Mr. Qemajl Morina Dr. Lulzim Esati Idriz Bilalli

Shqipëria dhe shqiptarët, përktheu nga origjinali Zyber Hasan Bakiu, Nxjerr dhe renditur nga vepra: “Diksioneri historik e gjeografik”, Tiranë, 2002. Vepra në tekstin e mëtejshëm citohet me shkurtim ShSh.

329 S. Frashëri, ShSh, f. 3.

330 S. Frashëri, ShSh, f. 13.

331 Shih Z. Xholi, Sami Frashëri, Monografi, botuar në “Vepra”, 4, Prishtinë, 1978.

332 Z. Xholi, Sami Frashëri, në “Vepra”, 4, Prishtinë, 1978, f. 24-25.

333 Shih këtë punim në fund të librit “Vepra”, 2, Prishtinë1978, f. 111-114.

334 “Historia e letërsisë shqipe”, I-II (përgatitur nga grup autorësh të shquar, ribotim), Prishtinë 1968, f.449-459.

335 K. Frashëri,“Tre vëllezër pishtarë-Abdyl Frashëri, Naim Frashëri, Sami Frashëri”, Shtëpia botuese “8 Nëntori”, Tiranë, 1978, 94 faqe.

336 Z. Xholi, Sami Frashëri, Monografi, botuar në “Vepra”, 4, Prishtinë, 1978, 8.

337 K. Frashëri, Tre vëllezër pishtarë, Tiranë, 1978, f. 3 dhe 35, ku shkruan: “Kalaja e Prizrenit, në bodrumet e së cilës Abdyl Frashëri u mbajt i burgosur gjatë viteve 1881-1884”.

338 S. Frashëri, ShSh, f. 111.

339 S. Frashëri, ShSh, f. 13.

340 F. Konica, Shqipëria: Kopshti shkëmbor i Evropës Juglindore, Shtëpia botuese “Buzuku”, Prishtinë, 1991 (Vepër e përkthyer nga anglishtja prej prof. dr. Abdullah Karjagdiut, e cila në anglishte është botuar në Boston të Amerikës në vitin 1957).

341 F. Prendi, H. Ceka, S. Islami, S. Anamali, Ilirët dhe Iliria te autorët antikë, Prishtinë, 1979. Shih emrin e fisit ilir Kaon në hartën e këtij libri.

342 F. Konica, Shqipëria: Kopshti shkëmbor i Evropës Juglindore, Prishtinë, 1991, f. 185-6.

343 S. Frashëri, ShSh, f. 27-28.

344 E. Çabej, Studime etimologjike në fushë të shqipes, II, Tiranë, 1976, f. 68. Më tej citohet: SEFSH.

345 S. Frashëri, ShSh, f. 115, 117.

346 S. Frashëri, ShSh, f. 117-118.

347 S. Frashëri, ShSh, f. 40.

348 Dr. R. Doçi, Onomastika e Drenicës, Prishtinë, 2005, f. 364.

349 S. Frashëri, ShSh, f. 87.

350 S. Frashëri, ShSh, f. 87-88.

351 S. Frashëri, ShSh, f. 88.

352 S. Frashëri, ShSh, f. 102.

353 S. Frashëri, ShSh, f. 102.

354 S. Frashëri, ShSh, f. 110-113.

355 Prof. dr. R. Doçi, ISHSK, f. 405.

356 S. Frashëri, ShSh, f. 107, 138.

357 S. Frashëri, ShSh, f. 149, 151.

358 S. Frashëri, ShSh, f. 177.

359 A. Mayer, Die sprache der alten Illyrier, Band, I, Wien, 1975, f. 153. Dhe gjerësisht: Dr. R. Doçi, Iliro-shqiptarët dhe serbët në Kosovë-sipas onomastikës, Prishtinë, 1994, f. 132-133.

