Муқаддима

Mavzu: Tutuq belgisining ishlatilishi
Maqsad :

a) tutuq belgisining ishlatilish o`rinlari haqida o`quvchilarga ma’lumot berish;

b) o`quvchilarda insoniy fazilatlarni tarbiyalash ;

d)tutuq belgilari mavjud so`zlarni to`g`ri yoza olish;

Dars turi: yangi bilim va tushuncha berish.

Uslub: aqliy hujum , guruhlarda ishlash , “Charxpalak” metodi, “Men kimman ” mashqi

Jihoz: darslik ,A-3 qog`oz,texnika vositalari.
DTS talabi: tutuq belgisining qo`llanishi haqida tushunchaga ega bo`lish
Dars rejasi:

I Tashkiliy qism

Salomlashish , yo`qlama , navbatchi hisobotini tinglash, Ma’naviyat daqiqasi .”O`zlikni anglash”

“Biz kim?” savoliga 1-qator o`quvchilari biz olmoshini ega vazifasida keltirib , 2-qator o`quvchilari biz olmoshini kesim vazifasida keltirib , 3- qator o`quvchilari qaratqich aniqlovchisi vazifasida keladigan gaplar bilan kim ekanliklarini izohlashlari kerak.

Masalan:

1. 
   Biz 5-sinf o`quvchilarimiz .
   
2. 
   Mustaqil yurt bizniki.
   
3. 
   Bizning oilamiz ahil.
   

II O`tgan mavzuni so`rash.

O`tilgan mavzu test tarqatmalar va “Men kimman?” mashqi orqali takrorlanadi.Tarqatma qo`sh undoshli so’zlar asosida bo`lishi mumkin.”Men kimman ?” mashqida o`quvchilar boshlariga kiygizilgan tojdagi yozuvni aytilgan ma’lumotlarga qarab aniqlashlari kerak bo’ladi.

Masalan:

Mustaqil so`zlar
Ma’lumotlar:

1. 
   Siz morfologiyada o`rganilasiz.
   
2. 
   Siz olti turga bo`linasiz.
   
3. 
   Atash ma’nosiga egasiz.
   
4. 
   Gap bo`lagi bo`la olasiz.
   
5. 
   So`roq olasiz.
   

Shu tarzda “Unli tovushlar” , “Bo`g`iz tovushi”,”B” , “Fonetika”,”Orfografiya”,”Tutuq belgisi” kabi so`z va atamalar haqida ma’lumotlar aytiladi.

III Yangi mavzu bayoni

Har bir guruh uchun alohidadan qo`shiq eshittiriladi . O`quvchilarga qo`shiqdagi tutuq belgisi mavjud so`zlarni aniqlash topshiriladi.

Masalan:

Muhayyo, Surayyo , Ra’no , Muqaddas

Ko`zimni yashnatib kiyibsiz atlas.

E’tibor beramiz , mavjud bo`lgan so`zlar qanday talaffuz qilinyapti?

1-topshiriq , 2- topshiriqni past o`zlashtiruvchi o`quvchilar doskada diktant tarzida yozadilar. Tutuq belgisi qanday vazifa bajarayotganini aniqlaydilar. Mo`jiza,mo`tadil , mo`tabar so`zlarida tutuq belgisining ishlatmaslik sababini aniqlanadi.

Ekranda tutuq belgisi haqidagi qoidalar namoyish etiladi. Avval o`qituvchi , undan so`ng o`quvchilar tomonidan o`qitiladi.
IV Mustahkamlash qismi.

435-mashq o`quvchilarga so`z diktant tarzida bajartiriladi . (Kitoblar berkitilgan holda) So`ngra o`quvchilar o`z-o`zini tekshiradi. Tahlil qilinadi.

1. 
   Tutuq belgisi unlini cho`ziqroq aytilishini ifodalaydi: e’lon , she’r , shu’la, da’vo , ma’no, ba’zan , e’tiqod, ne’mat.
   
2. 
   Tutuq belgisi unlini undoshlardan ajratishni ifodalaydi: qal’a , qit’a, jur’at, qat’iy.
   

436- mashq kichik guruhlarda bajariladi..Har bir so`z juftligi guruhlar (to`rtlik) tomonidan izohlanadi.

