Moslashish va vakolat

12-mavzu / 4 soat / 2 juftlik MOSLASHISH VA VAKOLAT

Mashg`ulot maqsadi:

Fan bo’yicha o’rganiladigan barcha mavzular bo’yicha malaka va ko’nikmalarga ega bo’ladilar.

Mavzuni o’rganish natijasida talaba:

Talabalar madaniyatlararo aloqa fani haqida umumiy tasavvurga ega bo’ladilar.

Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro`yxati:

Communication Between Cultures Edition: 9th edition Author(s): Larry Samovar, Richard E. Porter, Edwin R. McDaniel, Carolyn Sexton Roy. Publisher: 2017 Cengage Learning.



Madaniyatga moslashish – madaniyatlarning o‘zaro ta’sir jarayoni bo‘lib, u biron bir xalq yoki biron bir xalq vakili tomonidan boshqa xalq madaniyatining to‘liq yoki qisman qabul qilinishini ifodalaydi.
Madaniyatga moslashish turli ijtimoiy-madaniy tizimlar bilan bevosita aloqada bo‘lish va o‘zaro ta’sir natijasida yuz beradigan moddiy madaniyat, urfodatlar hamda inonchlarning o‘zgarish jarayonidir. “Madaniyatga moslashish” terminidan mazkur jarayonning o‘zini hamda uning natijalarini ifodalash uchun foydalaniladi. “Madaniyatga moslashish”ga yaqin ma’noda “madaniy aloqa” va “transmadaniylashish” terminlari ham qo‘llaniladi.

“Madaniyatga moslashish” tushunchasi ilk bor XIX asrning oxirida Amerika antropologiyasida Shimoliy Amerikalik hindu qabilalaridagi madaniy o‘zgarish jarayonlari bilan bog‘liq tadqiqot (F.Boas, U.Xolms, U.Mak-Ji, R.Loui)da ilmiy muomalaga kiritilgan. Ushbu tushuncha dastlab tor ma’noda qo‘llanilgan va oq tanli amerikaliklar madaniyati bilan aloqa bo‘lish natijasida hindular qabilasida yuz bergan assimilyatsiya (bir xil bo‘lish, o‘zlashtirish) jarayonlarini ifodalagan.

1930-yillarga kelib Amerika antropologiyasida mazkur terminning qo‘llanilishi mustahkamlanib, madaniyatga moslashish jarayonlari empirik tadqiqotlar va nazariy tahlillarning asosiy mavzularidan biriga aylanadi. M.Herskovits, M.Mid, R.Redfield, M.Xanter, L.Spayer va R.Linton kabi olimlarning tadqiqotlarida madaniyatga moslashish bilan bog‘liq masalalar yetakchi o‘rin egallaydi. Madaniy antropologlar R.Redfield, R. Linton va M.Herskovitslar madaniyatga moslashishni, dastavval, turli madaniyatlarni namoyon etuvchi guruhlarning uzoq davom etgan aloqalari natijasi sifatida izohla shdi. Mazkur jarayonlar o‘z-o‘zidan yuz beradi va bunda madaniyatlar aralashuvi madaniy hamda etnik bir xillik holatiga erishadi, deb hisoblandi. Tabiiyki, rivojlangan madaniyatga nisbatan rivojlanishi past bo‘lgan madaniyat ko‘proq o‘zgarishga uchraydi. Madaniyatga moslashish natijasi o‘zaro munosabatdagi guruh a’zolarining soniga bog‘landi. Aynan ana shu nazariya doirasida Amerika “madaniyatlar qozoni” konsepsiyasi vujudga keldi. Mazkur konsepsiyaga ko‘ra, Amerikaga kelgan turli xalqlarning madaniyatlari bu “qozon”da qaynab, aralashadi va natijada yangi umumiy Amerika madaniyati shakllanadi.

1950-yillargacha madaniyatga moslashish G‘arb tamadduning ta’sirida an’anaviy madaniyatlar o‘zgarishiga oid tadqiqotlar bilan cheklanadi. 1950-60yillardan boshlab tadqiqotlarning istiqboli sezilarli darajada kengayadi: G‘arbga oid bo‘lmagan madaniyatlarning o‘zaro munosabati va o‘zaro ta’siri, shuningdek, alohida madaniy hududlarga xos bo‘lgan ispanlashish, yaponlashish, xitoylashish va h.k. jarayonlarga bag‘ishlangan tadqiqotlar (J.Foster, J.Felan va b.)ning soni ortadi; madaniyatga moslashishning tadqiqot metodlari murakkab jamiyatlardagi urbanizatsiya (shaharlashtirish) jarayonlarini o‘rganishga tatbiq etiladi (R.Bilz). Ilgari asosiy e’tibor “hukmron” madaniyatning “tobe madaniyatga ta’siriga qaratilgan bo‘lsa, endilikda buning aksi bo‘lgan ta’sir tadqiqotlarning dolzarb masalasiga aylandi.

Madaniyatga moslashish masalasini o‘rganishga bag‘ishlangan tadqiqotlar, ayniqsa, XX asrning oxirlarida gurkirab rivojlandi. Buni so‘nggi yillarda dunyo aholisi orasida tobora keng tarqalib borayotgan ommaviy ko‘chishlar bilan bog‘lash mumkin. Ayrim ma’lumotlarga ko‘ra, bugun dunyoda 100 milliondan ortiq aholi o‘z mamlakatidan tashqarida yashaydi.

Madaniy aloqalar xalqlarning o‘zaro muloqotida muhim ahamiyat kasb etadi. Madaniyatlarning o‘zaro ta’sirida ular bir-birini to‘ldirish bilan birga, murakkab munosabatlarga ham kirishadi. O‘zaro ta’sir jarayonida har bir madaniyatning o‘ziga xosligi namoyon bo‘ladi, o‘zga madaniyatning yaxshi, ijobiy tomonlari o‘zlashtiriladi. Mazkur madaniyat vakillari o‘zga madaniyat o‘zlashmalariga bog‘liq bo‘lgan o‘zgarishlarga moslashishga va ulardan o‘z hayotlarida foydalanishga majbur bo‘lishadi.

Madaniyatlararo aloqaga kirishuvchi guruhlar va shaxslar uch asosiy omilga ko‘ra ajratiladi:

Yangi madaniy sharoitlarga moslashish zarurati bilan muayyan muddatga xorijga chiqqan va o‘zga madaniyat bilan munosabatga kirishgan ishbilarmonlar, olimlar; chet ellarda ko‘p yillar yashagan talabalar; xorijiy shirkat vakillari; missionerlar; davlat rahbarlari, diplomatlar; boshqa davlatga doimiy yashash uchun ixtiyoriy yoki majburiy ravishda ko‘chib kelgan muhojirlar, qochoqlar va h.k. yangi jamiyat va madaniyatga shunchaki moslashishi emas, balki uning to‘laqonli a’zosi bo‘lishi lozim. Odatda boshqa mamlakatga ko‘chishga va u yerdagi hayot sharoitiga ruhiy jihatdan tayyor bo‘lmagan qochoqlarga nisbatan ko‘chishni ixtiyor qilgan muhojirlar bunga yaxshi tayyorlangan bo‘ladi. Bunday murakkab jarayon oqibatida kishi ko‘proq yoki ozroq darajada yangi madaniy muhitga moslashishga erishadi. Bularning barchasi madaniyatga moslashish jarayoni hisoblanadi.