafigi birmuncha sekin, trafikni katta qismi bo‘lishilgan fayllardan.
Tarmoqni yangilaganizda joriy tarmoqdan aniq bir qurilmalar, serverlar va bosh kompyuterlarni qancha trafik olayotganini test(benchmark) qilib ko‘ring. Yuklash o‘zgarganda yoki boshqa sharoitda trafik bahosi test qilinadi. Quyida bir qancha test turlari keltirilgan:

Tarmoqning past, o‘rtacha va yuqori faoliyati tashkilotingizni ish namunalari munosabatiga bog‘liq;

Tarmoqning past, o‘rtacha va yuqori faoliyati tarmog‘ingizni turli nuqtalariga, jumladan, serverlar yoki kichik tarmoqlarga bog‘liq;
Oddiy tarmoq faoliyati ishonchli dasturiy ilovalarga, jumladan, ovozli va video ilovalar yoki mijoz/server dastur munosabatiga bog‘liq;
Tarmoq faoliyatini avtomatlashtirilgan ishchi stansiyasi ilova trafigini intensiv boshqaradi, ko‘p foydalanuvchilar tomonidan ishlatilayotgan ilovani faoliyatini taqqoslaydi;
Tarmoqni test qilish(afzalligini aniqlash)da yordam beruvchi uskunalarga misollar:
Windows Server 2008/Server 2008 R2dagi monitor proizvoditelьnosti (Performance Monitor);
Microsoft Network Monitor (Windows Server kompyuterlar uchun);
Windows 7, Windows Server 2008/Server 2008 R2, UNIX/Linux, va Mac OS Xdagi tarmoqning holati(netstat) haqida ma’lumot beruvchi utilita;
Windows 7, Windows Server 2008/Server 2008 R2, UNIX/Linux, va Mac OS Xdagi tracert/traceroute utilitalar;

Ortiqcha so‘rov(talab)lar

Tarmoqda ortiqcha omillarni topish kerak. Kompyuter va kompyuter tizimlari ortiqcha sim va sim va simsiz uskunalar bilan ta’minlansa, bir yoki bir necha tarmoq yoki hisoblash mashinalarning uzellari muvaffaqiyatsiz ishlaydi(1-rasm).

1-rasm. Loyihalashdagi ortiqchaliklar

Foydalanuvchini xatti-harakati
Yana bir omil muntazam ravishda turli joylarga ko‘chib yuradigan foydalanuvchilarni moslashtirish kerak. Ba’zi firmalar tez-tez qayta tashkil qilinadi, joriy bozorni tez-tez o‘zgarishida qolib ketadi. Boshqa tashkilotlarda nomzodlar birlashishi mumkin. Bu hollarda ishni funksiyalari ishxonani joylashgan joyini tez-tez o‘zgartiradi va tarmoqni talab qiladi.

Windows da Dispetcher zadach(Task Manager) ni tarmoq bo‘limidan foydalanish(Assess Network Utilization)

Windows 7 yoki Windows Server 2008/Server 2008 R2 dagi Task Manager da tarmoqni kuzatish uchun sizni kompyuteringiz tarmoqqa ulang. Quyida u bilan tanishib chiqamiz:
Windows 7 va Windows Server 2008 R2 da Panel zadach(taskbar)ni o‘ng tomonini bosing va Dispetcher zadach(Start Task Manager)ni bosing.
Set(Networking) bo‘limini tanlang. Bu oynada ulangan har bitta tarmoqni nazorat qilish mumkin. Masalan, oynada lokal va global tarmoqni har birini ko‘rish mumkin. Oynada rasmini grafik ko‘rinishida ham ko‘rish mumkin. Bundan tashqari adapterni nomini, aloqani tezligi va holatini ko‘rish mumkin.
Vid(View) menyusini bosing va Vberite Kolonki(Select Columns)ni bosing.
Dialog oynadan Vberite Seteve Kolonki Stranits (Select Networking Page Columns) ni sozlang(2-rasm).
Ishingizni tugatgach Dispetcher zadach (Windows Task Manager) oynasini yoping.