360 S. Frashëri, ShSh, f. 181-2.

361 Dr. R. Doçi, Iliro-shqiptarët dhe serbët në Kosovë-sipas onomastikës, Prishtinë, 1994, f. 6-108.

362 S. Frashëri, ShSh, f. 171.

363 S. Frashëri, ShSh, f. 171-173, 175.

364 S. Frashëri, ShSh, f. 173, 190.

365 Branislav Dj. Nušić, Kosovo, opis zemlje i naroda, u Novom Sadu, 1902, f. 203.

366 S. Frashëri, f. 37, 85.

367 Dr. E. Çabej, Studime gjuhësore, IV, Prishtinë,1977, f. 158-9.

368 S. Frashëri, ShSh, f. 49.

369 Në vizitën që ia bëmë Tempullit të Dodonës në vitin 1986, aty afër amfiteatrit të madh gje­ndeshin disa gurë natyrorë, rrasa të mëdha, me figura të ndryshme të skalitura dhe kalavesha rrushi në të katër çoshet. Në mes të një rrase ishte gdhendur një figurë e ngjashme me figurën e stemës së Prishtinës, Mbretëreshës iliri të para mija vjetësh. Ne ishim në ekskurzion privat nëpër Greqi me disa punonjës shkencorë të disa institucioneve, e, ishte edhe kolegu i atëher­shëm i Institutit Albanologjik, tani i ndjeri, ish kryetari historik Ibrahim Rugova, i cili e ki­sh­te aparatin fotografik dhe fotografonte këta gurë dhe antikitet të tjera. I thashë se një fi­gure të tillë të ngjashme, por prej argjilit, e kam parë pranë 25 vatrave-oxhaqeve në tokë të një ve­nd­banimi, që ishte zbuluar në Donji Millanofc të Serbisë te Gjerdapi (ku është mbajtur Ko­nfe­re­nca VI Onomastike e ish-Jugosllavisë në v. 1985). Ky vendbanim ishte ekspozuar nën një ambrellë të madhe (çadër), për të cilin ciceroni (fjalëmbajtësi) thonte se është i lashtë më së 5500 vjet. Dr. I. Rugova ma ktheu përafërsisht me këto fjalë: “Po, këta gurë janë paragre­kë, pellazg ose ilirë, sepse po t’i takonin kulturës greke, grekët do t’i dërgonin në muzeun e Athi­nës.”

370 S. Frashëri, ShSh, f. 58-59.

371 S. Frashëri, ShSh, f. 60-61. Me sa duket sot nuk ka shqiptarë myslimanë në Filat, sepse, etnografi i njohur Abaz Dujaka, tani i ndjerë, punonjës shkencor në Tiranë, ka qenë i lindur në Filat, dhe më tregonte se të gjithë shqiptarët myslimanë i kanë përzënë grekët me dhunë nga Filati.

372 S. Frashëri, ShSh, f. 74.

373 V. Panajotopulos, Plithismos qe ekizmi tis Peloponnesu (13-18 eonas), Athina, 1985. Pos kësaj vepre të këtij autori, shih edhe: Prof. dr. R. Doçi, ISHSK, f. 25, 29-30.

374 S. Frashëri, ShSh, f. 79.

375 S. Frashëri, ShSh, f. 79-80, 82. Mirëpo, gjatë vizitës që i bëmë Janinës në v. 1986, ku bujtëm dy netë, pamë se gjendja e shqiptarëve të Janinës dhe përgjithsisht e Çamërisë, sidomos e shqiptarëve myslimanë, pas zbatimeve të njëpasnjëshme të regjimeve ushtarake greke, kishte ndryshuar shumë në dëm të shqiptarëve, të cilët u detyruan me dhunë të shpërngulen në Shqi­përi dhe Turqi. Kështu, duke hyrë brenda Kalasë së Janinës, ku ishte një xhami dhe një kishë (si duket të ndërtuara nga Ali Pashë Tepelena), na përcillnin disa banorë shqiptarë të qytetit të Janinës, dhe, kur i pyeta se çka janë me përkatësi kombëtare, ata thonin se jemi “grekër” po llafosim shqip. Kurse, për Ali Pashë Tepelenën thonin se ka qenë shqiptar, dhe se e ka pa­sur ushtrinë shqiptare, prej më tepër se 500 ushtarësh.

