Moylash materiallari

Moylash materiallari. Biz o‘rganayotgan ichki yonuv dvigatellarida M-8B, M-8V, M-8G, M-10B, M-10V, M-10G moylar qo‘llaniladi. “M” harfi, motor moyi ekanligini, 8 va 10 raqamlari 100° S da qovushoqligini bildiradi. “B”, “V” va “G” harflari moyning dvigatelda ish sharoitlari bo‘yicha qaysi guruhga talluqli ekanligini ko‘rsatadi. G guruhi moylar yuqori tezlikli dvigatellar uchun, V guruhi moylari o‘rtacha tezlikli dvigatellar uchun, B guruhi esa kichik tezlikli dvigatellar uchun mo‘ljallangan bo‘ladi.

Sanab o‘tilgan moylar universal hisoblanadi, lekin ularning rusumidagi “2” indeksi (masalan, M-8V₂) bo‘lsa, demak uni faqat dizellarga ishlatish mumkin, “1” indeksi bo‘lsa faqat karbyuratorli divigatellarda ishlatish mumkinligini bildiradi.

Yuqoridagi moylardan tashqari barcha mavsumlar uchun mo‘ljallangan moylar ishlab chiqariladi, masalan, M-4_Z/8G₂ suratda qovushqoqlik klassi, maxrajda 100°S dagi qovushqoqligi, “z” harfi qovushqoqligi kam moyga quyuqlashtiruvchi qo‘shimchalar qo‘shish hisobiga olinganligini bildiradi.

2. Moylash tizimlarining sxemalari. Moylash tizimi qizigan detallarga moyni beto‘xtov uzatish, uning aylanishini, tozalanishini ta’minlash, va zarur bo‘lganda sovutish uchun xizmat qiladi.

Biz o‘rganayotgan barcha dvigatellarning moylash tizimi kombinasiyalashgan, ya’ni qizigan detallarga moy bir nechta usullar bilan uzatiladi: bosim ostida, sachratib va o‘zi oqish yo‘li bilan.

D-240 dizelining moylash tizimi. D-240 dvigatelining moylash tizimi sxemasi 57-rasmda

tasvirlangan. Karter poddoni 1 dagi moy to‘rli moy qabul qilgich 5 orqali nasos 6 yordamida so‘rib olinadi va trubka 4 hamda blok karterning vertikal kanali 19 bo‘ylab markazdan qochma filtr 28 ga haydaladi. Tozalangan moy trubka 24 bo‘ylab radiator 26 ga o‘tadi va sovutilib, trubka 23 bo‘ylab to‘rli filtr 33 orqali blok-karterning o‘rta to‘siqchasi kanali 2 ga haydaladi. Bu yerda moy tarmoqlanadi, uning bir qismi qiya kanal 30 bo‘ylab o‘rtadagi o‘zak podshipnigini moylash uchun uzatiladi, asosiy oqim esa bosh magistra deb ataluvchi bo‘ylama kanal 11 ga yo‘naltiriladi.

A-41 dvigatelining moylash tizimi 58-rasmda tasvirlangan.

V-ko‘rinishli dizellarning moylash tizimi biz bundan oldingi qarab chiqqan dvigatellarnikiga o‘xshash, lekin moy kanallari va quvurlari murakkab tarmog‘iga ega. Dvigatelni ishga tushirgandan so‘ng ushbu kanallarni to‘ldirish uchun ma’lum vaqt zarur bo‘ladi, shuning uchun bunday tizimda ishga tushirishdan oldin moyni haydash nasosi mavjud. Bunday moylash tizimining namunasi quyidagi 59-rasmda keltirilgan.

ZMZ-53-11 dvigatelining moylash tizimi. Moy nasosi 9, moy qabul qilgich 11 orqali poddon 13 dan moyni so‘rib, uni kanal 12 bo‘ylab filtr 5 ga haydaydi. Bu yerdan tozalangan moy blok-karterning o‘ng qismida joylashgan magistral 7 ga o‘tadi. So‘ngra blok-karterning to‘siqchalariga burg‘ulangan teshiklar bo‘ylab tirsakli valning va taqsimlash valining tayanchlariga uzatiladi, undan tirsakli valdagi teshiklar orqali shatun bo‘yinchalari bo‘shlig‘iga, so‘ngra esa qo‘shimcha markazdan qochma tozalashdan so‘ng shatun podshipniklariga o‘tadi.