2-rasm. Windows 7 da Dispetcher zadach(Task Manager)ni Set(Networking) bo‘limi oynasi

UNIX/Linux da tcpdump buyrug‘idan foydalanish
Tcpdump buyrug‘idan foydalanib tarmoq trafigini monitoring qilish. Tarmoqqa ulash va uni boshqarish uchun root akkaunt kerak bo‘ladi.

Terminal oynani oching va buyruqni kiriting.

Root deb yozib va Enter ni bosing.
Tcpdump deb yozib va Enter ni bosing.
Tarmoqda jo‘natilyotgan paketlarni va boshqa tarmoq haqida ma’lumotlarni ko‘rasiz(3-rasm).
Besh daqiqadan so‘ng jarayonni to‘xtatish uchun Ctrl+C ni bosing.
Boshqa usullar bilan ham trafikni monitoring qilib paketlarni uzunliklarini aniqlash mumkin. Tcpdump -c 100 va Enter ni bosing.
Tcpdump buyruqni natijasini ko‘rasiz.

3-rasm. Fedora Linux da tcpdump buyrug‘idan foydalanish

Mac OS X da Activity Monitor dan foydalanib tarmoq trafigini monitoring qilish
Mac OS X Snow Leopard yoki Lion da Activity Monitor dan foydalanib tarmoq trafik pog‘onalarini monitoring qilish. Tarmoq trafigini monitoring qilish uchun kompyuteringiz tarmoqqa ulangan bo‘lishi kerak.
Finder ni bosing.
Go menyusini bosing, so‘ng Utilities ni bosing.
Utilities oynasidagi Activity Monitor ni ikki marta bosing.
Activity Monitor oynasidan Network bo‘limini tanlang(4-rasm).
Diagramma ko‘rinishdagi rasmni pastki qismidagi Packets ni bosish orqali kompyuterni WNIC yoki NIC ni aktiv paketlarini ko‘rasiz.
Tarmoq trafigini monitoring qilish uchun bir necha daqiqa ketadi.
Menyudan Activity Monitor ni bosing va Quit Activity Monitor ni bosing.
Ochilgan oynalarni yoping.

4-rasm. Mac OS X da Activity Monitor dan foydalanish

Kabelni o‘rnatish uchun ko‘rsatmalarni amalga oshirish
Tarmoq kabelini montaj qilish ko‘p tashkilotlarning hayotining bir qismi, boshqa barcha komponentalar unga bog‘liq. Tarmoqni loyihalashtiruvchi sifatida, mumkin bo‘lgan eng yuqori sifatli kabel o‘rnatish. Bundan tashqari, kelajakda foydalanuvchilarni o‘sishi va ish joyini o‘zgarishini inobatga olib qo‘shimcha kabeli o‘rnatish. Tashkilotda kabel o‘rnatilgan bo‘lsa, kabel trassalarini ishlashini tekshiring. Loyihalashtirishda eski kabellarni topish va kabellarni modernizatsiya qilish rejasini ishlab chiqish tarmoqni kengaytirishga, yuqori tezlikda kommunikatsiya va moslashuvchan WAN ulanishga yo‘l ochadi. Vaqt o‘tishi bilan kabel eskiradi joriy IEEE spetsifikatsiyalar yoki frayd kodlar ishlamasligi mumkin.

Kabellarni modernizatsiya qilishda strategiyalar

Kabelni almashtirishni rejalashtirishda quyidagi omillarni hisobga oling:
Amaldagi kabelni almashtirish, jumladan eksi ingichka(koaksial) kabel avlodi Cat 3ni Cat 5ga;
Kabel va konnektor(ulagich) xarajatlari;
O‘rnatish(montaj) xarajatlari;
Muhit talablari, jumladan plenum joylar va EMI/RFI(ekran qo‘yib elektromagnit maydonidan saqlash va radiochastotali xalal beruvchi to‘siqlar) joylar;
Qo‘shimcha kabelga talablar, keyinchalik ofislarni omborlari yoki kelajakda ofislardagi foydalanuvchilarni ortishi;
Kommutatsion shkaf joylari;
Simsiz tarmoqdan foydalanishda, tashkilotning pulini tejaladi va ulanishga va xavfsizlikka bo‘lgan talablarni ko‘rishingiz mumkin.