376 S. Frashëri, ShSh, f. 60-61.

377 Kur u kthyem nga Korfuzi në Gumenicë, na ra të presim më tepër se dy orë autobusin, sepse në trajektin me të cilin erdhëm, nuk kishte pasur vend për autobusin tonë. Aty një grua plakë nga Filati (të cilën më vonë e pata pyetur dhe më tregoi se ishte prej Filatit) në një tavolinë ka­feneje fliste me një klerik ortodoks grek, porse shihej se ajo nuk dinte mirë greqisht, e as kleriku nuk dinte shqip. Po theksoj edhe se, gjatë dhjetëvjetshit të regjimit fashist serbo-sllav në Kosovë (1989-1999), kur frigoheshim të shkojmë të verojmë në bregdetin e Ulqinit shqi­ptar, kam veruar me familje në bregdetin grek, ndërmjet Selanikut e qyteteve Katerini dhe Larisa, në qytezat Platamon e Leptokario. Nëpër rrethinat e këtyre vendeve bregdetare kishte ende banorë që flisnin shqip, kurse, kleriku ortodoks i Platamonit thonin se di të flasë shqip, çka do të thotë se ishte shqiptar. Këta shqiptarë, jo edhe aq të paktë, sidomos të para disa vje­tëve, janë autoktonë në ato vise, janë vijimësi e popullsisë së shtypur dhe të pa­mbro­j­tur ilire-shqiptare, janë me gjak pasardhës të Lekës së Madh. Më kujtohet edhe një fakt se, nga njëhe­rë në javë nëpër rrugët e atyre qytezave vendoseshin ushtarët grekë të armatosur deri në dhë­mb në dy anët e rrugëve të qytezave dhe rrinin gatitu me orë të tëra, si të kishin orë ushtarake, dhe vetvetiu banorëve shqiptarë, po edhe ne turistët frigoheshim prej tyre.

378 S. Frashëri, ShSh, f. 86, 91, 109, 118, 125-6, 139-141.

379 S. Frashëri, ShSh, f. 200-201.

380 Për emrat e fshatrave të burimit shqip në Atikë të Greqisë shih gjerësisht: Prof. dr. R. Doçi, Onomastikë ilire-shqiptare në Ballkan, Instituti Albanologjik i Prishtinës, Prishtinë, 2006, f. 28-30. Më tej: OISHB.

381 S. Frashëri, ShSh, f. 130, 134, 157, 159, 1790180, 186, 189, 190, 199.

382 S. Frashëri, ShSh, f. 76.

383 S. Frashëri, ShSh, f. 76.

384 S. Frashëri, ShSh, f. 77.

385 S. Frashëri, ShSh, f. 77.

386 S. Frashëri, ShSh, f. 77.

387 S. Frashëri, ShSh, f. 32-33.

388 S. Frashëri, ShSh, f. 66-68.

389 S. Frashëri, ShSh, f. 137.

390 S. Frashëri, ShSh, f. 137. Po theksoj se sot ka përplot banorë në Shkodër me patronimin Shpuza, që e mbajnë si ktetik, se të parët e tyre kanë prejardhje prej Shpuzës, prej nga u shpërngulën me dhunë.

391 S. Frashëri, ShSh, f. 193-5.

392 S. Frashëri, ShSh, f. 185.

393 S. Frashëri, ShSh, f. 39-40.

394 Prof. dr. R. Doçi, OISHB, f. 224-230.

395 S. Frashëri, ShSh, f. 95.

396 S. Frashëri, ShSh, f. 95, 97.

397 S. Frashëri, ShSh, f. 178.

398 S. Frashëri, ShSh, f. 127.

399 S. Frashëri, ShSh, f. 103.

400 S. Frashëri, ShSh, f. 138-9.

401 S. Frashëri, ShSh, f. 68-9.

402 S. Frashëri, ShSh, f. 121.

403 S. Frashëri, ShSh, f. 121.

404 S. Frashëri, ShSh, f. 69-70.

405 S. Frashëri, ShSh, f. 128.

406 S. Frashëri, ShSh, f. 128-9.

407 S. Frashëri, ShSh, f. 130.

408 S. Frashëri, ShSh, f. 144.

409 S. Frashëri, ShSh, f. 146.

410 Dr. R. Doçi, Iliro-shqiptarët dhe serbët në Kosovë-sipas onomastikës, IAP, Prishtinë, 1994, f. 6-107.

411 S. Islalmi-K. Frashëri, Historia e popullit shqiptar, botim i tretë, Prishtinë, 1979, f. 150-152.

412 S. Frashëri, ShSh, f. 147.

413 S. Frashëri, ShSh, f. 148.

414 S. Frashëri, ShSh, f. 156-7.

415 Këtu (S. Frashëri, ShSh, f. 256) po e citoj në origjinal fusnotën që e ka dhënë përkthyesi Zyber Bakiu përkitazi me burgosjen e A. Frashërit në kalanë e Prizrenit: “Samiu për shkak të vendit ku jetonte e të qeverisë turke nuk thotë që Abdyl Frashëri fillimisht u dënua me vde­kje, dhe pas kthimit të këtij dënimi në burgim të përjetshëm, është mbajtur në bodrumet e for­tesës së Prizrenit, ku nga lagështia dhe torturat iu dëmtua shëndeti, që e kishte të fortë.

416 S. Frashëri, ShSh, f. 254-256.