Shatun bo‘yinchalaridagi teshiklar shatundagi teshiklarga to‘g‘ri kelganda, moy silindrlarning devorlariga purkaladi.

Taqsimlash vali 6 ning ikkinchi bo‘yinchasidagi o‘yiqcha A, magistralni kanal 4 bilan bog‘laganda (60-rasm, b) moy pulsli oqim bilan o‘ng qatordagi silindrlarning koromislo o‘qlari bo‘shlig‘i 3 ga dimlanadi, so‘ngra esa taqsimlash mexanizmining detallarini moylash uchun yo‘naltiriladi.

Havoning harorati 20° S oshganda jo‘mrak 15 ni ochish zarur. Natijada moyning bir qismi kanal 12 dan, klapan 14 ning qarshiligini yengib, moy radiatori 1 orqali o‘tadi va sovutilgan moy trubka 2 bo‘ylab poddonga quyiladi.

3.Moylash tizimi klapanlari, moy nasosi va filtrlarining tuzilishi. Moylash tizimi klapanlari. Moy ishqalanib ishlayotgan detallarga belgilangan bosim ostida uzatiladi. Magistraldagi moyning bosimi tirsakli valning aylanishlari chastotasiga, moyning haroratiga, detallarning yeyilganligiga, filtrlarning qarshiligiga, radiatorga va h.k. larga bog‘liq. Ushbu faktorlarning o‘zgarishi me’yoriy ish rejimini buzmasligi uchun tizim avtomatik tarzda ishlovchi sharikli yoki plunjerli klapanlar bilan jihozlanadi.

Moy nasoslari. Moylash tizimlarida shesternyali nasoslar qo‘llaniladi. Ularning asosiy qismlari yetakchi shesternya 8 va yetaklanuvchi shesternya 9, korpus 4, qopqoq 10 (62-rasm,a). Shesternyalar aylangan paytida ularning tishlari so‘rish qismi A tomonga qarab ilashishdan ozod bo‘ladi va moyni korpus devorlar bo‘ylab o‘zi bilan olib ketadi, natijada A bo‘shliqda bosim kamayib moy qabul qilgich 3 dan moy A bo‘shliqqa so‘riladi.