Tarmoq loyihasini tuzishda montaj va tarmoqlashtirishdan foydalanish

Ko‘pchilik tarmoqlarni qurish(montaj qilish)da montajdan va tarmoq texnologiyalari tuzilishida foydalaniladi, bu kitobda loyihalash mavzulari haqida ta’kidlab o‘tilgan . Bu bo‘limda texnologiyalarni amalga oshirish uchun loyihalash ko‘rsatmalarini o‘rganasiz.
Montaj qilish
Montaj qilish turli narsalarni, turli kabellarni o‘rnatish va tarmoqlarni loyihalashtirishni anglatadi. Gorizontal yulduz shaklida bir yoki bir nechta markazlashgan kommutatsiya va routerlardan kabellarni chiqish bo‘yicha tarmoqlanishiga e’tibor bering, masalan, telekommunikatsiya xonalar va kommunikatsion shkaflarni toping(EIA/TIA-569-B standartli telekommunikatsiya xonalarni aniqlang). Ko‘pincha xonada kommutatsiyalar kommunikatsion shkafni ichida qavat ko‘rinishi bo‘ladi(5-rasm).

5-rasm. Montaj qilish

Montaj qilishda quyidagilar talab qilinadi:
Egiluvchan kabel, jumladan, o‘rama juft;
Fizik yulduzda montaj uzel(tugun)lari;
Gorizontal sim(montaj) uchun EIA/TIA-568-B va EIA/TIA-568-C standartlarga rioya qilish;
Kommutatsiyalar yoki routerlarda kabellarni markazlashtirishni rejalashtirish;
Xost va serverlarni kabel segmentida izolyasiya qilish qobiliyati;
Xostlar va serverlar va boshqa tarmoq qurilmalar uchun yuqori tezlikda ulanish imkonini taqdim qilish imkoniyati.

Tarmoq tuzishda vertikal sim(montaj)dan foydalanish

Tarmoq tuzishda vertikal montajda har bir qavat montaj qilinib ko‘p qavatga birlashtiriladi. Vertikal montaj kabellardan tarkib topgan strukturalangan tarmoqni komponentasi va binoning qavatlari o‘rtasida tarmoq qurilmalaridan foydalanish va ko‘pincha kommunikatsiya xonalar yoki bir-biriga yaqin qo‘shni xonalarni fizik aloqasi. Vertikal montaj ba’zida kabel ulagich(riser cable) deyu nomlanadi, gorizontal kabel binoni har bir qavatida mantiqiy magistral sifatida ishlatiladi.
Ko‘pincha serverlar bevosita asosiy yoki markazlashgan kommutatsiyaga yuqori tezlikda ulanishda foydalaniladi, jumladan, 1 yoki 10Gbps ulanish(6-rasm).

6-rasm. Strukturalangan tarmoqni markazlashgan boshqaruvi

7-rasm. Strukturalangan diagramma tarmog‘i

8-rasm. Bitta qavatda simsiz aloqani loyihalash

9-rasm. Simsiz aloqani ko‘p qavatli strukturalangan tarmoq asosida loyihalash

Jadval-1. 802.11 qurilmalar uchun amaliy masofalar

10-rasm. Xost va serverlarga ulanish

11-rasm. Xost va server guruhi bo‘limlari plyus qo‘shimcha rezerv qilib qo‘yish

12-rasm. Tarqatilgan xost va serverlarga ulanish

13-rasm. Modulli loyihada ikkita segmentda ulanish

14-rasm. Modulli loyihada yangi segment qurish

15-rasm. Qurilmalar o‘rtasida tezlik va ortiqchalik uchun birlashtirishdan foydalanish

16-rasm. Tarmoq diagrammasini birlashtirish

17-rasm. Loyihalashtirishda kabellarni birlashtirish va simsiz tarmoq

7886 marta o`qildi.