Masalan:

1. 
   San’at – sanat.
   

1-o`quvchi:

- Tutuq belgisi undosh va unlini ajratib talaffuz qililishni ifodalayapti, shuningdek, xuddi tovushga o`xshab ma’no farqlayapti.

2-o`quvchi:

-1- so`zda yuqori darajadagi ish ma’nosini ifodalayapti.

-2- so`zda harakat ma’nosida kelyapti.
3- o`quvchi:

• 
  O`zbek qo`shiqchiligi san’ati dunyoga mashhur.
  

4- o`quvchi:

-Guruhimiz olgan rag`batlarni sanat.

437-mashq doskada yozma bajariladi.

1. 
   Podsho vazir-u a’yonlari davrasida otdan tushib , tog` bag`riga qaradi.
   
2. 
   Zamira sun’iy ravishda bosiq bo`lishga urinar edi.
   
3. 
   Sening vujudingda mo`jizalar mavjudligini birinchi bor uchratganimdayoq payqagan edim.
   

Mashqdagi tutuq belgili so`zlar (a’yon , sun’iy ) ga izoh beriladi. “Mo`jiza” so`zida qo`llanmaslik sababi esga olinadi.

Hurmatli o`quvchim , bugungi darsdan qanday bilim olganingizni “Charxpalak ”metodi orqali tekshirib olamiz . diqqat qiling , unda har bir o’quvchi uchun 3 tadan so`z yozilgan . Siz bu so`zdagi tutuq belgisini kerakli joyga qo`yasiz, o`z qatoringiz oxiriga mana bu chehralardan birini yopishtirasiz. Agar darsdan yetarli bilim olgan bo`lsangiz , kulib turgan chehralarni , nimanidir tushuna olmagan bo`lsangiz, hafa chehrani yopishtiring. Buning uchun guruhlarga 3 daqiqa vaqt ajratiladi.

-Topshiriqni bajarish bilan birga quyidagi gapga diqqat qilamiz .

–Hammamiz ekranga qarab , yozuvdagi xatoni aniqlaymiz va gapni sintaktik tahlil qilamiz

”Men Ishoqning o`qishdagi yutuqlariga havas qilaman” O`quvchilar guruh ishi bilan bir paytda bu mashqni ham bajaradilar.

• 
  Keling , bu guruh ishini sokin musiqa ostida bajaramiz. (3 daqiqali musiqa eshittiriladi ) O`quvchilar javobi eshittiriladi.
  

Guruh ishi yakunlangach , hamkor guruhlar ishini almashtirib , xatolar tekshiriladi va taqdimotchilar taqdim etadi.

-Demak , o`quvchilar , tutuq belgisi qanday vazifa bajarar ekan?

-Qaysi holatda unli cho`ziq talaffuz qilinsa ham , tutuq belgisi qo`yilmaydi?

V Yakuniy qism

-Mana, bugungi darsimiz o`z nihoyasida yetib bormoqda unda barcha o`quvchilar faol ishtirok etdi.Ayniqsa, ____________ larga alohida rahmat demoqchiman , shuningdek, ________________larga ham barakalla deyman. Bugun har biringiz bugungi darsga fayz , mazmun bag`ishladingiz. Bir og`iz so`z bilan aytganda :

Munchoqdek ko`zingiz chaqnoq baxtiyor ,

Faolsiz , zukkosiz har ishdalarim.

Siz bilan har kunim mazmunli , bahor ,

Mening jajjigina farishtalarim.

-Aziz o`quvchim , savodxonlik – millatning ma’naviyati , uning kelajagini belgilovchi omildir . Bugun “Tutuq belgisining ishlatilishi ” mavzusi orqali savodxonligimizni yana bir karra mustahkamladik. Agar bugungi darsda , hech bo’lmaganda , bitta so`zning yozilishi haqida tushunchaga ega bo`lgan bo`lsangiz, darsda bir marta bo`lsa-da, ishtirok etgan bo`lsangiz , demak , siz ham millatimiz kelajagi uchun o`z hissangizni qo`shdingiz. Demak, siz mana bu

“ O`zbekiston “ deb atalmish azim va hamisha navqiron daraxtga yaproq bo`lishga haqlisiz . O`quvchim , darsdan chiqishdan avval ismingiz yozilgan yaproqlarni mana bu daraxtga yopishtirishingiz mumkin Shu bilan darsimiz tugadi. Bugungi mehnatingiz uchun rahmat!

CHARXPALAK