Moyni tozalash. Dvigatelning ish jarayonida moy, detallarning yeyilishidan hosil bo‘luvchi metall zarrachalar, qo‘yqa, dvigatelga kirgan qum va chang bilan ifloslanadi. Shuning uchun dvigatellar moyni uzluksiz tozalab turuvchi qurilmalar bilan jihozlanadi va ular detallarning yeyilishini keskin kamaytirib, moyning xizmat muddatini oshiradi. Dvigatellarda tozalashning uch xil usuli qo‘llaniladi: filtrlash, cho‘ktirish, markazdan qochma tozalash.
Filtr silindrlar blokidagi moy magistralining shtutseriga rezbali teshigi bilan burab o'rnatiladi va qistirma vositasida zichlanadi. Nasosdan moy bo'shliqqa keladi va filtrlovchi elementning juda kichik teshiklaridan o'tib, bo'shliqqa tushadi va u yerdan silindrlar blokidagi asosiy moy kanaliga yo’l oladi. Agar filtrlovchi element juda kirlanib ketsa, u holda o’tkazuychi klapan ochiladi va shu yerdan tozalanmagan moy filtrlovchi elementni chetlab o'tib, asosiy moy kanaliga yo'naladi.
Markazdan qochma moy tozalash filtri (sentrifuga) KaMAZ, ZIL-130 va ZMZ-53 dvigatellarining moylash tizimlarida mavjud. ZMZ-53 dvigatelining markazdan qochma moy tozalash filtrlariga (27-chizma) moy nasosdan rotorning ichi kovak o'qi orqali kirib keladi. Qalpoq ostidagi bo'shliqdan esa filtrlovchi to'r va jiklyorlar orqali o'tib, filtr korpusining bo'shlig'iga tushadi va u yerdan karter poddoniga oqib ketadi. Ikkita jiklyordan oqib tushayotgan moy oqimining reaksiyasi ta'sirida plastmassa rotor shitob bilan aylanma harakatga keladi. Buning oqibatida kir va cho'kmalarning og'ir zarrachalari qalpoq devorining ichki yuzalariga otib yuboriladi va ular o'sha yerda o'tirib qoladilar.
Markazdan qochma tozalash filtrining afzalligi shundan iboratki, u birinchi navbatda og'ir aralashmalarni, ya'ni zichligi yuqori bo'lgan zarrachalarni ushlab qoladi. Ushbu filtming qanday ishlashini dvigatel to'xtagandan so'ng, rotorning aylanishini eshitish bilan (qisqa vaqt mobaynida) oson va ishonchli ravishda tekshirish mumkin.
Moy radiatori - qizigan detallar bilan to'qnashishi natijasida isib ketgan moyni sovitishga mo'ljallangan. Yengil avtomobillar dvigatellarida poddonning havo bilan puflanishi va karterning shamollatilishi moyni yetarh darajada sovitilishini ta'minlaydi.
Yuk avtomobillarining dvigatellari og'ir ish sharoitida ishlayotganda, ularning moylash tizimida mavjud bo'lgan moy radiatorini albatta, ishga tushirish darker. Masalan, KaMA3 dizelining quvur-plastinkali moy radiatorini atmosfera havosining harorati 0°C dan yuqori bo'lganda hamda avtomobil og'ir yo'l sharoitlarida ishlaganda ulash kerak. Radiator - dizelni sovitish tizimi radiatorining oldida joylashgan bo'lib, markazdan qochma moy filtri korpusidagi kranni ochish bilan ishga tushadi.
Karterni shamollatish. Dvigatel ishlaganda ishchi aralashma va ishlatilgan gazlarning bir qismi zich yopishmagan porshen halqalari orasidan karterga o'tib ketadi. Karterga o'tib kelgan gazlarni tashqariga chiqarib yuborish - karterni shamollatish deyiladi. Karterni shamollatish moyning ishlash muddatini uzaytirishga yordam beradi hamda karterdagi bosimning ortib ketishiga yo’l qo’ymaydi.
Moy nasosi bosim hosil qiladi va moylash tizimida moyning aylanishini ta'minlaydi. Avtomobil dvigatellari uchun, odatda, shesternali moy nasoslari qo'llaruladi. Nasosning asosiy elementlari o'zaro ilashishda bo'lgan shesternalardir. Shesterna tirsakli valdan harakat oladigan valga shponka qo'yib o'tkazilgan. Yetaklanuvchi shesterna nasos korpusiga zichlab o'tkazilgan o'qda erkin aylana oladi. Ikkala shesterna korpusda juda kichkina (korpus bilan tishlarning cho'qqilari va yon sirtlari orasidagi) tirqish bilan aylanadi.
Shesternalar aylanganda o'z tishlari orasidagi botiqliklarda moyni so'rish bo'shlig'idan haydash bo'shlig'iga olib o'tadi, u yerda moy tishlar ilashganda, botiqlikdan siqib chiqariladi. Moy kanal orqali moylash tizimiga kelib tushadi. Moyning tizimdagi yuqori (maksimal) bosimi (0,3 - 0,9 MPa) reduksion klapan yordamida cheklanadi. Tarmoqdagi bosim belgilangan chegaraga yetganda klapan zoldiri prujinani siqadi va moyning bir qismi so'rish bo'shlig'iga yoki dvigatel karteriga oqib o'ta boshlaydi. Shu taxlitda tizimdagi moy bosimining ortib ketishiga yo'l qo'yilmaydi.